ფილოსოფია

პავლე მოციქული

წიგნიდან ა. ბახმეტევა “ქრისტიანული ეკლესიის ისტორია”, 1869 წ.
თარგმნა ნინო ბელთაძემ

როგორი იყო მსოფლიო მაცხოვრის მოსვლამდე

ეკლესიის მატიანე იყოფა ძველი აღთქმისა და ახალი აღთქმის ეკლესიების ისტორიებად. პირველი მათგანი გადმოგვცემს სამყაროსა და ადამიანის შექმნის ამბავს, წარღვნამდელი ადამიანების ცხოვრებასა და იმ ხალხის ხვედრს, ვისაც უფალი გამოეცხადა და ვისთანაც აღთქმა დადო. რა არის ეს აღთქმა და რას ნიშნავდა იგი? აღთქმა ანუ შეთანხმება ეწოდება ღმერთის მოწყალე დანაპირებს – ადამიანებისთვის მოევლინა მესია და ებოძებინა ცხონება. პირველმა ადამიანებმა ურჩობით დაკარგეს მათთვის გამზადებული ნეტარება; შემდგომ კი ცოდვით დასნეულებული და დაუძლურებული მთელი მათი შთამომავლობა მანკიერებათა და სიკვდილის მონად იქცა. უკვე აღარავის უნდა ჰქონოდა იმედი, რომ საკუთარი ძალებით მოიპოვებდა ნეტარებას და დაიმსახურებდა მიტევებას. მაგრამ ადამიანის ცოდვით დაცემისთანავე გამოვლინდა ღვთის უკიდეგანო სახიერება – მან კაცთა მოდგმას მხსნელის მოვლინება აღუთქვა. ღმერთმა საუკუნეთა განმავლობაში არაერთგზის გაიმეორა მოწყალე აღთქმა, განუცხადა ადამიანებს თავისი ნება და სხვადასხვა საშუალებით მოამზადა ისინი მაცხოვრის მისაღებად.

ძველი აღთქმის ეკლესიას შეადგენენ ისინი, ვინც ირწმუნა ღმერთის დაპირება და დაიცვა მისი რჯული. ასეთები იყვნენ: პატრიარქნი, წინასწარმეტყველნი, მართალნი, რომლებიც მაცხოვრის მოვლინებამდე ცხოვრობდნენ. დროდადრო ღვთის ეკლესია მეტად მცირერიცხოვანი იყო. ისრაიტელთა უმრავლესობა ივიწყებდა ღმერთს, კერპთაყვანისმცემლობას უბრუნდებოდა და მანკიერებებში ეფლობოდა; მაგრამ ყოველთვის მოიძებნებოდნენ ადამიანები, რომლებიც წმინდად იმარხავდნენ ღვთისგან მიცემულ რჯულს და შეურყეველი რწმენით ელოდნენ აღთქმული მესიის მოვლინებას.

აღსრულდა აღთქმა! ქრისტე, მხოლოდშობილი ძე ღვთისა, გარდამოხდა ქვეყნად, რათა საკუთარი ტანჯვითა და სიკვდილით გამოესყიდა მთელი მსოფლიოს ცოდვები, შეერიგებინა ადამიანები ღმერთთან, ებოძებინა ღვთის სასუფეველი და მარადიული ცხოვრება მათთვის, ვინც მისი ირწმუნა. ახალი აღთქმის ეკლესიას, რომელიც დააარსა იესო ქრისტემ და სულიწმიდის შეწევნით გაავრცელეს მოციქულებმა, შეადგენენ ადამიანები, რომელთაც სწამთ ამა სოფლად მოვლინებული მაცხოვარი, ყოველმხრივ ცდილობენ მისი მცნებების დაცვასა და ნების აღსრულებას და ქრისტეს ბრძანებისამებრ ინათლებიან მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით.

ძველი და ახალი აღთქმის ეკლესიებს შორის არსებობს უწყვეტი, ცოცხალი კავშირი. თავად უფალია თავისი ხალხის რჯულმდებელი; მან მოსეს საშუალებით დაადგინა მსახურების ფორმა და მმართველობა ძველი აღთქმის ეკლესიაში… ზეშთაგონებული წინასწარმეტყველნი გამუდმებით მიუთითებდნენ მაცხოვრის მოვლინებაზე; ახალ რჯულზე, რომელიც ადამიანთა გულებში უნდა ჩაწერილიყო; უდიდეს ნათელზე, რომელიც წყვდიადში მყოფთ განანათლებდა; ქრისტეს ეკლესიის სიდიადესა და შეუძრველობაზე. მათი წინასწარმეტყველება მაშინ ახდა, როდესაც ძე ღვთისა, ქრისტე, გარდამოხდა დედამიწაზე, ივნო კაცთათვის, მისცა მათ თავისი რჯული და დააფუძნა ეკლესია…

…თვალი გადავავლოთ მსოფლიოს; ვნახოთ, როგორი იყო იგი, როდესაც დედამიწას უფალი ჩვენი იესო ქრისტე უნდა მოვლენოდა. იუდეველების გარდა, რომელთაც ერთი ღმერთის შესახებ გამოცხადებით ეუწყათ, ყველა ერის ზნეობრივი მდგომარეობა ფრიად სავალალო იყო – ისინი კერპებს სცემდნენ თაყვანს. იმხანად უძლიერეს და გაბატონებულ ხალხად რომაელები ითვლებოდნენ; მათ იარაღით დაიპყრეს და თავიანთი ძალაუფლების ქვეშ მოაქციეს თითქმის მთელი მაშინდელი მსოფლიო. მიუხედავად იმისა, რომ ძლიერებისა და დიდების უმაღლეს საფეხურს მიაღწიეს, მათი შინაგანი მდგომარეობა უმძიმესი იყო. რომში – მსოფლიოს ამ მედიდურ და მდიდრულ დედაქალაქში – ბატონობდა ყველაზე გაუგონარი კერპთაყვანისმცემლობა ან სრული ურწმუნოება მდაბიურ და სულელურ ცრურწმენებთან ერთად. რომაელების კერპთმსახურებასა და რელიგიაში არაფერი იყო ისეთი, რასაც შეეძლო ადამიანის სულიერად ამაღლება და მისთვის ზნეობისა და სიკეთის შეგონება. რომში უკიდურეს ზღვარს მიაღწია გარყვნილებამ და სისასტიკემ, განცხრომამ და წარმოუდგენელმა ფუფუნებამ. რომაელთა უმრავლესობა მარტოოდენ ხორციელი სიამოვნებისათვის ცხოვრობდა: სვამდა, ჭამდა, მხიარულობდა და არ ზრუნავდა საკუთარ სულზე; ისინი ყოველდღიურ, წარმავალ და ხშირად სასტიკ გართობებში ხარჯავდნენ გონებისა და გულის მთელ ძალას. მაგრამ ასეთ ფუჭ ცხოვრებას სასჯელიც მოსდევს: უსაზღვრო ფუფუნებაში ჩაფლულ და მიწიერი დიდების სიმაღლეზე ატყორცნილ რომაელებს მოწყენილობა და ნაყროვანება ტანჯავდა. ეს კი იმათი ხვედრია, ვინც სახიერი შემოქმედის მიერ ბოძებულ ძალებსა და უნარს სიკეთეს არ ახმარს.

თავად წარმართებს იმ დროისთვის უკვე ნაკლებად სწამდათ თავიანთი ღმერთებისა, თუმცა მათ პატივსაცემად მაინც აგრძელებდნენ წარმართული კანონითა და ტრადიციით დადგენილი მსახურებებისა და მსხვერპლშეწირვების შესრულებას. მაგრამ ადამიანს აქვს თანდაყოლილი ლტოლვა – სწამდეს უზენაესი ძალისა და შეიცნოს ჭეშმარიტება, რაც პიროვნებას სრული დაცემისაგან იცავს მანამ, სანამ ამ წადილს არ მოაშთობს ცარიელი და ამაო ცხოვრება. რომში ეს მისწრაფება ნაკლებად იჩენდა თავს – იგი ჩაახშო ცხოვრების ხმაურმა და ბრწყინვალებამ.

მაგრამ სხვა ქვეყნებში, განსაკუთრებით საბერძნეთსა და აღმოსავლეთში, აღნიშნული ლტოლვა ადამიანთა გონებაში ღვთის შეცნობისა და ბუნების საიდუმლოთა შესწავლის წადილს აღძრავდა. საბერძნეთმა, ოდესღაც ძლიერმა ქვეყანამ, იმ დროისთვის უკვე დაკარგა სამოქალაქო დამოუკიდებლობა და რომაელების მიერ შექმნილი უზარმაზარი იმპერიის ერთი ნაწილი გახდა. მიუხედავად რომისადმი დაქვემდებარებისა, საბერძნეთმა მასთან შედარებით უდიდესი უპირატესობა შეინარჩუნა – იგი მთელ მსოფლიოში ყველაზე განათლებული ქვეყანა იყო, სადაც ყვაოდა მეცნიერება და ხელოვნება. საბერძნეთში ყველა ქვეყნიდან ჩადიოდნენ განათლების მისაღებად. ბუნებრივია, განსწავლულ ბერძნებს წარმართთა ღმერთებისადმი ბრმა რწმენა ვერ ექნებოდათ, წარმართული სწავლების მიღმა ისინი ჯიუტად ეძებდნენ ჭეშმარიტებას, ცდილობდნენ ბუნების და სამყაროს შექმნის საიდუმლოებათა ამოხსნას, ადამიანის დანიშნულების გარკვევას. განმარტებათა და დასკვნათა სიმრავლის შედეგად წარმოიშვა სხვადასხვა ფილოსოფიური სკოლები და სისტემები. ფილოსოფოსი ნიშნავს სიბრძნის მოყვარულს – ასე უწოდებდნენ სწავლულებს, რომლებმაც თავიანთი ცხოვრება სიბრძნის შეცნობას მიუძღვნეს. ფილოსოფოსთა ზოგიერთი სწავლება საკმაოდ ამაღლებული იყო, განადიდებდა სათნოებას და, თუმცა ბუნდოვნად, მაგრამ მაინც გადმოსცემდა ცნებებს ღმერთსა და სულის უკვდავებაზე…

…იმხანად იუდეველები მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში იყვნენ გაფანტულნი და უცხო ტომის ხალხებს განუმარტავდნენ ცნებას ერთ ღმერთზე, სამყაროს შემოქმედზე. ამ ერების მრავალმა წარმომადგენელმა მიიღო კიდეც მოსეს რჯული, რასაც ძლიერ შეუწყო ხელი იმ გარემოებამ, რომ ქრისტესშობამდე 280 წლით ადრე წმინდა წერილი ბერძნულ ენაზე ითარგმნა და მთელ მსოფლიოში გავრცელდა. მაგრამ აღმოსავლეთში იუდეველთაგან გადმოღებულ ცნებებს შეერია ნაირგვარი, უცნაური და გამოგონილი განმარტებანი, რითაც იქაური სწავლულები ცდილობდნენ, აეხსნათ სამყაროს შექმნა და ბუნების მოვლენები…

ძველი აღთქმის წიგნებიდან ვიცით, რომ ისრაიტელები ხშირად ივიწყებდნენ უფალს და გულგრილად არღვევდნენ რჯულს – მათ იზიდავდათ ირგვლივ არსებული კერპთაყვანისმცემლობა. უფალი თავის ერს მძიმე განსაცდელებით სჯიდა, მაგრამ მათთვის არ წაურთმევია სასოება მხსნელის მოვლინებისა. ქრისტესშობამდე ბოლო ასწლეულების მანძილზე იუდეველები მუდამ სხვისი ქვეშევრდომები იყვნენ: ისინი ჯერ ბერძნებმა დაიპყრეს, შემდეგ მათზე ეგვიპტელები და სირიელები გაბატონდნენ, ბოლოს კი რომმა დაიმორჩილა. მრავალ განსაცდელგამოვლილ იუდეველებს უკვე აღარ იზიდავდა კერპთაყვანისმცემლობა – პირიქით, ისინი ზიზღითა და ამრეზით შეჰყურებდნენ წარმართულ მრავალღმერთიანობას, განსაცდელებს მოსეს რჯულიდან ხშირი განდგომის სასჯელად მიიჩნევდნენ და მის ზუსტად დაცვას ცდილობდნენ. მაგრამ ეს ერი გულით მაინც ვერ მიუახლოვდა ღმერთს და ამიტომაც დარჩა მისთვის ამოუცნობი თავად რჯულის შინაარსი და სული. ისინი მხოლოდ გარეგნულ წესებს ასრულებდნენ და ამით იმედოვნებდნენ უფლის წინაშე მართლად ყოფნას. ღვთისგან მონიჭებულ სიკეთეებს საკუთარ დამსახურებად თვლიდნენ და ნაცვლად იმისა, რომ უფლისადმი სიყვარულითა და მადლიერებით გამსჭვალულიყვნენ, გაუჩნდათ ამპარტავნული გრძნობა საკუთარი უპირატესობისა დანარჩენ ერებზე და მათდამი ზიზღით აღივსნენ, რადგან მიიჩნევდნენ, რომ ამ უკანასკნელთ სამუდამოდ განეშორა მადლი ღვთისა და მათი გადარჩენა შეუძლებელია. იუდეველები, როგორც აბრაამის შთამომავლები, დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ მხოლოდ მათ ეკუთვნით დიდება, უპირატესობა და ცხონება; მესიის მოსვლისაგან მხოლოდ გარეგან სიკეთეებს ელოდნენ; მაცხოვარი წარმოედგინათ დიად და ძალმოსილ მეფედ, რომელიც მათ რომაელთა ქვეშევრდომობისგან გაათავისუფლებდა და ყველა ერზე მეტად განადიდებდა. არ ესმოდათ, რომ მაცხოვრის შესახებ წინასწარმეტყველებებში საუბარი იყო სულიერი თავისუფლების, ზეციური სიკეთეებისა და არაამქვეყნიური სამეფოს შესახებ; რომ მესიის მისაღებად საჭირო იყო სინანულით, თავმდაბლობითა და სიყვარულით მომზადება. რა თქმა უნდა, მათ შორის იყვნენ ისეთებიც, თუმცა ცოტანი, რომლებიც მზად იყვნენ ქრისტეს მადლით გაცისკროვნებისთვის. გასაგებია, თუ რაოდენ მძიმე იყო იუდეველებისათვის მათთვის საძულველი და საზიზღარი რომაელების ქვეშევრდომობა და როგორ მოუთმენლად ელოდნენ ისინი მხსნელს. თავად იუდეველები მრავალ, ურთიერთისადმი მტრულ სექტებად იყვნენ დაყოფილნი და განსხვავებულად განმარტავდნენ წმინდა წერილის შინაარსს.

ამრიგად, ძველი მსოფლიოს მდგომარეობა ცხადად ადასტურებს, თუ რაოდენ უძლურია ადამიანური შესაძლებლობა, ჭეშმარიტებით განანათლოს კაცი და მის სულს ნუგეში და სიმშვიდე მიანიჭოს. წარმართულმა სამყარომ გონებრივი განვითარებისა და მიწიერი დიდების მაღალ დონეს მიაღწია, მაგრამ რა მოიგო? უგუნური კერპთაყვანისმცემლობა, ბნელი ცრურწმენა და – რაც ადამიანის სულისთვის ყველაზე მძიმეა – მტანჯველი ეჭვები, გარყვნილება და შემზარავი სისასტიკე. იუდეველების მაგალითით უფალმა ცხადყო, რომ ზეციური გამოცხადების ბოძებაც ვერ გიშველის, თუ ღმერთის მიმართ გულს სისასტიკით აივსებ; რომ ჭეშმარიტების მადლმოსილი სხივები მხოლოდ იმ გულებში გაბრწყინდება, რომლებიც მას თავმდაბლად, მადლობითა და სიყვარულით შეიწყნარებენ. ზეციური ჭეშმარიტების მისაღებად საჭიროა კეთილი ნებაც.

თითქოს მთელი მსოფლიო დარდობდა და იტანჯებოდა ნათლისა და გადარჩენის მოლოდინში. იმ დროისთვის მრავალ ქვეყანაში დაირხა ხმა, რომ იუდეას მალე მოევლინებოდა წინამძღოლი, რომელიც მსოფლიოს დაიმორჩილებდა.

და აი, მოიწია ჟამი და იუდეის პატარა ქალაქ ბეთლემში გაისმა ანგელოზთა გალობა, რომელიც ადამიანებს მშვიდობასა და გამოხსნის სიხარულს აუწყებდა: „დიდებაჲ მაღალთა შინა ღმერთსა, და ქუეყანასა ზედა მშვიდობაჲ და კაცთა შორის სათნოებაჲ!“

ბეთლემში იშვა ქრისტე, ძე ღვთისა, სამყაროს მხსნელი, ღარიბი ქალწულისგან, რომელიც დავითის სამეფო გვარს ეკუთვნოდა. სამყაროს მეუფე იშვა მღვიმეში, საქონლის სადგომში, იგი ჩააწვინეს ბაგაში. ეს უდიდესი მოვლენა ზეციურმა ანგელოზებმა უბრალო მწყემსებს აუწყეს, რომელთაც პირველებმა სცეს თაყვანი მაცხოვარს. ქრისტეს შობის შესახებ მახარებლის საოცარი მონათხრობი თითქოს საიდუმლოდ მოასწავებს ახალი აღთქმის ისტორიის მდინარებას.

სამყაროს მეფე და ბაგა! ღარიბი მწყემსები და ზეციური დიდებით მოსილი ანგელოზები! ზეციური სიდიადე უკიდურესი სიღატაკისა და უმწეობის გვერდით!

ჩვენ არაერთხელ განგვაცვიფრებს ზეციური ძალისა და ადამიანური უძლურების გამუდმებული ურთიერთშეხება. ქრისტეს პირველი მიმდევრები ბრძენი, ძალმოსილი და ამა სოფლად განდიდებული ადამიანები არ ყოფილან. უფალი გამოეცხადა უძლურებსა და თავმდაბლებს – ისინი ღირს-იქმნენ, გამხდარიყვნენ მოწმენი მისი სასწაულებისა, მოესმინათ მისი სიტყვები და შემდგომ მათვე გაევრცელებინათ მაცხოვრის სწავლება მთელ ქვეყანაზე. უფალმა თავი გამოუცხადა არა ამპარტავან, საკუთარი ძალებისა და სიმართლის იმედზე მყოფ ადამიანებს, არამედ მათ, ვინც მდაბალი გულით გააცნობიერა საკუთარი არარაობა და ღვთის შემწეობის საჭიროება.

ასეთებს მოუვლენს უფალი თავის ზეციურ დიდებას, განამტკიცებს, გაამდიდრებს სიკეთეებით და გააცისკროვნებს ნათლით. ამ ყოველივეს წინაშე ამა სოფლის უბრწყინვალესი სიკეთენი, კაცობრივი გონებისა და ძალის საუკეთესო გამოვლინებებიც მწირია და უმნიშვნელო.

აღსრულდა ყოველივე, რაზედაც მიუთითებდა მოწყალე უფალი, დაწყებული ადამიანის ცოდვით დაცემიდან. ძე ღვთისა გარდამოხდა ზეცით, რათა გაენათლებინა და თავისი სისხლით გამოესყიდა დაცემული ადამიანი. მან კაცობრივი ხორცი შეისხა, იცხოვრა ადამიანთა შორის, ასწავლა, სნეულებათაგან განკურნა, ცოდვები შეუნდო, სასოება და ნუგეში შთაბერა ხალხს: „მოვედით ჩემდა ყოველნი მაშურალნი და ტვირთ-მძიმენი. და მე განგისუენო თქუენ“ – ეუბნებოდა მათ (მათ. 11,28); იგი ადამიანებს გამოეცხადა, როგორც ჭეშმარიტების ნათელი: „მე ნათელი სოფლად მოვივლინე, რაჲთა ყოველსა, რომელსა ჰრწმენეს ჩემი, ბნელსა შინა არა დაადგრეს“ (იონ. 12,46).

მაგრამ მიწიერ მეუფებაზე პატივმოყვარე ოცნებებით დაბრმავებულმა იუდეველებმა ვერ ამოიცნეს ქრისტე ღმერთი თავმდაბალ და მშვიდ იესოში და, როგორც ბოროტმოქმედი, სასიკვდილოდ გაიმეტეს. აღსრულდა კაცთა მოდგმის გამოსყიდვა ძე ღვთისას სისხლით!.. ის, უდანაშაულო, ჩვენთვის – დამნაშავეთათვის – ივნო; იგი ბოროტმოქმედად მიიჩნიეს, მან კი მხარნი თვისნი შეუშვირა საგვემად და ყვრიმალები საცემად; ჯვარზე გამოისყიდა ადამის ცოდვა და ადამიანები ღმერთთან შეარიგა. ის დაასაფლავეს, მაგრამ მესამე დღეს აღდგა, სიკვდილს სძლია და აღდგომა და ცხოვრება უბოძა ყველას, ვინც იგი შეიწყნარა.

აღდგომიდან მეორმოცე დღეს ქრისტე დიდებით ამაღლდა ზეცად.

მაგრამ ამაღლებამდე უფალმა იზრუნა დედამიწაზე თავისი ეკლესიის მოსაწყობად და განსამტკიცებლად. მან აღუთქვა მოწაფეებს, რომ მუდამ მორწმუნეთა შორის იქნებოდა და ზეციდან გარდამოუვლენდა მადლსა და შემწეობას. მოციქულებს, რომლებიც უფალს დაჰყვებოდნენ და უსმენდნენ, უბრძანა, მისი სწავლება გაევრცელებინათ მთელ დედამიწაზე; მათვე მისცა ცოდვათა მიტევების, ადამიანთა განხსნისა და შეკრვის უფლება, ძალა სასწაულთა აღსასრულებლად. მაცხოვარმა სიკვდილის წინ მოციქულებს ზედმიწევნით განუმარტა თავისი სწავლება: „მცნებასა ახალსა მიგცემ თქუენ, რაჲთა იყუარებოდით ურთიერთას, ვითარმცა მე შეგიყუარენ თქუენ, რაჲთა თქუენცა იყუარებოდით ურთიერთას. ამით ცნან ყოველთა, ვითარმედ ჩემნი მოწაფენი ხართ, უკუეთუ იყუარებოდით ურთიერთას“ (იოან. 13,34-35). ღვთისა და მოყვასის სიყვარული – აი, რა უნდა ასულდგმულებდეს მორწმუნეებს, განაცხოველებდეს მათ მოღვაწეობას, უნერგავდეს სიმხნევესა და მოთმინებას. უფალი ხედავდა თავისი მოწაფეების სისუსტესა და უძლურებას, უწყოდა, რომ დავალება მათთვის მძიმე იქნებოდა. ამიტომ დაჰპირდა მათ, რომ ამქვეყნად მოავლენდა ნუგეშინისმცემელს, სულს ჭეშმარიტებისას, რომელიც გაუძღვებოდა სიმართლის გზაზე, შეახსენებდა ყოველივეს, რასაც მაცხოვარი ქადაგებდა, მიანიჭებდა სამომავლო საქმეთათვის აუცილებელ სიბრძნესა და ძალებს. უფალმა იცოდა, რომ მის მოწაფეებს დევნა ემუქრებოდა: „…გდევნიდნენ და მიგცნენ თქუენ შესაკრებელთა და საპყრობილეთა, და მეფეთა წინაშე და მთავართა მიგიყვანნენ სახელისა ჩემისათვის. და გექმნეს თქუენ ესე საწამებელ. დაისხენით ესე გულთა თქუენთა, რაჲთა არა წინაჲსწარ იწურთიდეთ, რაჲ სიტყუაჲ მიუგოთ, რამეთუ მე მოგცე თქუენ პირი და სიბრძნე, რომელსა ვერ უძლონ წინა-აღდგომად“ (ლუკ. 21,12-15).

ორმოცი დღის განმავლობაში, აღდგომიდან ზეცად ამაღლებამდე, უფალი ეცხადებოდა მოწაფეებს, ესაუბრებოდა ზეციურ სასუფეველზე და, რა თქმა უნდა, აძლევდა ყველა საჭირო დარიგებას სამომავლო მოღვაწეობისათვის. თან აღუთქვამდა, რომ მათი მუდმივი წინამძღოლი და მასწავლებელი იქნებოდა სულიწმიდა, რომელსაც ძის თხოვნით მოუვლენდა მათ ზეციური მამა (იხ. იოან. 14,16-17).

უფალმა მოწაფეებს დაუბარა: „წარვედით ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაჲ ესე ყოველსა დაბადებულსა. რომელსა ჰრწმენეს და ნათელ-იღოს, ცხოვნდეს, ხოლო რომელსა არა ჰრწმენეს, დაისაჯოს. ხოლო სასწაული მორწმუნეთა მათ ესე შეუდგეს: სახელითა ჩემითა ეშმაკთა განასხმიდენ, ენათა ახალთა იტყოდიან, გუელთა შეიპყრობდენ; დაღათუ სასიკუდინე რაჲმე სუან, არარაჲ ავნოს მათ; სნეულთა ზედა Pელთა დასდებდენ და განცოცხლდებოდიან“ (მარკ. 16,15-18); „წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველნი წარმართნი და ნათელ-სცემდით მათ სახელითა მამისაჲთა და ძისაჲთა და სულისა წმიდისაჲთა. და ასწავებდით მათ დამარხვად ყოველი, რაოდენი გამცენ თქუენ; და აჰა ესერა მე თქუენ თანა ვარ ყოველთა დღეთა და ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“ (მათ. 28,19-20).

როდესაც უფალმა უკანასკნელად შეკრიბა თავისი მოწაფენი ელეონის ანუ ზეთისხილის მთაზე, გაუმეორა ბრძანება – ეუწყებინათ სახარება და მისი სახელით ექადაგათ სინანულისა და ცოდვათა მიტევების შესახებ. ამასთან უთხრა, არ გასულიყვნენ იერუსალიმიდან, სანამ ზეციდან მოვლენილი ძალით არ შეიმოსებოდნენ: „და აჰა ესერა მე მოგივლინო თქუენ აღთქუმაჲ იგი მამისა ჩემისაჲ. ხოლო თქუენ დასხედით ქალაქსა ამას შინა იერუსალჱმსა, ვიდრემდე შეიმოსოთ ძალი მაღლით“ (ლუკ. 24,49).

მაშინ მოწაფეებს ჯერ კიდევ ნათლად არ ესმოდათ დედამიწაზე მაცხოვრის მოვლინების მთელი მნიშვნელობა და ძალა. ეს მათ თანდათანობით, სულიწმიდის მეოხებით უნდა გაეაზრებინათ. მაშინ, ქრისტეს აღდგომის შემდგომაც კი, ისინი მოელოდნენ, რომ მაცხოვარი ტყვეობიდან გაათავისუფლებდა ხალხს და ისრაელს დიდებასა და თავისუფლებას დაუბრუნებდა. ამიტომაც ჰკითხეს მას: „უფალო, უკუეთუ ამათ ჟამთა კუალად მოაგოა სასუფეველი ისრაელსა?“ უფალმა მიუგო: „არა თქუენი არს ცნობაჲ ჟამთა და წელთაჲ, რომელნი-იგი მამამან დასხნა თვისითა Pელმწიფებითა, არამედ მოიღოთ ძალი მოსლვასა სულისა წმიდისასა თქუენ ზედა, და იყვნეთ ჩემდა მოწამე იერუსალემს და ყოველსა ჰურიასტანსა და სამარიას და ვიდრე დასასრულამდე ქუეყანისა“ (საქმე 1,6-8).

ამის შემდგომ მან დალოცა მოწაფეები და ამაღლდა ზეცად. განცვიფრებული ადამიანები დიდხანს შეჰყურებდნენ მას, სანამ ნათლის ღრუბელმა არ დაფარა იგი. უცებ მათ ორი ანგელოზი წარმოუდგა და უთხრა: „გალილეველნო, რაჲსა სდგათ და ჰხედავთ ზეცად? ესე იესუ, რომელი ამაღლდა თქუენგან ზეცად, ეგრეთვე მოვიდეს, ვითარცა იხილეთ აღმავალი ზეცად“ (საქმე 1,11).

მაშინ მოწაფეებმა დიდად გაიხარეს და იერუსალიმს დაბრუნდნენ. მათი მხიარულების მიზეზი, რასაკვირველია, იყო უფლის აღთქმა, რომ მარადის მათთან იქნებოდა და ყოვლადძლიერ ნუგეშინისმცემელს მოუვლენდა.

ქრისტეს ეკლესიის გავრცელების შესახებ პირველ ცნობებს გვაწვდის ლუკა მახარებელი წიგნში „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“… ღვთის უდიდესი ქველმოქმედებაა, რომ პირველი პერიოდის შესასწავლად გვაქვს ღვთივსულიერი ნაწერები: „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ და ეპისტოლენი, რომელთა უტყუარობა იოტისოდენ ეჭვსაც არ იწვევს…

სულიწმიდის გარდამოსვლა. სამოციქულო ეკლესია იერუსალიმში.

უფლის ამაღლების შემდგომ მოციქულები ელეონის მთიდან იერუსალიმში დაბრუნდნენ. ისინი ერთად იყვნენ და რწმენით ელოდნენ აღთქმულ ნუგეშინისმცემელსა და დამმოძღვრავს – სულიწმიდას; გამუდმებით ლოცულობდნენ სახლში, სიონის მთაზე (სავარაუდოდ, უფალმა საიდუმლო სერობა აქ აღასრულა). იუდეველებს ძველთაგანავე ჩვეულებად ჰქონდათ სახლის ზედა ნაწილში ოთახის გამოყოფა სალოცავად. იქ იყვნენ პეტრე და იაკობი, იოანე და ანდრია, ფილიპე და თომა, ბართლომე და მათე, იაკობ ალფესი და სიმონ მოშურნე, და იუდა, ძმა იაკობისა. მოციქულებთან ერთად გამუდმებით ლოცულობდნენ ყოვლადწმიდა ქალწული ღვთისმშობელი, დედები, რომლებიც უფალს ემსახურებოდნენ და სხვა მორწმუნენი – სულ დაახლოებით ასოცი კაცი. ასე მცირერიცხოვანი იყო მაშინ ქრისტეს ეკლესია, რომელიც უნდა განფენილიყო „კიდით კიდემდე ქუეყანისა“ (საქმე 13,47).

ერთ-ერთი პირველი, რაც მოწაფეებმა მოიმოქმედეს, იყო იუდა ისკარიოტელის ადგილზე სხვა მოციქულის არჩევა. ამით მათ აღადგინეს უფლისგან თავიდანვე შერჩეული მოციქულების რაოდენობა (თორმეტი). იუდამ, თავისი საზარელი დანაშაულის გამო, ვერ გაუძლო სინდისის ქენჯნას და სასოწარკვეთილმა სიცოცხლე მოისწრაფა.

პეტრე დადგა მოწაფეთა შორის და შესთავაზა, აერჩიათ ერთი იმ კაცთაგანი, რომლებიც მათთან ერთად იყვნენ უფლის ნათლისღებიდან ამაღლებამდე. ყველა დათანხმდა; დააყენეს ორი მოწაფე: იოსები, რომელსაც შემდგომ ეწოდა იოსტოსი, ანუ მართალი, და მატათია; შემდეგ ლოცვით შესთხოვეს გულთამხილავ უფალს, მიენიშნებინა, მათგან რომლის არჩევა ნებავდა სამოციქულო მსახურებისთვის და წილი ყარეს – შედეგად თერთმეტ მოციქულს მატათია შეემატა.

გავიდა ათი დღე ამაღლებიდან და დადგა მეერგასე (პასექიდან ორმოცდამეათე) დღე. ამ დღესასწაულზე, რომელიც ძველთაგანვე დიდი ზეიმით აღინიშნებოდა, იუდეველები პირველ მომკილ მოსავალს უფალს უძღვნიდნენ მადლობის ნიშნად; აგრეთვე იხსენებდნენ, რომ სწორედ ამ დღეს მისცა ღმერთმა რჯული მოსეს სინას მთაზე. სინაგოგები და სახლები ხის ტოტებითა და ყვავილებით ირთვებოდა, იერუსალიმში თავს იყრიდნენ მოსეს რჯულის მიმდევრები ყველა ქვეყნიდან. იმჟამად მოსეს რჯულს მარტო იუდეველები არ აღიარებდნენ – იგი ბევრმა უცხო ტომელმაც მიიღო: ზოგიერთმა სრულად შეითვისა, სხვები მის წესებს ნაწილობრივ ასრულებდნენ, მაგრამ აღიარებდნენ სწავლებას და თაყვანს სცემდნენ ერთ ღმერთს. იუდეველები თავიანთ სარწმუნოებაზე მოქცეულ უცხოტომელებს პროზელიტებს (მოსულებს) უწოდებდნენ. ამრიგად, იერუსალიმში სხვადასხვა ქვეყნიდან მოსულმა დიდძალმა ხალხმა მოიყარა თავი. ეს საზეიმო დღე ამოირჩია უფალმა, რათა მოწაფეებზე მოეფინა ძალი ზეგარდმო – ახალი რჯულის გასავრცელებლად.

მორწმუნენი ერთსულოვნად ლოცულობდნენ სახლში, სიონის მთაზე, როდესაც უცებ დღის მესამე ჟამზე[1] (ჩვენთვის დილის ცხრა საათზე) გაისმა ძლიერი ქარის ქროლვის ხმა და თითოეულ მათგანზე ცეცხლოვანი ენების სახით გარდამოვიდა სულიწმიდა. უმალ ყველა აღივსო სულიწმიდით, მიიღეს უდიდესი სიბრძნე და სხვადასხვა ენაზე საუბრის უნარი. ხმაურზე მრავალი ადამიანი შეიკრიბა, ყველა განცვიფრებული უსმენდა, თუ როგორ ესაუბრებოდნენ მოწაფეები თითოეულ მათგანს მშობლიურ ენაზე.

– ეს რას ნიშნავს? – ეკითხებოდნენ ურთიერთს, – ესენი ხომ გალილეველნი არიან, როგორღა ლაპარაკობენ ისინი სხვადასხვა ენაზე?! აქ შეკრებილნი ვართ პართელნი და მიდიელნი, ელამიტელნი (სპარსეთის მკვიდრნი), მესოპოტამიის, იუდეის, კაპადოკიის, პონტოსა თუ ასიის, ფრიგიისა თუ პამფილიის, ეგვიპტისა თუ ლიბიის ქვეყნების მცხოვრებნი, რომიდან ჩამოსული იუდეველნი, წარმართობიდან მოქცეული კრეტელნი თუ არაბები… და რას ვისმენთ – ეს ადამიანები ჩვენს ენებზე გვიქადაგებენ ღვთის დიად საქმეებს. რას ნიშნავს ეს?!

ერთნი განაცვიფრა ამ მოვლენამ, სხვები, რომელთაც არ ესმოდათ მოციქულების საუბარი უცხოტომელებთან, დასცინოდნენ მათ, რადგან მთვრალები ეგონათ.

მაშინ მოციქულები წამოდგნენ, პეტრემ ხმა აღიმაღლა და შეკრებილთ მიმართა: „კაცნო ჰურიანო და ყოველნი, რომელნი დამკვიდრებულ ხართ იერუსალემს! ესე თქუენდა ცხად იყავნ და ყურად-იხუენით სიტყუანი ჩემნი, რამეთუ არა ვითარ თქუენ ჰგონებთ, ვითარმედ ამათ სთრავს, რამეთუ არს ჟამი დღისაჲ ამის მესამე. არამედ ესე არს თქუმული იგი იოელ წინაჲსწარმეტყუელისა მიერ: და იყოს უკუანაჲსკნელთა დღეთა, – იტყვის უფალი ღმერთი, – მივჰფინო სულისაგან ჩემისა ყოველსა ზედა ხორციელსა და წინაჲსწარმეტყუელებდენ ძენი თქუენნი და ასულნი თქუენნი და ჭაბუკნი თქუენნი ხილვასა იხილვიდენ და მოხუცებულთა თქუენთა ჩუენებით განვეცხადო, და მონათა ჩემთა ზედა და მხევალთა ჩემთა ზედა მათ დღეთა შინა მივჰფინო სულისაგან ჩემისა და წინაჲსწარმეტყუელებდენ. და ვსცე ნიშებ ცათა შინა და სასწაულ ქუეყანასა ზედა, სისხლი და ცეცხლი და არმური კუამლისაჲ; მზე გარდაიქცეს ბნელად და მთოვარე სისხლად პირველ ვიდრე მოწევნადმდე დღისა მის უფლისა დიდისა და განჩინებულისა. და იყოს ყოველმან, რომელმან ჰხადოს სახელსა უფლისასა, ცხოვნდეს“ (საქმე 2,14-21).

დიდხანს საუბრობდა პეტრე. ენათა ცოდნასთან ერთად უფალმა მოწაფეებს მიანიჭა სიბრძნე, ძალა და სულის სიმტკიცე. მაცხოვარმა ისინი გააფრთხილა: „ნუ ჰზრუნავთ, ვითარ ანუ რასა იტყოდით. რამეთუ მოგეცეს თქუენ მას ჟამსა შინა, რასა-იგი იტყოდით. რამეთუ არა თქუენ იყვნეთ მეტყუელნი, არამედ სული მამისა თქუენისაჲ“ (მათ. 10,19-20); და სულიწმიდამ შთააგონა სათქმელი პეტრეს, რომელმაც მსმენელებს შეახსენა წინასწარმეტყველებანი მაცხოვრის შესახებ და დასძინა, რომ ზუსტად ის იესო ნაზარეველი, რომელიც მათ ჯვარს აცვეს და ურჯულოთა ხელით მიამსჭვალეს ძელს, აღდგა მკვდრეთით, ამაღლდა ზეცად, მოავლინა სულიწმიდა, რომელი მამისაგან გამოვალს და მოჰფინა იგი თავის მოწაფეებს. პეტრე უშიშრად ამოწმებდა, რომ ეს იესო იყო ქრისტე და უფალი.

იესო ქრისტეს ამაღლების შემდგომ ეს სიტყვები პირველი მოწმობა იყო მის შესახებ, რამაც ძლიერი შთაბეჭდილება მოახდინა. მსმენელებმა გულით შეინანეს, აღიარეს თავიანთი შეცოდებანი და უძლურებანი და შეჰღაღადეს: „რაჲ-მე ვყოთ, კაცნო ძმანო?“ „შეინანეთ, – მიუგო მათ პეტრემ, – და ნათელ-იღენ კაცად-კაცადმან თქუენმან სახელითა უფლისა იესუ ქრისტესითა მისატევებელად ცოდვათა, და მიიღოთ ნიჭი სულისა წმიდისაჲ. რამეთუ თქუენი არს აღთქუმაჲ და შვილთა თქუენთაჲ და ყოველთა შორიელთაჲ, რაოდენთა მოუწოდის უფალმან ღმერთმან ჩუენმან“ (საქმე 2,38-39).

ამ სიტყვების შემდეგ მრავალმა ირწმუნა და ითხოვა ნათლისღება; იმ დღეს ეკლესიას დაახლოებით სამი ათასი კაცი შეემატა.

ასე დაიწყეს მოციქულებმა უფლის სიტყვის ქადაგება იერუსალიმში; ისინი ხალხს ჯვარცმული ქრისტეს სახელით მოუწოდებდნენ სინანულისკენ, ჰპირდებოდნენ ცოდვათა მიტევებასა და გადარჩენას. უფლის ბრძანებისამებრ, მორწმუნენი ნათლისღებით უერთდებოდნენ ეკლესიას. როგორც მახარებლის ნაამბობიდან ვიგებთ, პირველმოქცეულები ქრისტეს ჭეშმარიტი მოწაფეები გახდნენ – ისინი გამოირჩეოდნენ თავმდაბლობით, ღვთისა და მოყვასისადმი სიყვარულით; ეს ადამიანები ყიდდნენ საკუთარ ქონებას და ყველაფერი საერთო ჰქონდათ, რათა არავინ ყოფილიყო გაჭირვებული. გამუდმებით სწავლობდნენ მოციქულთაგან, ეზიარებოდნენ, იყვნენ „განტეხასა პურისასა და ლოცვასა“ (საქმე 2,42). სალოცავად ტაძარში იკრიბებოდნენ, ხოლო სახლებში აღასრულებდნენ „პურის განტეხას“ – ასე უწოდებდნენ ევქარისტიის საიდუმლოს, ანუ ზიარებას, რაც უფალმა მოწაფეებთან თავისი უკანასკნელი სერობის დროს დაადგინა. მას აგრეთვე უფლის სერობად მოიხსენიებდნენ. ქრისტეს მორწმუნეები „მიიღებდეს საზრდელსა მხიარულითა და განმარტებულითა გულითა. აქებდეს ღმერთსა, და აქუნდა მადლი ყოვლისა მიმართ ერისა. ხოლო უფალი შესძინებდა ცხოვნებულთა დღითი დღედ ეკლესიასა“ (საქმე 2,46-47). – წერს ლუკა მახარებელი.

ეკლესიის გავრცელებას ხელს უწყობდა სასწაულმოქმედების ნიჭი, რაც უფალმა თავის მოწაფეებს გადასცა. ერთხელ, დღის მეცხრე ჟამზე, პეტრე და იოანე სალოცავად მიდიოდნენ ტაძარში, რომლის ბჭესთან იჯდა დაბადებით მკელობელი (კოჭლი) და მათხოვრობდა, მან მოწყალება მოციქულებსაც სთხოვა. პეტრე დარწმუნებული იყო, რომ უფალი მას მოუსმენდა, და მკელობელს უთხრა: „ვეცხლი და ოქროჲ არა მაქუს ჩუენ, ხოლო რომელი მაქუს, გცეთ შენ სახელითა იესუ ქრისტე ნაზარეველისაჲთა: აღდეგ და ვიდოდე!“ (საქმე 3,6). ამ სიტყვების შემდეგ პეტრემ ხელზე ხელი მოჰკიდა მკელობელს, ის კი წამოდგა, მოციქულებთან ერთად შევიდა ტაძარში და აქებდა ღმერთს. ყველამ იცოდა, რომ ასე სასწაულებრივად განკურნებული მკელობელი დაბადებიდანვე ხეიბარი იყო. განცვიფრებული ხალხი გარს შემოერტყა და ადიდებდა მოციქულებს. პეტრემ მიმართა მათ: „კაცნო ისრაიტელნო, რაჲსა გიკვირს ამას ზედა? ანუ ჩუენ რაჲსა გუხედავთ ვითარცა თვისითა ძალითა გინა ღმრთის-მსახურებითამცა გუექმნა სლვაჲ მაგისი? ღმერთმან აბრაჰამისმან და ისააკისმან და იაკობისმან, ღმერთმან მამათა ჩუენთამან ადიდა ძე თვისი იესუ, რომელი თქუენ მიეცით და უარ-ჰყავთ წინაშე პილატესა, რომელმან საჯა განტევებაჲ მისი. ხოლო თქუენ წმიდაჲ იგი და მართალი უარ-ჰყავთ და ითხოვეთ კაცი იგი კაცის მკლველი მიმადლებად თქუენდა. ხოლო წინამძღუარი იგი ცხოვრებისაჲ მოჰკალთ, რომელი ღმერთმან აღადგინა მკუდრეთით, რომლისა ვართ ჩუენ მოწამე (საქმე 3,12-15) … და სარწმუნოებამან მის მიერმან მოსცა მას [მკელობელს] სიცოცხლე ესე წინაშე თქუენ ყოველთა. და აწ უწყი, ძმანო, რამეთუ უმეცრებით ჰქმენით, ვითარცა-იგი მთავართა თქუენთა (საქმე 3,16-17) … შეინანეთ უკუე და მოიქეცით, რაჲთა აღიხოცნენ ცოდვანი თქუენნი“ (საქმე 3,19).

პეტრე მოუწოდებდა ხალხს ცხონებისაკენ. მიუთითებდა მოსესა და წინასწარმეტყველთა უწყებებზე მაცხოვრის შესახებ. სულიწმიდის ძალითა და მადლით აღსავსე მისი სიტყვები იმდენად შთამბეჭდავი იყო, რომ ხუთი ათასმა კაცმა ირწმუნა ქრისტე.

სანამ პეტრე ქადაგებდა, მას მღვდლები და სადუკეველები მიუახლოვდნენ. მოისმინეს მოციქულთა საუბარი მიცვალებულთა და ქრისტეს აღდგომაზე, შემდეგ კი ბრძანეს მათი შეპყრობა და მეორე დილამდე დაპატიმრება.

…აქამდე იუდეველთა მთავრები მოციქულებს არ სდევნიდნენ. რატომ? – ნუთუ გულგრილად შეჰყურებდნენ მათთვის საძულველი იესო ქრისტეს სწავლების გავრცელებას?! სავარაუდოდ, თავიდან ისინი არ ელოდნენ, რომ იესოს მოწაფეები შეძლებდნენ მისი სწავლების წარმატებით ქადაგებას. თავად იესო მათ სასიკვდილოდ გაიმეტეს და იმედოვნებდნენ, რომ მასთან ერთად მისი მოძღვრებაც დასამარდებოდა. ქრისტეს მიმდევრები მდაბიო, უწიგნური ადამიანები იყვნენ და თითქოს არც რაიმე საშიშროებას ქმნიდნენ. და აი, ამ უბრალო, გაუნათლებელმა მეთევზეებმა სხვადასხვა ენაზე იწყეს ქრისტეს აღდგომის ქადაგება და უამრავი ხალხი მიიზიდეს, რომელსაც არწმუნებდნენ, რომ ჯვარცმული იესო არის აღთქმული მესია – ძე ღვთისა. ყოველივე ამის გამო მთავრები შფოთავდნენ და ხელსაყრელ შემთხვევას ელოდნენ, რომ დაედანაშაულებინათ მოციქულები და ასეთი საშუალებაც მიეცათ – ისინი ტაძარში ქადაგებისას შეიპყრეს კიდეც სადუკეველებმა, რომელთაც, რაკი თვითონ არ აღიარებდნენ აღდგომას, განსაკუთრებით განარისხებდა მოციქულთა ქადაგება ამის შესახებ.

იმ დროს იუდეაში რამდენიმე რელიგიური სექტა არსებობდა, რომელთაგან მთავარი ფარისეველთა და სადუკეველთა სექტები იყო. ფარისევლები გარეგნული ღვთისმოსაობითა და რჯულის წესების შესრულების სიზუსტით გამოირჩეოდნენ. უფალი ხშირად კიცხავდა მათ ორგულობისა და ამპარტავნებისთვის; ამხელდა, რომ ისინი წესებს ზედაპირულად ასრულებდნენ, მთავარს კი – სამართალს, მოწყალებასა და რწმენას – ნაკლებ ყურადღებას აქცევდნენ. უნდა ითქვას, რომ ფარისევლებს სჯეროდათ სამომავლო ცხოვრებისა. სადუკეველებმა კი თავიანთ სწავლებაში უარყვეს სამომავლო ჯილდო და სასჯელი, მკვდრეთით აღდგომა, ანგელოზებისა და სულების არსებობა. ორივე სექტას სძულდა იესო, მას არ აღიარებდნენ ქრისტედ, აღთქმულ მესიად.

დილით შეიკრიბნენ მთავარნი, მღვდელთმთავარნი, უხუცესნი და მოაყვანინეს მოციქულები, რომელთაც ჰკითხეს: რომელი ძალით და ვისი სახელით აღასრულეს სასწაული? სულ ცოტა ხნის წინ პეტრემ, შიშისა და სულმოკლეობის გამო, უარყო სასიკვდილოდ მიმავალი თავისი მოძღვარი, მაგრამ ამჟამად მას ღვთის ძალა განამტკიცებდა – სულიწმიდამ განაახლა მისი გული, შთააგონა სიმხნევე და სიმამაცე, ამიტომ მოციქულმა უშიშრად მიუგო მთავრებს: „უკუეთუ ჩუენ დღეს განვიკითხვით ქველის-საქმესა ზედა კაცისა უძლურისასა, რომლითა ესე ცხოვნდა, ცხად იყავნ თქუენ ყოველთა და ყოვლისა ერისა ისრაელისა, ვითარმედ სახელითა იესუ ქრისტე ნაზარეველისაჲთა, რომელი თქუენ ჯუარს-აცუთ, რომელი-იგი ღმერთმან აღადგინა მკუდრეთით (საქმე 4,9-10)… არცაღა არს სახელი სხუაჲ ცასა ქუეშე მოცემული კაცთა, რომლითამცა ჯერ-იყო ცხორებაჲ ჩუენდა“ (საქმე 4,12).

მთავრებს უკვირდათ მოციქულების სითამამე და არ იცოდნენ, რა მოემოქმედათ. ისინი ვერ დამალავდნენ და ვერც უარყოფდნენ მთელი ერის თვალწინ აღსრულებულ სასწაულს, სამაგიეროდ მუქარით აუკრძალეს მოციქულებს იესოს შესახებ საუბარი, რაზედაც პეტრემ უპასუხა: „უკუეთუ სამართალ არს წინაშე ღმრთისა თქუენი სმენაჲ უფროჲს, ანუ ღმრთისაჲ, საჯეთ. რამეთუ ჩუენ ვერ ხელ-გუეწიფების, რომელი-იგი გუესმა და ვიხილეთ, ვითარმცა არა ვიტყოდეთ“ (საქმე 4,19-20). უხუცესნი ისევ დაემუქრნენ მათ, მაგრამ მაინც გაათავისუფლეს, რადგან ეშინოდათ ხალხისა, რომელიც ღმერთს ადიდებდა მკელობელის სასწაულებრივი განკურნების გამო.

პეტრე და იოანე მორწმუნეებთან დაბრუნდნენ და უამბეს ყოველივე, რაც შეემთხვათ. ყველამ ერთხმად იწყო ღმერთის განდიდება… ისინი ევედრებოდნენ უფალს, თავისი მონებისთვის მიეცა ძალა, გულშეუძვრელად ექადაგათ მისი სიტყვა და არად ჩაეგდოთ მუქარა და დევნა: „უფალო, მოჰხედენ თქუმასა ამას მათსა ზედა და მოეც მონათა შენთა ყოვლითა განცხადებულებითა სიტყუად სიტყვისა შენისა, განრთხმად Pელი კურნებად და სასწაულებისა და ნიშებისა ყოფად სახელითა წმიდისა ძისა შენისა იესუჲსითა“ (საქმე 4,29-30). მოწაფეებმა დაასრულეს თუ არა ლოცვა, იძრა ადგილი, სადაც იდგნენ და უმალ აღივსო სულიწმიდით ყველა მორწმუნე, რომელთაც შემდგომ უდიდესი შეუპოვრობით განაგრძეს ღვთის სიტყვის ქადაგება.

ქრისტეს მაღიარებელთა რიცხვი ყოველდღიურად იზრდებოდა, ისინი ერთსულოვნად და სიყვარულით ცხოვრობდნენ. ქრისტიანობა ასეთივე გრძნობებს უღვივებდა ახალმოქცეულებსაც – ისინი აღარ უფრთხილდებოდნენ თავიანთ ამსოფლიურ ქონებას, ჰყიდდნენ მას და საფასური მოციქულებთან მიჰქონდათ, რომლებიც აქედან თითოეულს აძლევდნენ იმდენს, რაც მას სჭირდებოდა. „მადლი დიდი იყო მათ ყოველთა ზედა“ – ამბობს მოციქული. მათ შორის, ვინც სხვათა სასარგებლოდ თავისი ქონება გაყიდა, იხსენიება იოსებ კვიპრელი, მოციქულების მიერ ბარნაბად წოდებული, რაც ნიშნავს „ძე ნუგეშინისცემისაჲ“.

მაგრამ მოქცეულებიდან ერთმა ცოლ-ქმარმა იცრუეს და ამით ღვთის რისხვა მოიწიეს. ანანიამ და მისმა ცოლმა საფირამ, სხვათა მსგავსად, გაყიდეს თავიანთი მამული, საფასურის რაოდენობა დამალეს, თანხის ნაწილი მოციქულებს მიუტანეს, ნაწილი კი თავისთვის დაიტოვეს, რითაც უმძიმესად შესცოდეს.

სულიწმიდით განბრძნობილ მოციქულებს სიცრუე ვერ დაემალებოდა და პეტრემ ანანიას უთხრა: „ანანია, რაჲსათვის აღავსო გული შენი ეშმაკმან ცრუებად სულისა წმიდისა და გამოხუებად სასყიდელსა მის დაბისასა? ანუ არა, იყო რაჲ, შენი იყო და, გან-რაჲ-ჰყიდე, ხელმწიფებასავე შენსა იყოა? და რაჲსათვის დაიდევ საქმე ესე გულსა შენსა? არა ეცრუვე შენ კაცთა, არამედ ღმერთსა“. წარმოთქვა თუ არა მოციქულმა ეს სიტყვები, ანანია მის ფერხთით უსულოდ დაეცა.

სამიოდე საათის შემდეგ მოვიდა ანანიას ცოლი, საფირა, რომელმაც არ იცოდა, რაც მოხდა. გაყიდული მამულის საფასურის შესახებ პეტრეს შეკითხვაზე მან უპასუხა ისე, როგორც ქმართან მოილაპარაკა. „რაიასთვის ესრეთ შეითქუენით თქუენ განცდად სულსა უფლისასა? ანუ არა აჰა ესერა ფერხნი დამფლველთა ქმრისა შენისათა კართა ზედა დგანან და განგიღონ შენცა“ – უთხრა მას პეტრემ. საფირაც მყისვე მიწაზე დაეცა და სული განუტევა (იხ. საქმე 5,3-9).

საღვთო მართლმსაჯულების ასეთმა მაგალითმა ყველას თავზარი დასცა. ძალა ღვთისა გამუდმებით ვლინდებოდა მოციქულთა ხელით აღსრულებულ ნიშებსა და სასწაულებში. ქალაქის მცხოვრებლებს ქუჩებში გამოჰყავდათ სნეულები და აწვენდნენ სარეცელზე, რათა ზოგ მათგანს იქვე ჩავლილი პეტრეს ჩრდილი მაინც დასცემოდა და ამით განკურნებულიყო. ხალხი ადიდებდა მოციქულებს, მრავალი ადამიანი შეემატა ეკლესიას…

ეს ერთობ განარისხებდა მღვდელთმთავრებს, რომლებიც სადუკეველების სექტას ეკუთვნოდნენ. მათ ისევ ბრძანეს მოციქულთა შეპყრობა და საპყრობილეში ჩამწყვდევა, მაგრამ რას გააწყობდა ადამიანური ძალისხმევა უფლის ნებასთან?! მოხდა ისე, რომ ღამით საპყრობილის კარი ანგელოზმა გააღო და მოციქულებს უთხრა: „მივედით და დადეგით და ეტყოდეთ ტაძარსა შინა ერსა მას ყოველთა მათ სიტყუათა ამის ცხორებისათა“ (საქმე 5,20). ისინიც დამორჩილდნენ და წავიდნენ ტაძარში, რათა განეგრძოთ ხალხისთვის სწავლება.

დილით შეიკრიბა სინედრიონი (უმაღლესი სათათბირო ანუ მთავარი სამსჯავრო). იგი შედგებოდა სამოცდაათი წევრისგან, რომლებსაც სამღვდელო პირთაგან და იერუსალიმის წარჩინებულთაგან ირჩევდნენ. რაოდენ დიდი იყო სინედრიონის წევრების განცვიფრება, როდესაც მოციქულთა მოსაყვანად გაგზავნილები მობრუნდნენ და განაცხადეს: საპყრობილე ცარიელია, თუმც მცველები თავიანთ ადგილზე დგანან და კარიც დახშულია! ამ დროს ვიღაც მოვიდა და ამცნო: „კაცნი იგი, რომელნი თქუენ შესხენით საპყრობილესა, ტაძარსა შინა დგანან და ასწავებენ ერსა“. სინედრიონის გაოცებულმა წევრებმა მოციქულებს უხმეს და ისინიც მოვიდნენ. „არა მცნებით გამცენით თქუენ, რაჲთა არღარა ასწავებდეთ სახელითა ამით [ანუ იესოს სახელით], და აჰა ესერა აღგივსიეს იერუსალემი მოძღურებითა თქუენითა და გნებავს მოწევნად ჩუენ ზედა სისხლი კაცისაჲ ამის?“ – ჰკითხეს მღვდელთმთავრებმა.

მოციქულებმა უშიშრად მიუგეს: „მორჩილებაჲ ჯერ არს ღმრთისაჲ უფროჲს, ვიდრე კაცთაჲ. ღმერთმან მამათა ჩუენთამან აღადგინა იესუ, რომელსა-იგი თქუენ ხელნი შეასხენით და დამოჰკიდეთ ძელსა; ესე ღმერთმან წინამძღურად და მაცხოვრად აღამაღლა მარჯუენითა თვისითა მიცემად სინანული ისრაელსა და მოტევებაჲ ცოდვათაჲ. და ჩუენ ვართ მოწამე მისა სიტყუათა ამათ და სული წმიდაჲ, რომელ მოსცა ღმერთმან მორწმუნეთა მისთა“ (იხ. საქმე 5,25-32).

ამ პასუხმა იმდენად განარისხა მღვდელთმთავრები, რომ მათი დახოცვაც კი მოინდომეს… მაგრამ აქ მათ დამცველად მოულოდნელად გამოჩნდა ბრძენი და სწავლული რჯულისმოძღვარი ფარისეველთა სექტიდან, სახელად გამალიელი, რომელმაც ბრძანა, მცირე ხნით გაეყვანათ მოციქულები. შემდგომ კი მიმართა სინედრიონის წევრებს და თან შეახსენა, რომ იუდეაში სხვადასხვა დროსაც ჩნდებოდნენ ხოლმე განდიდების სურვილით შეპყრობილი ადამიანები, რომლებიც ცდილობდნენ, ხალხი მიეზიდათ; მაგრამ მათი სიცრუე ყოველთვის გამოაშკარავებულა და ამ მცდელობებს წარმატება არ მოჰყოლია. გამალიელის აზრით არ იყო საჭირო, რაიმე მოემოქმედათ მოციქულების წინააღმდეგ – „უკუეთუ არს კაცთაგან ზრახვაჲ ესე გინათუ საქმე ესე, დაჰხსნდეს; ხოლო უკუეთუ ღმრთისაგან არს, ვერ ხელ-გეწიფების და ხსნად მისა, ნუუკუე ღმრთისა მოლალეცა იპოვნეთ“ (საქმე 5,38-39).

სინედრიონის წევრებმა ნაწილობრივ ყურად იღეს ეს რჩევა, მით უმეტეს, რომ თუ მოციქულებს დახოცავდნენ, საშიშროება იქმნებოდა ქრისტეს მოწაფეთა მოყვარე ხალხის მხრიდან. ამიტომ გადადეს მათი სიკვდილით დასჯა, მაგრამ სასტიკად გვემეს, რის შემდეგაც გაუმეორეს, რომ ქრისტეს შესახებ ლაპარაკი ეკრძალებოდათ და გაათავისუფლეს.

მაგრამ მოციქულებს ახარებდა, რომ ერგოთ პატივი ტანჯვისა საყვარელი მოძღვრისთვის და განაგრძეს თავიანთი საქმე… მალევე ერთ-ერთი მორწმუნე ღირსი შეიქნა, თავისი სარწმუნოებისთვის სიცოცხლე გაეწირა და ქრისტეს ეკლესიის პირველმოწამე გამხდარიყო.

პირველმოწამე სტეფანეს აღსასრული. ეკლესიის ზრდა.

უკვე აღვნიშნეთ, რომ მორწმუნეები თავიანთ ქონებას ყიდდნენ და საფასურს აბარებდნენ მოციქულებს, რომლებიც ამ საერთო მონაგებიდან თითოეულს აძლევდნენ იმდენს, რამდენიც მას სჭირდებოდა. მოციქულები შეძლებისამებრ იცავდნენ სამართლიანობას, მაგრამ ძმობის გაფართოებასთან ერთად ეს საქმეც თანდათანობით რთულდებოდა და მძიმდებოდა. დაიწყო დრტვინვა ელინ ებრაელებში, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ მათ ქვრივებს ნაკლებ შემწეობას აძლევდნენ. ელინ ებრაელებს უწოდებდნენ იუდეური რჯულისა და წარმომავლობის პირებს, რომლებიც დაიბადნენ და ცხოვრობდნენ სხვა ქვეყნებში და ლაპარაკობდნენ ბერძნულად. ნამდვილი იუდეველები მათ ერთგვარი ამრეზით უყურებდნენ, განსაკუთრებით ემტერებოდნენ იმიტომ, რომ ელინი ებრაელები წმინდა წერილის ბერძნულ თარგმანს იყენებდნენ და მას ებრაულ ენაზე, დედანში, არ კითხულობდნენ.

როდესაც ელინი ებრაელების დრტვინვის შესახებ შეიტყვეს, მოციქულებმა მოიწვიეს მოწაფეები და მთელ კრებულს შესთავაზეს, აერჩიათ თავიანთ შორის შვიდი სანდო ადამიანი, რომელთაც დაავალებდნენ შემწეობის დარიგებას. ამით მოციქულები თავისუფლდებოდნენ და შეძლებდნენ, მთლიანად ღვთის სიტყვის ქადაგებისათვის მიეძღვნათ თავი. ყველამ მოიწონა ეს წინადადება და მორწმუნეებიდან აირჩიეს შვიდი კაცი, რომელთა სახელებიც მიუთითებენ, რომ ისინი ყველა ელინური[1] წარმომავლობისა იყვნენ. აი, ეს სახელები: სტეფანე, ფილიპე, პროხორე, ნიკანორი, ტიმონა, პარმენა და ნიკოლაოსი. ყველა მათგანი მართალი და მტკიცე რწმენის ადამიანი იყო. ისინი წარადგინეს მოციქულთა წინაშე, რომლებმაც ილოცეს და მათ ხელნი დაასხეს, უწოდეს დიაკვნები და დაავალეს შემწეობის დარიგება. შემდგომ ჩანს, რომ მათ ჰქონდათ უფლება, ექადაგათ ღვთის სიტყვა და მოენათლათ ისინი, ვინც ქრისტე ირწმუნა.

განსაკუთრებით დიად ნიშებსა და სასწაულებს იქმოდა რწმენით აღვსილი სტეფანე, რაც სარწმუნოების გავრცელებას უწყობდა ხელს. მისი ძალისხმევით ბევრი იუდეველი მღვდელიც კი მოიქცა, რამაც სხვათა უდიდესი რისხვა გამოიწვია – სინაგოგებში, სადაც სალოცავად და წმინდა წერილის მოსასმენად იკრიბებოდნენ და რჯულსაც განმარტავდნენ, გაჩაღდა ცხარე დავა ახალი სწავლების თაობაზე. სინაგოგები არსებობდა ყველაზე უმნიშვნელო ქალაქებშიც კი, ხოლო იერუსალიმში მათი რაოდენობა ხუთასს აღწევდა; მათ შორის იყო კვირინელთა, ალექსანდრიელთა, კილიკიელთა, მცირე აზიის იუდეველთა, ლიბერტინელთა[2] სინაგოგებიც (იხ. საქმე 6,9).

ერთ-ერთ ასეთ სინაგოგაში დაუწყეს დავა სტეფანეს, რომელიც ისეთი უდიდესი შემართებით იცავდა ქრისტეს სწავლებას, რომ მტრებმა ვერ შეძლეს „წინა დადგომად სიბრძნითა მით და სულითა წმიდითა, რომლითა იტყოდა იგი“ (საქმე 6,10). რაკი ვერ მოახერხეს მისი დამარცხება, ცილისწამებას მიმართეს; იპოვეს ცრუ მოწმეები, დაარიგეს – ეთქვათ, თითქოს მოისმინეს, სტეფანე როგორ გმობდა რჯულს. მათი სიტყვებით: „გუესმა მაგისგან, იტყოდა რაჲ, ვითარმედ: იესუ ნაზარეველმან დაარღვიოს ადგილი ესე და ცვალოს სჯული, რომელი მომცა ჩუენ მოსე“ (საქმე 6,14). ამან ძლიერ აღაშფოთა უხუცესნი, მწიგნობარნი და თავად ხალხიც, რომელიც ძალიან უფრთხილდებოდა თავის რჯულს. მათ შეიპყრეს სტეფანე და სინედრიონში მიიყვანეს.

ყველამ სტეფანეს მიაპყრო მზერა – იგი მშვიდად იყო, რაკი უფლის სულმა განამტკიცა და თავისი ნათლით გააცისკროვნა.

– ეს სიმართლეა? – ჰკითხა მას მღვდელთმოძღვარმა.

ნაცვლად იმისა, რომ თავი დაეცვა, სტეფანემ უამბო იუდეველთა გადარჩენის საღვთო განგებულების შესახებ. შეახსენა ღმერთის მიერ აბრამისთვის მიცემული აღთქმა, რჩეული ერის ეგვიპტიდან სასწაულებრივად გამოყვანა, სინას მთაზე მიცემული რჯული; ამხილა ისრაიტელთა ურჩობა, რომლებიც ივიწყებდნენ ღმერთს და მის წინასწარმეტყველებს ქვებით ქოლავდნენ. სიტყვის დასასრულს გულისწყრომით აღვსილმა სტეფანემ შესძახა: „ქედ-ფიცხელნო, თქუენ მარადის სულსა წმიდასა ანტაკრად წინა-აღუდგებით, ვითარცა მამანი თქუენნი, ეგრეცა თქუენ. რომელნიმე წინაჲსწარმეტყუელთაგანნი არა დევნნეს მამათა მათ თქუენთა? და მოსწყვიდნეს, რომელნი წინაჲსწარ უთხრობდეს მოსლვასა მას მართლისასა, რომლისა-იგი აწ თქუენ შინაგანმცემელ და მკლველ იქმნენით, რომელთა მოიღეთ სჯული ბრძანებისაებრ ანგელოზთაჲსა და არა დაიმარხეთ“ (საქმე 7,51-53).

თავიდან მშვიდად უსმენდნენ, მაგრამ უკანასკნელ სიტყვებზე მსმენელებს ბრაზისაგან თვალთ დაუბნელდათ – ისინი კბილებალესილნი იწევდნენ სტეფანეზე, ის კი, სულიწმიდით გაძლიერებული, მშვიდად იდგა. შემდეგ ახედა ცას, მის მზერას საოცარი ხილვა წარმოუდგა და სიხარულით შესძახა: „აჰა ესერა ვხედავ ცათა განხუმულთა და ძესა კაცისასა მარჯუენით ღმრთისა მდგომარესა“ (საქმე 7,56).

აქ დამსწრეთ უკვე ვეღარ შეიკავეს აღშფოთება, ყურები დაიცვეს, ყვირილით ეცნენ სტეფანეს და ქალაქგარეთ გაათრიეს, რათა ქვებით ჩაექოლათ, როგორც ღვთისმგმობი.

სტეფანეს მოწინააღმდეგეთა შორის ერია ერთი ყმაწვილი, სახელად სავლე, ტარსოსის[3] მკვიდრი და რომის მოქალაქე. იგი გამალიელმა აღზარდა ფარისეველთა მკაცრი კანონების მიხედვით. სავლეს მგზნებარე სულს უკიდურესად სძულდა ქრისტეს სწავლება და მორწმუნეთა დევნა ღვთისსათნო საქმედ მიაჩნდა. სტეფანეს სიტყვები მან საშინელ მკრეხელობად ჩათვალა და დაუფარავად მიემხრო მის მოკვლას. რჯულის თანახმად, პირველად მოწმეებს უნდა ესროლათ ქვები მსჯავრდებულისთვის; მათ ზედა სამოსი გაიხადეს და სავლეს ფერხთით დააწყეს. სანამ ისინი თავიანთ სასტიკ საქმეს ასრულებდნენ, სავლე ამ ტანსაცმელს სდარაჯობდა. სტეფანეს ქვები დაუშინეს, ის კი ლოცულობდა და ღაღადებდა: „უფალო, შეივედრე სული ჩემი!“; შემდეგ მუხლი მოიდრიკა და დასძინა: „უფალო, ნუ შეურაცხ ამათ ცოდვასა ამას!“ ამ სიტყვების შემდგომ პირველმოწამე აღესრულა. მორწმუნეებმა იგი დაკრძალეს და დიდად იგლოვეს.

იუდეველთა მთავრები ვერ დააშოშმინა ვერც სტეფანეს სიკვდილმა, ვერც მისმა მხნეობამ და სიკვდილისწინა ლოცვამ თავის მტრებზე. დევნა დღითიდღე ძლიერდებოდა… მაგრამ შეცდნენ ისინი, რომლებიც იმედოვნებდნენ, რომ ამით ღვთის სიტყვის გავრცელებას აღკვეთდნენ.

ნება უფლისა აღესრულება, მიუხედავად ყოველგვარი ადამიანური ძალისხმევისა; ღმერთი თავისი ნებისაებრ წარმართავს მოვლენებს და მათ კეთილი განზრახვის აღსასრულებლად იყენებს. ქრისტეს მტრებს ეგონათ, რომ დევნა ახალი სწავლების წარმატებას დააბრკოლებდა, მაგრამ პირიქით მოხდა – მან სარწმუნოების გავრცელებას შეუწყო ხელი. აქამდე სახარებას მხოლოდ იერუსალიმში ქადაგებდნენ; როდესაც მორწმუნეებს დევნა დაუწყეს და საპყრობილეებში ჩაყარეს, ყველამ, გარდა მოციქულებისა, დატოვა იერუსალიმი. ისინი სხვადასხვა ქალაქში გაიფანტნენ და უფლის სიტყვის ქადაგებას მიჰყვეს ხელი.

ფილიპე, შვიდი დიაკონიდან ერთ-ერთი, სამარიაში ჩავიდა. იუდეველებსა და სამარიტელებს შორის დიდი ხნის მტრობა არსებობდა, რაკი მათი რჯული ერთმანეთისგან ძლიერ განსხვავდებოდა. ასურეთის მეფისგან ისრაელის სამეფოს დაშლის შემდგომ სამარიაში დასახლდნენ ბაბილონიდან და სხვა ადგილებიდან მოსული წარმართები (იხ. 4 მეფ. 17,24). აქ მათ მოსეს რჯული მიიღეს სამარიტელებისგან, რომლებიც წმინდა წერილად აღიარებდნენ მხოლოდ მოსეს ხუთწიგნეულს, დანარჩენს კი უარყოფდნენ. როდესაც იუდეველები ტყვეობიდან დაბრუნდნენ და ტაძრის განახლებას შეუდგნენ, სამარიტელებმა ამ საქმეში თავიანთი მონაწილეობა შესთავაზეს, მაგრამ იუდეველებმა დახმარებაზე უარი თქვეს. სამარიტელებმაც ყოველნაირად იწყეს მათთვის ხელის შეშლა (იხ. ეზრ. 4,1); შემდგომ კი თავისთვის გარიზიმის მთაზე ააშენეს ტაძარი, რომელიც დაანგრია იუდეველთა მმართველმა და მღვდელთმოძღვარმა იოანე გირკანმა. ამ მიზეზებმა აღძრა მათ შორის შეურიგებელი მტრობა. იუდეველს სამარიტელი წარმართზე უარესად მიაჩნდა – მასთან ერთად საჭმელს არ ჭამდა; არც სამარიტელს სიამოვნებდა, როცა იუდეველი მათ დასახლებას გაივლიდა.

უფალმა თავის მოწაფეებს სამარიაში ქადაგებაც უბრძანა. ფილიპეს სიტყვებს სასწაულები თან სდევდა. სამარიტელებმა სიხარულით მოისმინეს უწყება გადარჩენის შესახებ და მრავალი მათგანი მოინათლა. მათ რიცხვში იყო კაცი, სახელად სიმონი, რომელიც სამარიტელებს გრძნეულებით განაცვიფრებდა და ამით ძალიან ამაყობდა. ბევრს სჯეროდა, რომ იგი იყო „ძალი ღმრთისაჲ დიდი“. ფილიპეს მიერ აღსრულებულმა სასწაულებმა სიმონი დაარწმუნა, მონათლულიყო. მაგრამ შემდგომი მოვლენებიდან ჩანს, რომ ქრისტეს სწავლებამ მის გულში ვერ შეაღწია.

როდესაც იერუსალიმში შეიტყვეს, რომ სამარიტელებმა შეიწყნარეს ქრისტე, მაშინვე მოციქულებმა მათთან პეტრე და იოანე გაგზავნეს. სამარიტელები მხოლოდ უფალ იესოს სახელით მოინათლნენ და მათზე სულიწმიდა ჯერ არ იყო გადმოსული. ამიტომ მოციქულებმა მისვლისთანავე ილოცეს, ხელნი დაასხეს და მათაც მიიღეს სულიწმიდა. ეს რომ სიმონ მოგვმა იხილა, განიზრახა სასწაულთქმედების ნიჭის ყიდვა მოციქულებისაგან. შესთავაზა მათ ფული და უთხრა: „მომეცით მეცა Pელმწიფებაჲ ესე, რაჲთა რომელსაცა დავასხნე Pელნი, მიაქუნდეს სული წმიდაჲ“ (საქმე 8,19); მაგრამ პეტრემ მიუგო: „ვეცხლი ეგე შენი შენთანავე იყავნ წარსაწყმედელად შენდა, რამეთუ ნიჭსა მას ღმრთისასა ჰგონებ ფასითა მოპოვნებად. არა გიც შენ ნაწილი, არცა სამკვიდრებელი სიტყუასა ამას შინა, რამეთუ გული შენი არა არს წრფელ წინაშე ღმრთისა. შეინანე უკუე უკეთურებისა ამისგან შენისა და ევედრე უფალსა, მი-ხოლო თუ-გეტეოს შენ უსჯულოებაჲ ეგე გულისა შენისაჲ“ (საქმე 8,20-22). სიმონმა თავი მოაჩვენა, თითქოს შეინანა და მოციქულებს შეევედრა, მისთვისაც ელოცათ. მაგრამ მას ნათლისღება სუფთა გულითა და რწმენით არ მიუღია, მხოლოდ პატივმოყვარეობა ამოძრავებდა. შემდგომში მან თავისი ცრუ სწავლებითა და მოჩვენებითი სასწაულებით მრავალს აუბნია თავგზა და ბევრი მოწაფეც მიიზიდა. სიმონია, რაც სამღვდელო ხარისხის ფულზე გაყიდვას ეწოდება, მის სახელთან არის დაკავშირებული.

პეტრე და იოანე იერუსალიმში დაბრუნდნენ; გზად, სამარიტელთა დაბებში, სახარება იქადაგეს. ფილიპეს კი უფალმა ანგელოზის პირით უბრძანა ღაზასკენ მიმავალ გზას დასდგომოდა. ეს ქალაქი სამარიის სახრეთით, ზღვასთან ახლოს, მდებარეობდა. ფილიპემ მორჩილად შეასრულა ბრძანება და იმავე გზაზე იერუსალიმში მიმავალი ეთიოპიელი დიდებულის გადარჩენის იარაღი შეიქნა. ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ, რომ იმ დროს მრავალი უცხოტომელი აღიარებდა მოსეს რჯულს. ერთ-ერთი მათგანი იყო ხსენებული დიდებულიც, ეთიოპიის დედოფალ კანდაკეს საუნჯის მცველი. იგი ეტლში იჯდა და წმინდა წერილს კითხულობდა, როდესაც სულიწმიდამ შთააგონა ფილიპეს, მისულიყო მასთან და ეკითხა, ესმოდა თუ არა წანაკითხი. დიდებულმა ფილიპეს ეტლში ასვლა და მასთან დაჯდომა სთხოვა, რათა წმინდა წერილიდან მისთვის გაუგებარი ადგილი განემარტა. ეს იყო ესაიას წინასწარმეტყველება მაცხოვრის შესახებ: „ვითარცა ცხოვარი კლვად მიიგუარა და ვითარცა ტარიგი წინაშე მრისუველისა უხმობელად, ესრეთ არა აღაღებს პირსა თვისსა. სიმდაბლითა მისითა სასჯელი მისი მიეღო. ხოლო თესლტომი მისი ვინ-მე მიუთხრას, რამეთუ აღებულ არს ქუეყანით ცხორებაჲ მისი“ (საქმე 8,32-33).

– „ვისთვის იტყვის წინაჲსწარმეტყუელი ამას, თავისა თვისისათვის, ანუ სხვისა ვისთვისმე?“ – ჰკითხა დიდებულმა.

ფილიპემ ამ წინასწარმეტყველების მიხედვით იწყო ქრისტეზე ქადაგება. სულიწმიდით შთაგონებული მისი სიტყვები დამაჯერებლად ჟღერდა და ჩანს, დიდებულის გულიც მზად იყო ჭეშმარიტების მისაღებად. ჩვენ ვხედავთ, რომ იგი სწავლობდა წმინდა წერილს, თავმდაბლად ითხოვდა დახმარებასა და განმარტებას, და უფალმაც ეს ადამიანი ეკლესიას შემოუერთა. როდესაც მდინარეს მიადგნენ, დიდებულმა ფილიპეს უთხრა: „აჰა წყალი, რაჲღა ყენება არს ჩემდა ნათლის-ღებად?“.

– „გრწამს თუ ყოვლითა გულითა შენითა, ჯერ-არს“ – მიუგო ფილიპემ.

– „მრწამს, რამეთუ ძე ღმრთისაჲ არს იესუ ქრისტე“ – უპასუხა დიდებულმა.

შემდეგ მანვე ბრძანა, გაეჩერებინათ ეტლი, ჩავიდა მდინარეში და ნათელ-იღო ფილიპესგან (იხ. საქმე 8,34-37). ეს უკანასკნელი ამის შემდგომ მაშინვე წარიტაცა ანგელოზმა, ხოლო წყლიდან ამოსულმა დიდებულმა გზა სიხარულით გააგრძელა. უნდა ვიფიქროთ, რომ სამშობლოში დაბრუნებისას თავადაც ახარებდა თანამოქალაქეებსა და მეგობრებს ქრისტეს შესახებ. ამრიგად, ქრისტეს მტრების მხრიდან დევნისა და ძალისხმევის მიუხედავად ღვთის სიტყვამ მაინც მიაღწია შორეულ ქვეყნებამდე, რათა კაცთათვის მიეტანა მშვიდობა, სიხარული და ესწავლებინა ჭეშმარიტი სარწმუნოება.

ფილიპე უეცრად აღმოჩნდა პალესტინაში, ქალაქ აზოტოსში, საიდანაც გაემართა კესარიაში და გზად მგზნებარედ ქადაგებდა სახარებას. იგი ოჯახთან ერთად კესარიაში დასახლდა; წიგნში „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ ნახსენებია წინასწარმეტყველების ნიჭით დაჯილდოებული მისი ოთხი ასული.

დევნის გამო მიმოფანტულ მორწმუნეთაგან ზოგიერთი ქადაგებდა ფინიკიაში და სირიის დედაქალაქ ანტიოქიაში.

აღვნიშნავთ, რომ ქრისტიანული ეკლესიის არსებობის პირველივე დღეებიდან ქრისტეს მაღიარებელნი მორწმუნეთა კრებულს ნათლისღებით უერთდებოდნენ. წიგნში „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ ნახსენებია სარწმუნოების აღიარება ნათლისღების წინ. „მრწამს, რამეთუ ძე ღმრთისაჲ არს იესუ ქრისტე“ – ასე აღიარებს ეთიოპიელი დიდებული. ამ საიდუმლოს აღსასრულებლად აუცილებელი იყო ქრისტეს რწმენა და ცოდვათა შენანება. „შეინანეთ და ნათელ-იღენ კაცად-კაცადმან თქუენმან სახელითა უფლისა იესუ ქრისტესითა“ – ეუბნებოდა პეტრე სულთმოფენობის დღეს იუდეველებს; ჩვენთან ჩვილთა ნათილსღების დროს სარწმუნოების სიმბოლოს ახალშობილის ნაცვლად წარმოთქვამს მიმქმელი (ნათლია).

ეკლესიის საქმეებს მორწმუნეთა კრება აგვარებდა; საეკლესიო ხარისხში აყვანა ხდებოდა მოციქულთა მიერ ხელდასხმით, რომელთაც საამისო უფლება მაცხოვრისგან ებოძათ. ყველაფერი კეთდებოდა ლოცვით, სუფევდა სიმშვიდის, თანხმობისა და სიყვარულის სული. პურის განტეხა, ანუ უფლის სერობა, სიხარულითა და მადლიერებით აღესრულებოდა. შემდგომ მორწმუნეთა შესაწირიდან საერთო ტრაპეზი ეწყობოდა, რომელსაც აღაპეს ანუ სიყვარულის სერობას უწოდებდნენ. ამ დროს საკვების მიღება შეეძლო განურჩევლად ყველას.

ნუთუ საჭიროა, ჩვენს მკითხველს მივუთითოთ, თუ როგორ სასწაულებრივად შეცვალა სულიწმიდის მადლმა მორწმუნეთა გულები?! უმეცარი და გაუბედავი ადამიანებისგან მან შექმნა ბრძენი, უშიშარი მქადაგებლები და ჭეშმარიტების უდრეკი დამმოწმებლები. სამსჯავროს წინაშე თუ სიკვდილის პირისპირ მდგომნი, ისინი უფლის ბრძანებისამებრ, უშიშრად აღიარებდნენ ქრისტეს. მათი გულები სიყვარულით, მოწყალებითა და სიხარულით იყო აღსავსე. ეს გრძნობები მუდამ აისახებოდა ლოცვებსა და საქმიანობაში. სულიწმიდა მორწმუნეებს სასწაულმოქმედების ძალას გადასცემდა, რათა მისი გავლენით ერწმუნათ წარმართებს ქრისტე. სულიწმიდის მყოფობა მორწმუნის ყველა მოქმედებასა თუ მის მთელს ცხოვრებაში ვლინდებოდა მაშინაც და ვლინდება ახლაც. იგი შთააგონებს ქრისტიანს მხურვალე სიყვარულს ღვთისა და მოყვასისადმი, სიმშვიდეს, მოთმინებას, სიმტკიცეს და უფლის სადიდებლად დაუღალავ მოღვაწეობას. ჩვენ ყოველდღე ვევედრებით ზეციურ მამას, მოგვმადლოს სულიწმიდა, რომლის მინიჭებაც მან აღუთქვა ყველას, ვინც ამას რწმენით შესთხოვდა.

მაგრამ ბაგეებით ლოცვისას განა გულითაც ვლოცულობთ?! გვაქვს კი შინაგანად გაცნობიერებული, რომ სულიწმიდის მადლი ყველაზე აუცილებელი და უძვირფასესი ნიჭია და მის გარეშე ღმერთთან მიახლოებას ვერ შევძლებთ?! უფალი გულთამხილველია, ყოველივე უწყის და ხედავს, რაოდენ გულგრილად და უგრძნობლად ვთხოვთ მას ამ ნიჭს, და როგორ მხურვალედ გვწადია მიწიერ სიკეთეთა მიღება. უფალო, შენი სიყვარულით გაათბე და განაცხოველე გულნი ჩვენნი; მოგვეც ნიჭი ლოცვისა და ისმინე ვედრება ჩვენი!

სავლეს მოქცევა.

იერუსალიმში მორწმუნეთა გააფთრებული დევნა არ წყდებოდა. განსაკუთრებული შემართებით მოქმედებდა ახალგაზრდა სავლე. იგი ეკუთვნოდა ფარისეველთა სექტას, რომლებსაც სხვებზე მეტად სძულდათ ქრისტეს სწავლება და მაცხოვარს მოსეს რჯულის დამარღვეველად მიიჩნევდნენ. სავლეს გულწრფელად სჯეროდა, რომ მისი მოვალეობა იყო, იესო ნაზარეველს მთელი არსებით აღდგომოდა წინ. იგი დაჯილდოებული იყო გონიერებით, ურყევი ნებისყოფით, მგზნებარე და შეუპოვარი სულით. მან ყველა ეს ნიჭი ქრისტეს სწავლების წინააღმდეგ გამოიყენა და მისი ეკლესიის ერთ-ერთ მთავარ მდევნელად მოგვევლინა. სავლე იჭრებოდა სახლებში, ატყვევებდა მორწმუნეებს, ასამართლებდა და საპყრობილეში ამწყვდევდა, აწამებდა მათ და აიძულებდა, დაეგმოთ ქრისტე. სამსჯავროზე ხმას აძლევდა მორწმუნეების დახოცვას.

სავლემ არ იკმარა მორწმუნეთა დევნა იერუსალიმში და მღვდელთმოძღვარს სთხოვა, მიეწერა დამასკოსა და სირიის სინაგოგებისთვის, რათა იქაც ჰქონოდა მორწმუნეთა შეპყრობისა და იერუსალიმში მათი ჩამოყვანის უფლება. მღვდელთმოძღვარი სრულად ენდობოდა სავლეს და მისცა მისთვის სასურველი წერილი. და აი, ქრისტეს მიმდევრებისადმი სიძულვილითა და ბოღმით ანთებული სავლე გზას გაუდგა, მაგრამ დამასკომდე მისვლაც ვერ მოასწრო, რომ ღვთის წყალობით მასში სასწაულებრივი გარდაქმნა მოხდა.

შუადღე იდგა. იგი დამასკოს უახლოვდებოდა, როცა ანაზდად ზეციურმა ნათელმა მოიცვა ისიც და მასთან მყოფნიც. ყველა შიშით პირქვე დაემხო. შემდეგ ზეციდან ხმა მოისმა: „– საულ, საულ, რაჲსა მდევნი მე?“

– „შენ ვინ ხარ, უფალო?“ – შეეკითხა გაოგნებული სავლე.

– „მე ვარ იესუ, რომელსა შენ მდევნი. არამედ აღდეგ და შევედ ქალაქად, და მუნ გეთხრას შენ, რაჲ-იგი ღირდეს შენდა საქმედ“ – მიუგო უფალმა (იხ. საქმე 9,4-6).

ყველა გაშეშებული იდგა და ვერ გაეგო, რა ხდებოდა. სავლე წამოდგა, მაგრამ ნათლის ბრწყინვალემ დააბრმავა და ხელჩაკიდებული მიიყვანეს დამასკოში, სადაც სამი დღე და ღამე ლოცულობდა და არაფერს ჭამდა.

დამასკოში ცხოვრობდა ერთი ქრისტიანი, სახელად ანანია; უფალი გამოეცხადა მას და უთხრა: „აღდეგ შენ ადრე და მივედ უბანსა მას, რომელსა ჰრქვიან მართალი, და მოიძიე ტაძართა მათ იუდაჲსთა სავლე სახელით, ტარსელი, რამეთუ აჰა ეგერა ილოცავს მუნ. და იხილა მან ჩუენებით კაცი სახელით ანანია, რომელი შევიდა და დაასხნა ხელნი მას ზედა, რაჲთა აღიხილნეს“.

“– უფალო, მასმიეს მრავალთაგან მის კაცისათვის, რაოდენი ძვირი შეაჩუენა წმიდათა შენთა იერუსალემს შინა. და აქაცა მოუღებიეს ხელმწიფებაჲ მღდელთმოძღუართაგან შეკრვად ყოველთა, რომელნი ხადიან სახელსა შენსა“ – მიუგო ანანიამ.

“– მივედ შენ, რამეთუ მე ჭური რჩეული მიპოვნიეს იგი, რაჲთა ზე აქუნდეს სახელი ჩემი წინაშე ყოველთა წარმართთა, და მეფეთა და მთავართა, ძეთა ისრაელისათა. და მე უჩუენო მას რავდენი ღირდეს მისა ვნებად სახელისა ჩემისათვის“ – უთხრა უფალმა (იხ. საქმე 9, 11-16).

მაშინ ანანია წავიდა, იპოვა სავლე, ხელნი დაასხა და უთხრა: „საულ ძმაო, უფალმან მომავლინა მე, იესუ, რომელი გეჩვენა შენ გზასა მას, რომელსა მოხვიდოდე, რაჲთა აღიხილნე თუალნი შენნი და აღივსო სულითა წმიდითა“ (საქმე 9,17).

ამ სიტყვების წარმოთქმისთანავე სავლეს თვალებს თითქოს ქერცლი გადაეცალა; მან ნათელ-იღო და სინაგოგებში იწყო ქადაგება, რომ იესო ქრისტე არის ძე ღვთისა, რაც ყველას აოცებდა – ის ხომ ქრისტეს სწავლების ყველაზე გულმოდგინე მდევნელი იყო! რამდენიმე ხნის შემდეგ განრისხებულმა იუდეველებმა მისი მოკვლა განიზრახეს, მაგრამ ეს შეიტყვეს მორწმუნეებმა, ღამით თავისი სახლიდან გოდრით ჩაუშვეს და დამასკოდან გააპარეს.

სავლემ რამდენიმე ხანი დაჰყო არაბეთში და თავისი მოქცევიდან სამი წლის შემდეგ იერუსალიმში ჩავიდა. მან მოწაფეებთან ერთად ყოფნა მოისურვა, მაგრამ ისინი გაურბოდნენ, რადგან ახსოვდათ, თუ როგორ დევნიდა ქრისტეს ეკლესიას. ბოლოს ერთმა მათგანმა, ბარნაბამ, რომელიც დიდი ხანია იცნობდა სავლეს და, როგორც ვარაუდობენ, მასთან ერთად სწავლობდა გამალიელთან, ყველას უამბო სავლეს სასწაულებრივი მოქცევის შესახებ და ისიც ამცნო, თუ როგორ ქადაგებდა იგი დამასკოში, რის შემდეგაც მოწაფეებმა სიყვარულით მიიღეს იგი. იუდეველები კი მიხვდნენ, რომ მისი სახით ძლიერი და თავგამოდებული მოკავშირე დაკარგეს. ამიტომაც შეიძულეს და სცადეს მისი მოკვლა, მაგრამ მოწაფეებმა იგი ტარსოსში წაიყვანეს. იერუსალიმიდან წასვლა სავლეს თავად უფალმა უბრძანა; გამოეცხადა მას და უთხრა, რომ აქაური მცხოვრებლები მის მოწმობას არ შეიწყნარებდნენ. „წარვედ, რამეთუ ნათესავთა შორიელთა მიგავლინო შენ“. – უბრძანა მას.

იმ დროს მთელ იუდეაში, გალილეასა და სამარიაში არსებულ ეკლესიებში მშვიდობა სუფევდა. ისინი შენდებოდნენ, ღვთისმოშიშებით ვიდოდნენ და სულიწმიდით ნუგეშცემულნი მრავლდებოდნენ.

სასწაულებრივი გამოცხადების შემდგომ სავლე სრულიად შეიცვალა: ყველაზე თავგამოდებული მდევნელი ქრისტეს ეკლესიისა მისი ყველაზე გულმოდგინე მსახური შეიქნა. პავლე მოციქულმა, როგორც მას შემდგომ ეწოდა, ღვთის სახელი შორეულ ქვეყნებს გააცნო. მან ყველა სხვა მოციქულზე მეტად იღვაწა და იტანჯა; თავის ღვთივშთაგონებულ ეპისტოლეებში ჩამოგვიყალიბა ქრისტიანული ცხოვრების წესები. პავლე მოციქული ჩვენთვის მაგალითია იმისა, თუ როგორი უნდა იყოს თითოეული ქრისტიანი: როდესაც მან შეიცნო უფალი იესო ქრისტე და მისი ნება, მთლიანად მიენდო მას, მიუძღვნა გული, გონება, მხურვალე სული, დრო და შრომა, იგი უკვე მთელი არსებით ეკუთვნოდა მაცხოვარს, რომელმაც გამოისყიდა და შეიწყნარა; ემსახურებოდა უფალს, როგორც საყვარელი შვილი, ერთგული ქვეშევრდომი და არა როგორც დაქირავებული, რომელიც გულგრილად და დუნედ, მხოლოდ სასჯელის შიშით ან ჯილდოს მიღების სურვილით შრომობს. ვინც ღმერთს სიწრფელით შეუდგება, მისთვის ნაკლებად მნიშვნელოვანი საქმეები არ არსებობს. ყოველივეს, რასაც დაისახავს, ღვთისგან კურთხევის გამოთხოვის შემდგომ იწყებს და შრომობს გულმოდგინედ, თავდადებითა და სიხარულით, იღვწის ღვთისთვის და არა ადამიანებისთვის. პავლე მოციქულმა სრულად მიუძღვნა თავი მსახურებას, მოთმინებით იტანდა ჯაფასა და დევნას, მუხლჩაუხრელად, მთელი სულითა და გულით შრომობდა.

დაე, დიდი მოციქულის ცხოვრების მაგალითმა გვასწავლოს, რომ თითოეული ჩვენგანის მოვალეობაა, ემსახუროს ღმერთსა და მოყვასს უფლის მიერ ბოძებულ შესაძლებლობათა შესაბამისად. და თუ სიწრფელით შევუდგებით გზას, უფალი – კეთილი მეუფე ჩვენი – აკურთხებს ყოველ ჩვენს ძალისხმევას და მოწყალედ შეიწირავს ჩვენს შრომას.

პეტრე მოციქულის მოღვაწეობა. წარმართთა მოხმობა. დევნა. პეტრეს სასწაულებრივი გამოხსნა.

ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ სავლეს მოქცევის შემდგომ ქრისტეს ეკლესია გარკვეული დროით მშვიდად სუფევდა. ეს ნაწილობრივ იმიტომ, რომ იუდეველებმა ახალი სწავლების მიმდევრებიდან ყურადღება იუდეაში დაწყებულ მღელვარებაზე გადაიტანეს. პილატემ იერუსალიმში გამოფინა დროშები კეისრის გამოსახულებით, ტაძრის საგანძურიდან აღებული თანხა დახარჯა წყალგაყვანილობის ასაშენებლად, რამაც იუდეველების უკიდურესი აღელვება გამოიწვია, ზოგან შფოთი და ამბოხი დაიწყო. პილატეს იმპერატორის წინაშე დასდეს ბრალი და გალიაში გადაასახლეს. სულმოკლე მმართველმა, რომელმაც დაუშვა ქრისტეს დასჯა, თუმცა მის უდანაშაულობაში იყო დარწმუნებული, სიცოცხლე მეტად სავალალოდ – დევნულებასა და სიღატაკეში დაასრულა. არსებობს გადმოცემაც, რომ მან თავი მოიკლა. მაგრამ ამით იუდეაში მღელვარება არ დამცხრალა. რომის მაშინდელმა ხელისუფალმა კალიგულამ (37-41 წწ.) მოითხოვა, იერუსალიმის ტაძარში მისი გამოსახულება დაედგათ, რამაც მთელი იუდეა აღაშფოთა. ცნობილი იუდეველი სწავლული, ფილონ ალექსანდრიელი, იმპერატორთან გააგზავნეს თხოვნით, რომ ბრძანება გაეუქმებინა, რასაც მიაღწიეს კიდეც, მაგრამ განრისხებულმა კალიგულამ უამრავი იუდეველი დახოცა.

ამასობაში ქრისტეს ეკლესია იზრდებოდა და მრავლდებოდა. მოციქულებმა მოიარეს იუდეის, გალილეისა და სამარიის ქალაქები თუ დაბები. მაგრამ მათი ძირითადი სამყოფელი, ქრისტეს ამაღლებიდან თორმეტი წლის განმავლობაში, იერუსალიმი იყო, რომლის ეკლესიის ეპისკოპოსადაც აირჩიეს იაკობი, ძმა უფლისა, ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის დამწინდველი იოსების ძე. ქრისტეს ამაღლებიდან მერვე წელს მათემ, თორმეტ მოციქულთაგან ერთ-ერთმა, ებრაულ ენაზე დაწერა პირველი სახარება მაცხოვრის მიწიერი ცხოვრების შესახებ, რომელიც ბერძნულ ენაზე მალევე თარგმნა ერთ-ერთმა მოციქულმა (იაკობმა ან იოანე ღვთისმეტყველმა). ეს თარგმანი ფართოდ გავრცელდა ელინ ებრაელთა შორის, რომლებიც მცირე აზიის ოლქებში ცხოვრობდნენ. მოციქულები დიდ მზრუნველობას იჩენდნენ ახალმოქცეულებისადმი და ღვთის ძალით აღასრულებდნენ დიად ნიშებსა და სასწაულებს.

პეტრე მოციქული სხვადასხვა ქალაქის მოხილვისას პალესტინის ქალაქ ლუდიასაც ეწვია. იქ ცხოვრობდა ადამიანი, სახელად ენეა, რომელიც რვა წელიწადი ლოგინად იყო ჩავარდნილი. პეტრემ ინახულა იგი და უთხრა: „ენეა, განგკურნებს შენ უფალი იესუ ქრისტე“ (საქმე 9,34) და სნეულიც მყისვე წამოდგა სრულიად ჯანსაღი. ზღვისპირა ქალაქ იოპეში გარდაიცვალა დედაკაცი, სახელად ტაბითა, იგი სიკეთისა და ღატაკთა შემბრალებლობისათვის ყველას უყვარდა, ამიტომაც გულმხურვალედ იგლოვდნენ. მათვე გაგზავნეს კაცი პეტრესთან, სთხოვეს მოსვლა და ცრემლთა ღვრით უამბეს სათნო ტაბითას სიკვდილის შესახებ; შემდეგ შეიყვანეს ქორში, სადაც მიცვალებული ესვენა, აჩვენეს მის მიერ ღარიბებისათვის შეკერილი მოსასხამები და სამოსელი. პეტრემ ყველა გაუშვა ოთახიდან, მუხლი მოიდრიკა, ილოცა და შესძახა: „ტაბითა, აღდეგ!“ და მისი ლოცვით უფალმა მიცვალებული აღადგინა. ამ შემთხვევის გამო მრავალმა ირწმუნა ქრისტე. პეტრე ახალმოქცეულთა დასამოძღვრად იოპეში დარჩა და ვინმე სიმონ დაბაღთან (მეპრატაკე, მეტყავე) ცხოვრობდა.

ამ დრომდე მოციქულები მკაცრად მისდევდნენ მოსეს რჯულის დადგენილებებს, რაც იუდეველებს უცხოტომელებთან ახლო ურთიერთობას უკრძალავდა. მაშინ, როდესაც ისრაელს სარწმუნოება მიეცა, დანარჩენმა ერებმა საერთოდ არ იცოდნენ ჭეშმარიტი ღმერთი – ყველა კერპებს ეთაყვანებოდა, ამიტომაც მოსეს რჯულის ყველა დადგენილება, ისეთი უმცირესი წვრილმანებიც კი, რაც ეხებოდა საჭმელს, სამოსს და ა.შ., მიმართული იყო დანარჩენი ერებისგან ისრაიტელთა შეძლებისდაგვარად გასამიჯნად, რათა მათში მთელი სიწმინდით შენარჩუნებულიყო ცოდნა ერთი ღმერთის შესახებ. თავად მოციქულები აქამდე მიიჩნევდნენ, რომ ქრისტეს ეკლესიას უნდა შემატებოდა მხოლოდ ის, ვინც ჯერ მოსეს რჯულს მიიღებდა. მაგრამ ახლა უფალმა სასწაულებრივი ხილვით გააგებინა პეტრეს, რომ მისი მადლის თანაზიარნი მარტო მოსეს რჯულის მიმდევრები არ უნდა ყოფილიყვნენ; რომ აბრაამის შთამომავლებისთვის მიცემული მოწყალე აღთქმა გავრცელდებოდა ყველაზე, ვინც რწმენით გახდებოდა ღირსი აბრაამის შვილად წოდებისა.

ქალაქ კესარიაში ცხოვრობდა რომაელი ასისთავი, სახელად კორნილიუსი, რომელიც ღარიბების მიმართ დიდ სიკეთესა და თანაგრძნობას იჩენდა. ვინაიდან წარმართი იყო და მოსეს რჯულს არ აღიარებდა, იუდეველებს მასთან დაახლოების ნება არ ჰქონდათ. უფალმა ინება სათნო კორნილიუსისთვის ეჩვენებინა გადარჩენისა და მარადიული ცხოვრებისკენ მიმავალი ერთადერთი გზა – რწმენა იესო ქრისტესი. მან იხილა უფლის მიერ გამოგზავნილი ანგელოზი, რომელმაც უთხრა: „ლოცვანი შენნი და ქველის საქმენი შენნი აღვიდეს სახსენებელად შენდა წინაშე უფლისა. და აწ მიავლინენ შენ იოპედ კაცნი და მოუწოდე სვიმონს, რომელსა ჰრქKან პეტრე“ (საქმე 10,4-5). კორნილიუსი დამორჩილდა ანგელოზის ბრძანებას და დაუყოვნებლივ გააგზავნა რამდენიმე მეომარი იოპეში.

დღის ექვსი საათი იყო, როცა პეტრე იოპეში სახლის ერდოზე ლოცულობდა. შემდეგ მოშივდა, მაგრამ სანამ საჭმელს მოუმზადებდნენ, გამოცხადება იხილა. ციდან მისკენ ჩამოეშვა კუთხეებში გამოკრული ტილოს მსგავსი ჭურჭელი, სავსე მხეცებით, ქვეწარმავლებითა და ფრინველებით, რომლებსაც იუდეველები საკვებად არ იყენებდნენ, რადგან უწმინდურებად მიიჩნევდნენ. იმავდროულად პეტრეს ესმა: „დაკალ და ჭამე“.

“– ნუ იყოფინ, უფალო, რამეთუ არასადა შეგინებული და არაწმიდაჲ შესრულ არს პირსა ჩემსა“ – მიუგო პეტრემ.

“– რომელი-იგი ღმერთმან წმიდა ჰყო, შენ ნუ შეგინებულ გიჩნს“ – უთხრა კვლავ იმავე ხმამ (იხ. საქმე 10,14-15).

ეს ხილვა სამჯერ განმეორდა. ზუსტად ამ დროს პეტრემ გაიგონა, რომ ქვემოთ ვიღაც კითხულობდა მას; სულიწმიდამ მოციქულს აუწყა: „აჰა ეგერა სამნი კაცნი გეძიებენ შენ; არამედ აღდეგ და გარდაგუალე და მივედ მათ თანა და ნურარას ორგულებ, რამეთუ მე მომივლინებიან იგინი“ (საქმე 10,19-20). ისინი კესარიიდან გამოგზავნილი მეომრები იყვნენ, რომელთაც პეტრეს უამბეს კორნილიუსის ხილვის შესახებ და ისიც მეორე დღესვე თან გაჰყვა მათ.

კორნილიუსი შეეგება მოციქულს და ფეხებში ჩაუვარდა. „აღდეგ, რამეთუ მეცა თავადი კაცივე ვარ“ – უთხრა მას პეტრემ (საქმე 10,26). სახლში კორნილიუსის ნათესავები და მეგობრები შეკრებილიყვნენ და პეტრემ შესვლისთანავე მიმართ მათ: „თქუენ თვით უწყით, ვითარმედ არა ჯერ-არს კაცისა ჰურიისა მიახლებად წარმართთა, ანუ შეხებად უცხო-თესლთა; და მე მიჩუენა ღმერთმან, რაჲთა არავინ კაცი შევჰრაცხო ბილწად და არაწმიდად. ამისთვის უცილობელად შემოვედ თქუენდა, მოვედ რაჲ. აწ უკუე მაუწყეთ, რომლისა სიტყვისათვის მომხადეთ მე“ (საქმე 10,28-29).

როდესაც კორნილიუსმა დაწვრილებით უამბო, თუ რა იხილა, პეტრემ შესძახა: „ჭეშმარიტად ვიცი, რამეთუ არა არს თუალ-ღებაჲ ღმრთისა თანა, არამედ ყოველთა შორის თესლთა რომელსა ეშინის მისა და იქმს სიმართლესა, სათნო მისა არს“ (საქმე 10,34-35). შემდეგ მოციქულმა იწყო ქადაგება იესოზე, რომელიც კაცთა გადასარჩენად მოკვდა; მსმენელებს განუმარტა, რომ მხოლოდ ქრისტეს შემწყნარებელი მიიღებს ღმერთისგან ცხონებასა და ცოდვათა მიტევებას. მისი საუბრის დროს, იქ მყოფ იუდეველთა გასაოცრად, სულიწმიდა გარდამოვიდა მსმენელებზე – მათ ენათა ცოდნის ნიჭი ებოძათ და იწყეს უფლის ქება-დიდება. შემდეგ პეტრემ ყველა მონათლა და რამდენიმე დღე დაჰყო კესარიაში ახალმოქცეულთა დასამოძღვრად.

იერუსალიმის წინადაცვეთილმა მორწმუნეებმა შეიტყვეს წარმართთა მოქცევის შესახებ და დაბრუნებისთანავე დაუწყეს ყვედრება პეტრეს: წარმართებს ესტუმრე და მათთან ერთად შეექეცი საჭმელსო. პეტრემ უამბო თავისი ხილვისა და სულიწმიდის გარდამოსვლის შესახებ იმ წარმართებზე, ვინც ქრისტე შეიწყნარა. მაშინ მორწმუნეებმა განადიდეს ღმერთი და თქვეს: „ნანდვილვე წარმართთაცა მისცა ღმერთმან სინანული იგი ცხორებისაჲ“ (საქმე 11,18).

სხვაგანაც მოისმინეს წარმართებმა წმინდა სახარება. ზოგიერთმა კვიპროსელმა და კვირინელმა[1] მორწმუნემ ანტიოქიაში უქადაგა ღვთის სიტყვა ელინებს, რომელთაგან მრავალი გაქრისტიანდა. მაშინ იერუსალიმის ეკლესიამ იქ გაგზავნა ბარნაბა, რომელმაც დიდად გაიხარა, როდესაც ანტიოქიაში ღვთის სიტყვის მადლმოსილი ქმედების ნაყოფი იხილა. ვინაიდან საქმე ბევრი ჰქონდა, ტარსოსში წავიდა თავისი მეგობრის, სავლეს, წამოსაყვანად. ბარნაბამ და სავლემ მთელი წელი დაჰყვეს ანტიოქიაში და დამოძღვრეს ახალმოქცეულები. სახელი ქრისტიანები პირველად ანტიოქიელ მორწმუნეებს ეწოდათ (საქმე 11,26). როგორც წმინდა წერილიდან ვიგებთ, ანტიოქიელი ქრისტიანები ცდილობდნენ, ეცხოვრათ ისე, რომ ღირსნი ყოფილიყვნენ ამ უდიდესი სახელდებისა. წინასწარმეტყველმა, სახელად აგაბოსმა, მათ აუწყა, რომ მომდევნო წელიწადს პალესტინასა და რომის ზოგიერთ პროვინციაში მძიმე შიმშილობა დადგებოდა, რაც ახდა კიდეც. მაშინ მოწაფეებმა გადაწყვიტეს, თითოეულს, შეძლებისამებრ, რაიმე გაეღო მოძმეთა დასახმარებლად, შეაგროვეს შემწეობა და ბარნაბასა და სავლეს ხელით გაუგზავნეს პრესვიტერებს იერუსალიმში.

აქ პირველად იხსენიებიან პრესვიტერები ანუ მღვდლები. სიტყვა პრესვიტერი უხუცესს ნიშნავს.

იუდეის მკვიდრი ურწმუნოები გულისწყრომით შეჰყურებდნენ, თუ როგორ სწრაფად ვრცელდებოდა ქრისტეს სწავლება. იუდეველთა მეფე ჰეროდე აგრიპამ – შვილიშვილმა იმ ჰეროდესი, რომელმაც ჩვილები ამოწყვიტა ბეთლემში, ხალხის საამებლად, ერთ-ერთი მოციქულის – იაკობ ზებედეს ძის, იოანეს ძმის – შეპყრობა ბრძანა. მოიძებნა ცრუმოწმეც მის წინააღმდეგ და მოციქულს სიკვდილი მიუსაჯეს. მან მშვიდად მოისმინა განაჩენი და უშიშრად აღიარა ქრისტე მსაჯულთა წინაშე. მისმა მტკიცე სიმშვიდემ, რწმენამ გააოგნა ცრუმოწმე და როდესაც მოციქული დასასჯელად წაიყვანეს, იგი ფეხებში ჩაუვარდა, ნანობდა თავის შეცოდებას და შენდობას სთხოვდა. მოციქული მას გადაეხვია და უთხრა: „მშვიდობა შენდა, შვილო ჩემო, მშვიდობა შენდა და შენდობა“. ცილისმწამებელმა სახალხოდ აღიარა, რომ ირწმუნა იესო ქრისტე. იგი წმინდა მოციქულთან ერთად დასაჯეს სიკვდილით ისე, რომ ნათლისღება ვერ მოასწრო. აქ აღვნიშნავთ, რომ ეკლესია ქრისტესთვის მოწამებრივ სიკვდილს ნათლისღების ტოლფასად მიიჩნევს (მას სისხლით ნათლისღებასაც უწოდებს).

ჰეროდემ, რაკი დაინახა, რომ იუდეაში მოიწონეს იაკობის დასჯა, ცოტა ხნის შემდგომ პეტრეც შეიპყრო, საპყრობილეში ჩააგდო, მაგრამ რადგან პასექი ახლოვდებოდა, მისი სიკვდილით დასჯა გადადო, ოღონდ ბრძანა, ფხიზლად ედარაჯათ მისთვის. ყველა მორწმუნე დიდად ნაღვლობდა და ღმერთს პეტრეს გამოხსნას ევედრებოდა.

ახლოვდებოდა დასჯის დღე. წინა ღამით ჯაჭვებით შეკრულ პეტრეს საპყრობილეში მშვიდად ეძინა ორ მეომარს შორის, ორი სხვა კი საკნის კარს იცავდა. დამწუხრებულმა მორწმუნეებმა თავი მოიყარეს ერთი ქრისტიანი დედაკაცის, მოწაფე იოანე მარკოზის დედის, მარიამის სახლში და მხურვალედ ლოცულობდნენ პეტრეს გადასარჩენად. უცებ, შუაღამისას, საოცარმა ნათელმა გაანათა საპყრობილე. უფლის ანგელოზმა პეტრე გააღვიძა, უბრძანა, ამდგარიყო და გაჰყოლოდა. მოციქულს მაშინვე დასცვივდა ხელებიდან და ფეხებიდან ჯაჭვები, ადგა და ანგელოზს მიჰყვა, თუმცა თავადაც ვერ გაეგო, სიზმრად ხდებოდა ეს, თუ ცხადად. როდესაც საგუშაგოს ჩაუარეს, ქალაქში შესასვლელი რკინის ჭიშკარი თავისით გაიღო და ქუჩაში გავიდნენ თუ არა, პეტრემ ვეღარ დაინახა ანგელოზი – მიხვდა, რომ უფალმა იგი სასწაულებრივად გაათავისუფლა და საჩქაროდ მარიამის სახლისკენ გაემართა. გვიანი იყო, როდესაც მოციქულმა კარზე დააკაკუნა. მისი ხმის გამგონე მხევალი გახარებული გაიქცა თავის ქალბატონთან და აცნობა, რომ კართან პეტრე იდგა. თავიდან არ დაუჯერეს, პეტრე კი კაკუნს განაგრძობდა; ბოლოს შეუშვეს და მორწმუნეებმა განცვიფრებითა და ღვთისადმი მადლიერებით მოისმინეს მისი სასწაულებრივი გამოხსნის ამბავი. ეს შემთხვევა მაშინვე აცნობეს იაკობსა და დანარჩენ მოძმეებს. ამის შემდეგ პეტრემ მალევე დატოვა იერუსალიმი და სხვა ქვეყნისკენ გაემართა, გზად ქადაგებდა ღვთის სიტყვას და ადამიანებს სინანულისა და ნათლისღებისკენ მოუწოდებდა.

როცა მეორე დილით პეტრე ვეღარ იპოვეს საპყრობილეში, განგაში ატეხეს. მცველები დახოცა განრისხებულმა ჰეროდემ, რომლის აღსასრულის დღეც უკვე მოახლოებული იყო. პეტრეს გათავისუფლებიდან ცოტა ხნის შემდგომ ჰეროდე კესარიაში გაემგზავრა, რათა იმპერატორის პატივსაცემად ზეიმი მოეწყო. იქ ჩავიდნენ ქალაქების ტვიროსისა და სიდონის ელჩები. როდესაც ჰეროდე მათ ელაპარაკებოდა, ხალხმა და კარისკაცებმა მაამებლური ყიჟინით შეაწყვეტინეს სიტყვა: „ღმრთისა ხმაჲ არს და არა კაცისაჲ“ (საქმე 12,22). ჰეროდეს სიამოვნებდა ეს მლიქვნელური სიტყვები, მაგრამ ღვთის ანგელოზმა იგი მოულოდნელი ტკივილით შემუსრა, რადგან გაამაყდა და არ განადიდა ღმერთი. კარისკაცებმა ის შეკრების ადგილიდან გაიყვანეს, ხუთი დღის შემდეგ კი, მატლებისგან დაჭმული, საშინელი ტანჯვით გარდაიცვალა.

რაოდენ სასწაულებრივად გამოჩნდა ამ ორ მოვლენაში ძალმოსილება უფლისა, მისი ერთგული მონების სანუგეშოდ და მტერთა შესაძრწუნებლად!

პეტრე მოციქული, ერთგული მსახური ქრისტესი, საპყრობილეში ჩააგდეს, ჯაჭვებით შეკრეს, სიკვდილი მიუსაჯეს. თითქოს მას გადარჩენის იმედი არ უნდა ჰქონოდა, დახმარებას არსაიდან ელოდა. მაგრამ უფალმა სასწაულებრივად გამოიხსნა იგი და მოულოდნელად მასზე დამწუხრებულ და მისთვის მლოცველ მეგობრებს დაუბრუნა. ამის შემდგომ ვხედავთ მიწიერი დიდებით გაბრწყინებულ ჰეროდეს, რომელმაც დაივიწყა ღმერთი, დაუწყო დევნა ქრისტეს ერთგულ მსახურებს… და უცებ უფლის ხელმა მას საშინელი სატანჯველი მოუვლინა. რაოდენ შთამბეჭდავი გაკვეთილია ეს თითოეული ჩვენგანისთვის – განსაცდელის დროს უდებებამ და სასოწარკვეთილებამ არ უნდა დაგვრიოს ხელი, არც სახელოვნებითა და კეთილდღეობით უნდა ვიამაყოთ! არ არსებობს განსაცდელი, საიდანაც ვერ დაგვიხსნის ხელი უფლისა, ასევე ყველგან მოგვწვდება და შეგვმუსრავს მისი ყოვლადძლიერი მარჯვენა. ჩვენ მუდამ უფლის ხელთ ვართ; შევეცადოთ – ყველგან და ყოველთვის შევინარჩუნოთ სიხარული, სასოება და ღვთისთვის სათნო თავმდაბლობა.

თავისი გათავისუფლების შემდგომ პეტრემ ახალ მოღვაწეობას მიჰყო ხელი. წიგნი „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ ამას ნაკლებად ეხება, მაგრამ საეკლესიო და ისტორიული გადმოცემებიდან ვიცით, რომ ის გარკვეულ ხანს ანტიოქიის ეკლესიას უძღვებოდა და ქადაგებდა მცირე აზიის სხვადასხვა ოლქში: პონტოში, ბითვინიასა და კაპადოკიაში, იყო ბაბილონშიც და რომშიც, სადაც მისმა მოწაფე მარკოზმა, მისივე ხელმძღვანელობით ბერძნულ ენაზე დაწერა სახარება. როგორც ვარაუდობენ, ეს მოხდა ქრისტესშობიდან 45-ე წელს. პეტრე მოციქული უპირატესად იუდეველებს უქადაგებდა, ხოლო პავლე მოციქული – წარმართებს.

პავლესა და ბარნაბას პირველი სამოციქულო მოგზაურობა კვიპროსსა და მცირე აზიაში. მოციქულთა კრება იერუსალიმში.

პავლე და ბარნაბა ანტიოქიიდან იერუსალიმს გაგზავნეს და თან გაჭირვებული მოძმეებისთვის შემწეობა გაატანეს. მათ იქ რამდენიმე ხანი დაჰყვეს, შემდეგ ანტიოქიაში დაბრუნდნენ და თან ჩაიყვანეს ჭაბუკი მოწაფე, ბარნაბას ნათესავი იოანე მარკოზი. ღვთის მადლით ანტიოქიის ეკლესია სწრაფად იზრდებოდა და თავის წევრებად მრავალ ღვთისსათნო ადამიანს მიითვლიდა. წმინდა წერილში დასახელებულნი არიან წინასწარმეტყველნი და მასწავლებლები: ბარნაბა, სავლე, სიმონი (რომელსაც ნიგერსაც ეძახდნენ), ლუციუს კვირინელი, მანაილი. ერთხელ, ღვთისმსახურების დროს სულიწმიდამ წინასწარმეტყველთა პირით უბრძანა ბარნაბასა და სავლეს, მომზადებულიყვნენ განსაკუთრებული მისიის შესასრულებლად. მაშინ ძმობამ, ლოცვისა და მარხვის შემდგომ, ხელნი დაასხა მათ და სახარების საქადაგებლად სხვა ქვეყნებში მიავლინა.

აქ მითითებულია ძველ ეკლესიაში დაცული მმართველობის წესი: ბარნაბა და სავლე თავად სულიწმიდამ გამოარჩია, მაგრამ მათ მაინც ეკლესიისგან მიიღეს ხელდასხმა, რაც ნიშნავს კურთხევასაც და დადგინებასაც. ამასთან ისინი თავიანთი საქმის აღსასრულებლად ლოცვითა და მარხვით ემზადებოდნენ.

სულიწმიდით შთაგონებული ბარნაბა და სავლე გზას გაუდგნენ. მათ თან გაჰყვა და ემსახურებოდა იოანე მარკოზი. პირველად ბარნაბას სამშობლო, კუნძული კვიპროსი, მოინახულეს. მისი მცხოვრებნი წარმართთა ღმერთებს ეთაყვანებოდნენ, მაგრამ კუნძულის მმართველი სერგიუს პაულუსი დაინტერესდა ახალი სწავლებით და თავისთან უხმო მოციქულებს. ერთი იუდეველი, სახელად ბარიიესუ, რომელიც მოგვად ასაღებდა თავს, ცდილობდა, განზრახვა გადაეთქმევინებინა მისთვის, რადგან ეშინოდა, არ დაეკარგა ცბიერებით მოპოვებული გავლენა ხალხსა და მმართველზე. სავლემ მკაცრად გაკიცხა მზაკვარი იუდეველი ხალხის მოტყუების მცდელობისათვის: „და აწ ესერა Pელი უფლისაჲ შენ ზედა, და იყო შენ ბრმა და ვერ ხედვიდე მზესა ვიდრე ჟამადმდე“(საქმე 13,11). უეცრად ცრუმოძღვარი დაბრმავდა და ხელის ცეცებით აქეთ-იქით აწყდებოდა. ამ სასწაულმა ყველა იქ მყოფს თავზარი დასცა და მმართველმაც ირწმუნა უფალი იესო. წმინდა წერილის ამ ადგილიდან სავლე მუდამ იხსენიება პავლედ, ამის მიზეზი უცნობია, მაგრამ ამიერიდან ჩვენც ასე ვუწოდებთ მას.

მოციქულები კვიპროსიდან გაემგზავრნენ მცირე აზიაში.[4] იოანე მარკოზმა მალე მიატოვა ისინი; სავარაუდოდ მას სირთულეების და ხიფათის შეეშინდა. წმინდა მოციქულები კი მზად იყვნენ, ყოველივე დაეთმინათ უფლის სიტყვისთვის. ისინი ყოველ ქალაქში თავდაპირველად სინაგოგებში ქადაგებდნენ, თუ იუდეველები არ შეიწყნარებდნენ ქრისტეს სწავლებას, მაშინ მიმართავდნენ წარმართებს. პისიდიის ანტიოქიაში ამ უკანასკნელთაგან მრავალმა მოუსმინა მათ და ირწმუნა, მაგრამ იუდეველებმა მოციქულებს დევნა მაინც დაუწყეს და ამ მხარიდან გააძევეს. საერთოდ, მოციქულები გამუდმებით გრძნობდნენ მტრობას იუდეველთაგან, რომლებიც მათში მოსეს რჯულის დამარღვევლებს ხედავდნენ და არ სურდათ, მაცხოვრის სიკვდილში თავი დამნაშავედ ეცნოთ. მეტიც, იუდეველთა ამპარტავანი ბუნება ვერ ეგუებოდა, რომ მათ წარმართები გაუთანაბრეს და ამ უკანასკნელთ გადარჩენისა და მარადიული ცხოვრებისკენ მოუწოდეს; ხოლო მრავალი კერპთაყვანისმცემელი, რომლებიც მიხვდნენ თავიანთი ადრინდელი კერპთმსახურების ამაოებას, სიხარულით იღებდა სწავლებას იესო ქრისტეთი გადარჩენის შესახებ. თავად რომის მმართველობას ჯერ კიდევ არ აშინებდა ქრისტიანული სარწმუნოების წარმატებები, რადგან წარმოდგენაც არ ჰქონდა, თუ რა მნიშვნელობის მოვლენა ხდებოდა. ისინი მიეჩვივნენ აზრს, რომ იუდეაში სხვადასხვა სექტა გამუდმებით ეპაექრებოდა ურთიერთს და ქრისტიანულ სწავლებას დიდხანს აღიქვამდნენ, როგორც ერთ-ერთი მსგავსი ჯგუფის ნააზრევს, რომელიც განსაკუთრებულ ყურადღებას არც იმსახურებდა.

პისიდიის ანტიოქიიდან დევნილი მოციქულები იკონიაში მივიდნენ, სადაც მრავალი წარმართი და ელინი მოაქციეს; იქ საკმაოდ დიდხანს ცხოვრობდნენ, გულმოდგინედ ქადაგებდნენ და ღვთის ძალით აღასრულებდნენ ნიშებსა და სასწაულებს. მაგრამ აქაც იუდეველებმა არ მოასვენეს, მთელი ქალაქი აღაშფოთეს და მოციქულების ქვებით ჩაქოლვა განიზრახეს. მაშინ მათ ლიკაონიის სხვა ქალაქებს – ლისტრას და დერბეს – მიაშურეს.

არსებობს გადმოცემა, რომ იკონიაში ყოფნის დროს პავლე მოციქულმა გააქრისტიანა წარმართი ასული, სახელად თეკლა. ქალწულმა მთელი გულით ირწმუნა და უარი განაცხადა ქორწინებაზე წარმართთან, რომელზეც დაწინდული იყო. ამის გამო საკუთარი ოჯახი გადაიმტერა – მას თავად დედამ დასდო ბრალი სამსჯავროზე, რის შედეგადაც ქალწულს ცეცხლში დაწვა მიუსაჯეს. უფალმა სასწაულებრივად იხსნა იგი და თეკლამაც მთელი თავისი ცხოვრება ღვთის სამსახურს მიუძღვნა. იგი თავდაუზოგავად ქადაგებდა სახარებას, არად აგდებდა ნებისმიერ მუქარასა და დევნას. ანტიოქიაში მას მეორედ მიუსაჯეს სიკვდილი და ამჯერადაც იხსნა უფლის ძალამ. თეკლა ღრმად მოხუცებული გარდაიცვალა სელევკიის მახლობლად. მან ქადაგებითა და თავისი წმინდა ცხოვრების მაგალითით მრავალი წარმართი გააქრისტიანა. ეკლესია მას პირველმოწამესა და მოციქულთა სწორს უწოდებს და პატივს მიაგებს 24 სექტემბერს.

ლისტრაში პავლემ ქრისტეს სახელით განკურნა დაბადებიდან ხეიბარი. ამ სასწაულმა იმდენად გააოგნა წარმართები, რომ რამდენიმემ წამოიძახა კიდეც: „ღმერთნი მიმსგავსებულ არიან კაცთა და გარდამოსრულ არიან ჩუენდა“ (საქმე 14,11). ისინი მოციქულებს თავიანთი ღმერთების სახელებს უწოდებდნენ და მათ პატივსაცემად მსხვერპლის შეწირვაც კი მოისურვეს. მოციქულებმა ძლივს გადააფიქრებინეს ეს განზრახვა, განუმარტეს, რომ ისინი, მათივე მსგავსი ადამიანები, მოვიდნენ, რათა კერპთა თაყვანისცემას განაშორონ და ასწავლონ ჭეშმარიტი ღმერთი, რომელმაც შექმნა ცა და ქვეყანა, რომელიც ადამიანებს ზეციდან მოუვლენს წვიმას და მოსავლიან ჟამს, აძლევს საზრდოს და სიხარულით აღუვსებს გულებს.

მოციქულები რამდენიმე ხანს დარჩნენ ლისტრაში და მოძღვრავდნენ ხალხს, მაგრამ ანტიოქიიდან იქაც მივიდნენ მათი მოძულე იუდეველები, დაუწყეს ლანძღვა და ცილისწამება. ამ ადამიანებს ზუსტად ისინი მიემხრნენ, რომლებიც ცოტა ხნის წინ მოციქულებს აღმერთებდნენ – ქვებიც კი დაუშინეს მათ. შემდეგ მოსახლეობამ ცოცხალმკვდარი პავლე ქალაქგარეთ გაათრია, მაგრამ უფალმა ჯანმრთელობა დაუბრუნა მოციქულს, რომელიც მეორე დღეს ბარნაბასთან ერთად დერბეში წავიდა.

იქ მოციქულებმა საკმაოდ ბევრი მოწაფე შეიძინეს. არ შეუშინდნენ მტრების რისხვას და ისევ ლისტრაში, იკონიასა და პისიდიის ანტიოქიაში დაბრუნდნენ, რათა თავიანთი დარიგებებით განემტკიცებინათ ახალმოქცეულების რწმენა. თითოეულ ეკლესიაში მოციქულები ხელს ასხამდნენ პრესვიტერებს, რომლებსაც უნდა ეზრუნათ მორწმუნეებზე, დაემოძღვრათ ისინი და აღესრულებინათ ღვთისმსახურება. შემდეგ მარხვითა და ლოცვით ავედრებდნენ უფალს მის ახალმოქცეულ შვილებს და საქადაგებლად სხვაგან მიდიოდნენ… თავიანთი ღვთაებრივი მოძღვრის მაგალითს ჰბაძავდნენ, თავს არ ზოგავდნენ, მიჰყვებოდნენ მის დარიგებებს, დადიოდნენ ქალაქებსა და დაბებში და ქადაგებდნენ ღვთის სიტყვას, ეწეოდნენ ქველმოქმედებას, ეხმარებოდნენ სნეულებსა და ტანჯულებს. თავი მთლიანად წმინდა საქმეს მიუძღვნეს – ცხოვრობდნენ ღვთის სადიდებლად და მოყვასის სასარგებლოდ და არა საკუთარი თავისთვის.

პერგესა და ატალიაში ყოფნის შემდეგ პავლე და ბარნაბა დაბრუნდნენ სირიის ანტიოქიაში – იქ, საიდანაც გააგზავნეს. როცა მოძმეებს უამბეს, თუ როგორ აკურთხა უფალმა მათი შრომა, ყველამ გულით გაიხარა. მოციქულების ეს მოგზაურობა ერთ წელიწადს გაგრძელდა.

პავლე და ბარნაბა დიდხანს ცხოვრობდნენ ანტიოქიაში და გულწრფელად უხაროდათ, რომ უფალმა კერპთაყვანისმცემლებსაც მოუხმო და გადარჩენის გზა აჩვენა. მალე წარმართთა თაობაზე მორწმუნეთა შორის დავა ატყდა. იუდეიდან მოსული ზოგი მოძმე ამტკიცებდა, რომ ისინი ვერ გადარჩებოდნენ, თუ ჯერ მოსეს რჯულის წესს არ შეიწყნარებდნენ. პავლე და ბარნაბა ედავებოდნენ მათ, რადგან ესმოდათ, რომ მოსეს რჯულის წესები ქრისტეს ახალი რჯულის წინასახეს წარმოადგენდა, მის მისაღებად მომზადებას ემსახურებოდა და ახლა კი თავისი მნიშვნელობა დაკარგა. რჯულის წესების მიზანი იყო იუდეველთა გამიჯნვა სხვა ერებისგან და ამით ებრაელთა დაცვა კერპთაყვანისცემლობისგან; მაგრამ ახლა, როდესაც უფალმა წარმართებსაც მოუხმო გადარჩენისკენ, ასეთი განცალკევება საჭირო აღარ იყო. სიმშვიდისა და ერთიანობის შესანარჩუნებლად ანტიოქიის ეკლესიამ გადაწყვიტა, სხვა მოციქულებთან და მოძმეებთან ამ საკითხზე სათათბიროდ იერუსალიმში გაეგზავნა პავლე და ბარნაბა. პავლეს თან გაჰყვა მისი ახალგაზრდა მოწაფე, ელინთაგან მოქცეული ტიტე. გზად ისინი ყველა მორწმუნეს უამბობდნენ წარმართთა მოქცევის ამბავს.

იერუსალიმშიც არ ცხრებოდა კამათი კერპთაყვანისმცემელთა თაობაზე. ფარისეველთაგან მოქცეულნი ამტკიცებდნენ, რომ გაქრისტიანებულ წარმართებს უეჭველად მართებდათ მოსეს რჯულის ყველა წესის დაცვა, რასაც გადარჩენის აუცილებელ პირობად მიიჩნევდნენ. ამ საკითხზე სათათბიროდ შეიკრიბნენ მოციქულები და პრესვიტერები. ქრისტესშობიდან 50-ე წელს შედგა კრება, რომელსაც უძღვებოდა იერუსალიმის ეპისკოპოსი იაკობი. პეტრე წამოდგა და შეკრებილებს შეახსენა, რომ ღმერთმა პირველად მას უბრძანა, ექადაგა წარმართებისთვის და ისინი არაფრით განუსხვავებია იუდეველებისგან; მათაც გარდამოუვლინა სულიწმიდა და რწმენით განწმინდა მათი გულები. დასასრულ კი თქვა, რომ ყველას ცხონება მხოლოდ უფალ იესო ქრისტეს მადლით იყო შესაძლებელი. პავლემ და ბარნაბამ კრებას უამბეს იმ ნიშებსა და სასწაულებზე, რასაც უფალი მათი საშუალებით ახდენდა წარმართთა შორის. იაკობი თავად მკაცრად იცავდა რჯულს, მაგრამ მიემხრო თვალსაზრისს, რომ წარმართობიდან მოქცეულების დატვირთვა იუდეური წესებით არ იყო საჭირო – ისინი მათთვის მაინც არაფერს ნიშნავდნენ. ოღონდ მოეთხოვებოდათ ქრისტეს რჯულის აღსრულება, წმინდად და მართლად ცხოვრება – არ უნდა მიეგოთ სხვებისთვის ის, რასაც თავისთვის არ ისურვებდნენ.

ბოლოს ყველა შეთანხმდა და იერუსალიმის ეკლესიის სახელით დაიწერა წერილი-მიმართვა სირიაში, ანტიოქიასა და კილიკიაში მცხოვრები გაქრისტიანებული წარმართებისადმი. ამ წერილში მათ ძმები უწოდეს, დადგენილება გააცნეს და დასძინეს: „რამეთუ ჯერ-უჩნდა სულსა წმიდასა და ჩუენცა“ (საქმე 15,28). აღიარებულ იქნა, რომ იუდეველებსა და წარმართობისაგან მოქცეულებს შორის სხვაობა არ არსებობს – ისინი ურთიერთისადმი სიყვარულით შეაკავშირა ერთადერთი მაცხოვრის რწმენამ, რომლის მიერაც მორწმუნეები ღვთის შვილნი ხდებიან. იუდეველთათვის, რომლებიც ასე დიდხანს თვლიდნენ თავს ღვთის ერთადერთ რჩეულ ერად, იოლი არ ყოფილა წარმართებთან თანასწორობის აღიარება. ეს შემდგომშიც ხშირად აღაშფოთებდა მათ. სიტყვები „ჯერ-უჩნდა სულსა წმიდასა და ჩუენცა“ ჩართეს შემდგომ იმ კრებების დადგენილებებშიც, რომლებსაც, იერუსალიმის კრების მსგავსად, სადავო საკითხების გადასაჭრელად და ეკლესიაში შექმნილ სხვადასხვა გარემოებათა გამო იწვევდნენ.

იერუსალიმის ეკლესიამ გადაწყვიტა, ანტიოქიაში პავლესა და ბარნაბასთან ერთად იუდა და შილა გაეგზავნა, რომლებიც ასევე წინასწარმეტყველნი იყვნენ და მოციქულებს ეხმარებოდნენ. მათვე ჩაუტანეს და გააცნეს კრების დადგენილება ანტიოქიელ მორწმუნეებს, რომლებმაც იგი სიხარულით მიიღეს.

მაგრამ, მიუხედავად კრების დადგენილებისა, იუდეველ ქრისტიანებს გაუჭირდათ, თავიანთ შეგნებაში სრულად დაეძლიათ ადრინდელი განწყობა წარმართებისადმი. თავად პეტრე მოციქულისთვისაც კი რთული იყო წარმართთაგან მოქცეულებთან ურთიერთობა. მაგალითად, გალატელთა მიმართ ეპისტოლედან ვიგებთ, რომ ანტიოქიაში ჩასულმა პეტრემ არ მოისურვა ეჭამა გაქრისტიანებულ წარმართებთან ერთად, რადგან იუდეველთა საყვედურებს მოერიდა. ბარნაბამაც მის მაგალითს მიჰბაძა. მაშინ პავლე ორივე მათგანს დაუპირისპირდა და დაუმტკიცა, რომ ყველა, განურჩევლად, მხოლოდ იესო ქრისტეს რწმენით განმართლდება. ამ გარეგნულ უთანხმოებას არ დაურღვევია ძმური სიყვარულის გრძნობა მოციქულებს შორის, მაგრამ საჭიროებდა პავლე მოციქულისგან განმარტებას, რამაც მორწმუნეთა ერთობის განმტკიცებას შეუწყო ხელი.

პავლე მოციქულის მოგზაურობა საბერძნეთში.

პავლემ ანტიოქიაში ყოფნიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ ბარნაბას უთხრა: „მივიქცეთ და მოვიხილნეთ ძმანი ჩუენნი ყოველთა ქალაქთა, რომელთა შინა ვქადაგეთ სიტყუაჲ იგი უფლისაჲ, ვითარ-ძი არიან“ (საქმე 15,36). ბარნაბა დათანხმდა, მაგრამ მოისურვა თან წაეყვანა ძმისშვილი, იოანე მარკოზი; პავლემ უარი უთხრა და ამ მიზეზით ისინი ერთმანეთს დაშორდნენ: ბარნაბა და იოანე მარკოზი ზღვით გაემართნენ კვიპროსისკენ, ხოლო პავლემ თან გაიყოლა შილა, რომელიც წაყვანას შეევედრა, და თავის მეორე სამოციქულო მოგზაურობას შეუდგა.

პავლემ მოინახულა სირიისა და კილიკიის, ქალაქების დერბესა და ლისტრას ეკლესიები. ლისტრადან მოციქულმა თან წაიყვანა ახალგაზრდა მოწაფე, სახელად ტიმოთე, რომელიც შემდგომ მისი ერთგული თანამგზავრი და მეგობარი გახდა. ქალაქებისა და დაბების მოვლისას წმინდა მქადაგებელნი ყველას ახარებდნენ ღვთის სიტყვას და აცნობდნენ იერუსალიმის კრების დადგენილებას. პავლე სრულიად მიენდო უფლის ნებას: ის გზას თავად არ ირჩევდა, მიჰყვებოდა სულიწმიდის შთაგონებას, რომელიც სასწაულებრივად მიანიშნებდა, თუ საით წასულიყო. როდესაც ძილში მიიღო ბრძანება, გამგზავრებულიყო მაკედონიაში, პავლე თავის თანამგზავრებთან ერთად ნავით საბერძნეთისკენ გაემართა. მასთან, შილასა და ტიმოთეს გარდა, იყო ანტიოქიელი ბერძენი ლუკაც – მომავალში სახარებისა და „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“-ს ავტორი. ამ დროიდან იგი პავლე მოციქულს თითქმის არ მოშორებია.

მაშინდელი საბერძნეთი რომის იმპერიაში შედიოდა და მეორე სახელად ეწოდებოდა აქაია; მისი მცხოვრებნი კერპებს ეთაყვანებოდნენ, თუმცა იუდეველთა სინაგოგები თითქმის ყველა ქალაქში არსებობდა. საბერძნეთში უამრავი იუდეველი იყო, რომელთაც ბერძნები რთავდნენ ნებას, ისევე როგორც ყველას, შეუზღუდავად დაეცვათ თავიანთი რჯული და ექადაგათ სწავლება.

მაკედონიის ქალაქ ფილიპოსში ჩასული პავლე და მისი თანამგზავრები შაბათ დღეს მდინარის პირას მდებარე სამლოცველოსკენ გაემართნენ და რამდენიმე დედაკაცს გაესაუბრნენ. ერთი მათგანი, სახელად ლუდია, ძოწეულით მოვაჭრე, პავლეს გაფაციცებით უსმენდა და უფალმაც განაღო მისი გული ჭეშმარიტების შესაცნობად. მან ნათელ-იღო მთელ თავის ოჯახის წევრებთან ერთად. მოციქულები ფილიპოსში ყოფნის დროს სწორედ მის სახლში ცხოვრობდნენ.

ამ ქალაქშიც არ ასცდათ მოციქულებს ტანჯვა და დევნა. იქ ერთი მისნობის სულით შეპყრობილი მხევალი ცხოვრობდა და მკითხაობით დიდ შემოსავალსაც აძლევდა თავის ბატონებს. როდესაც მოციქულებს შეხვდებოდა, გაჰყვებოდა მათ და მისძახოდა: „ესე კაცნი მონანი არიან ღმრთისა მაღლისანი, რომელნი გახარებენ თქუენ გზათა ცხორებისათა“ (საქმე 16,17). პავლემ უფლის სახელით განდევნა მისგან ბოროტი სული და ქალწულმაც მკითხაობა შეწყვიტა. როცა მის ბატონებს შემოსავალი მოაკლდათ, განრისხდნენ მოციქულებზე და მმართველთა წინაშე დასდეს ბრალი: „ესე კაცნი აღსძრვენ ქალაქსა ამას ჩუენსა, ჰურიანი არიან და მითხრობენ სჯულსა, რომელი არა ჯერ-არს ჩუენდა თავს-დებად, არცა ქმნად, რამეთუ ჩუენ კაცნი ჰრომნი ვართ“ (საქმე 16,20-21). ერი აღშფოთდა და მთავრებმაც, ყოველგვარი სამსჯავროს გარეშე, ბრძანეს: სასტიკად ეცემათ პავლე და შილა, მერე კი საპყრობილეში ჩაეყარათ. ისინი ჯაჭვებით შეკრეს, ფეხებზე ხუნდები დაადეს და ფხიზლად სდარაჯობდნენ.

მოციქულებს ურყევად სჯეროდათ ღვთის სახიერებისა და ძალისა. ისინი სულიერად არ დაცემულან, მოთმინებით იტანდნენ თავიანთ პატიმრობას, ღამით ლოცულობდნენ და ღმერთს უგალობდნენ სადიდებელს. უცებ შუაღამისას მიწა შეზანზარდა, საპყრობილის კარი გაიღო და ტუსაღებს ჯაჭვები დასცვივდათ. მძინარე მცველს გაეღვიძა, კარი ღია დაინახა და შეშფოთდა – ტუსაღები გაიქცნენო; შიშისაგან თავის მოკვლაც კი დააპირა, მაგრამ პავლემ დაამშვიდა: „ნუ რას შეიმთხუევ ბოროტსა თავსა შენსა, რამეთუ ჩუენ ყოველნი აქა ვართ“. მაშინ შეიცნო მცველმა ძალა უფლისა, მოციქულებს ფერხთ ჩაუვარდა და შესძახა: „უფალნო, რაჲ მიღირს მე ყოფად, რაჲთა ვცხონდე?“; „გრწმენინ უფალი იესუ ქრისტე და სცხონდე შენ და ყოველი სახლი შენი“. – მიუგეს მათ. მცველმა მოციქულები თავისთან წაიყვანა და მოჰბანა ჭრილობები; ხოლო როდესაც მათგან ღვთის სიტყვა მოისმინა, ის და მთელი მისი სახლეული მოინათლა (იხ. საქმე 16,28-31).

ამასობაში მთავრებს, ჩანს, შეეშინდათ მიწისძვრისა, გამთენიისას საპყრობილეში გაგზავნეს მსახური და შეუთვალეს, გაეთავისუფლებინათ ტუსაღები. მაგრამ პავლემ უპასუხა: „გუგუემნეს ჩუენ ურაკპარაკთა ზედა კაცნი უბიწონი ჰრომნი და შემსხნეს საპყრობილესა ცუდად, და აწ ფარულად განგვიყვანებენ ჩუენ. არა ეგრე, არამედ თვით მოვიდენ და მათ განმიყვანნენ ჩუენ“ (საქმე 16,37). მმართველები შეშფოთდნენ, რადგანაც რომის მოქალაქეები განსაკუთრებული უპირატესობით სარგებლობდნენ და მათ ყოველთვის შეეძლოთ, სამართალი მოეთხოვათ კეისრის ან იმპერატორისაგან. გაუსამართლებლად მათი დასჯა არ შეიძლებოდა. პავლე კი დაბადებიდან რომის მოქალაქე იყო. მთავრები თავად მივიდნენ საპყრობილეში, ბოდიში მოუხადეს მოციქულებს და იმის შიშით, რომ მათ გამო უსიამოვნება შეემთხვეოდათ, სთხოვეს, ქალაქს გასცლოდნენ. მოციქულები ასეც მოიქცნენ, მაგრამ მანამდე ლუდია და მორწმუნეები მოინახულეს.

საბერძნეთის სხვა ქალაქებში – თესალონიკსა და ბერეაში – მოციქულებმა მრავალი იუდეველი და ელინი მოაქციეს, მაგრამ იუდეველებმა უწინდელივით მათ წინააღმდეგ აამხედრეს მთავრობა. რადგანაც ქრისტეს სწავლების უარსაყოფად ძალა არ ჰყოფნიდათ, ცილისწამებით ცდილობდნენ, მოციქულები მმართველთა მოწინააღმდეგე მეამბოხეებად წარმოეჩინათ: „ესე ყოველნი წინა-აღმდგომსა კეისრისა ბრძანებათასა იქმან, მეუფესა სხუასა იტყვიან ყოფად, იესუს“ – აბეზღებდნენ იუდეველები (საქმე 17,7), თუმცა იცოდნენ, რომ მოციქულები ქრისტეს სარწმუნოებას ქადაგებდნენ და არასდროს უფიქრიათ, ხალხი ხელისუფლების წინააღმდეგ განეწყოთ. და მაინც ეს ცრუ ბრალდებები აფორიაქებდა მთავრებსა და ხალხს და მოციქულებიც იძულებულნი ხდებოდნან, გასცლოდნენ მათ. მაგრამ მათგან ჩაგდებული თესლი ყველგან რჩებოდა, მათ მიერ ნაქადაგები ღვთის სიტყვა ადამიანთა გულებში მკვიდრდებოდა, ანათებდა და უხვი, კეთილი ნაყოფი გამოჰქონდა – მორწმუნეთა ცხოვრებას ახალი სწავლებისამებრ გარდაქმნიდა. ეპისტოლეებიდან ვიგებთ, რომ პავლეს ხანმოკლე შეჩერება ფილიპოსსა და თესალონიკში უნაყოფო არ ყოფილა – ამ ქალაქებში ბევრი აღიარებდა ქრისტეს სწავლებას და სათნოდ და უმწიკვლოდ ცხოვრობდა.

ქალაქის დატოვების შემდგომაც მოციქული სიყვარულითა და მზრუნველობით აკვირდებოდა ახალმოქცეულებს და წერილობით ამდიდრებდა თავის მიერვე ზეპირად ნაქადაგებს – ყველა მისი ეპისტოლე მოწაფეებისადმი მხურვალე, მამობრივი სიყვარულით სუნთქავს. მას ჭეშმარიტად შეეძლო ეთქვა: „ეგრეთ მოსურნე ვიყვენით თქუენდა და ჯერ-გვიჩნდა მიცემად თქუენდა არა ხოლო სახარებაჲ იგი ღმრთისაჲ, არამედ თვისთაცა სულთაჲ, რამეთუ საყუარელ ჩუენდა იქმნენით“ (1 თეს. 2,8).

როდესაც მორწმუნეებმა დაინახეს, რომ იუდეველთა მრისხანება პავლეს წინააღმდეგ სულ უფრო მძაფრდებოდა, დაარწმუნეს, ათენში წასულიყო. ლუკა ფილიპოსში მოღვაწეობდა, შილა და ტიმოთე ბერეაში დარჩნენ, ხოლო პავლე ათენს გაემგზავრა.

ათენი უმნიშვნელოვანესი ქალაქი იყო საბერძნეთისა, რომელიც იმ დროს მსოფლიოში უგანათლებულეს ქვეყნად, მეცნიერების, სიბრძნისა და ხელოვნების ცენტრად ითვლებოდა. ქალაქის სახელგანთქმულ სკოლებში იქაურ ბრძენ-სწავლულთა მოსასმენად ყველა ქვეყნიდან ჩამოდიოდნენ. ათენელები ამაყობდნენ, რომ მათი ქალაქი დაარსებული იყო სიბრძნის ქალღმერთ ათენას სახელზე.

აქ ჩვენ დროებით შევწყვეტთ თხრობას, რათა იმდროინდელ საბერძნეთზე ვესაუბროთ მკითხველს, რომელმაც უკვე იცის, რომ მაშინდელი ბერძნები წარმართები იყვნენ – მრავალ ღმერთს ეთაყვანებოდნენ. მოგვიანებით რომაელებმა გამოიყენეს მათი მითოლოგია, რაც უძველესი ისტორიული გადმოცემებისა და გვიანდელი ლეგენდების კრებულს წარმოადგენდა. თავიდან ძველმა ბერძნებმა გააღმერთეს ადამიანები, რომლებმაც თავიანთ სამშობლოს მნიშვნელოვანი სამსახური გაუწიეს ანდა კეთილშობილური გმირობებით გაითქვეს სახელი. ამ ისტორიულ, დროთა განმავლობაში ნაწილობრივ დამახინჯებულ გადმოცემებს შემდგომ დაემატა სხვადასხვა ალეგორიული (გადატანითი მნიშვნელობის) ლეგენდაც და ჩამოყალიბდა სწავლება, რომლის თანახმად ღმერთები განასახიერებდნენ ბუნების ძალებს, სამყაროს მოვლენებს, ადამიანის სულის მოძრაობასა და ვნებებს.

ბერძნული მითოლოგიის მიხედვით, სამყაროს თორმეტი უდიდესი ღმერთი მართავდა. მათ შორის მთავარი ზევსი (რომაულად იუპიტერი) იყო; შემდეგ მოდიოდნენ ზღვის, ქვესკნელის, მზის ანუ ნათლის, ომის, ხელოვნების, ვაჭრობის ღმერთები და დედამიწის, სიბრძნის, სილამაზის, სიყვარულის, ცეცხლის ქალღმერთები და ა.შ. თორმეტი მთავარი ღმერთის გარდა მრავალი მეორეხარისხოვანი ანუ ნახევარღმერთი არსებობდა. ყველას ტაძარს უგებდნენ და მსხვერპლს სწირავდნენ. თითოეული მათგანის პატივსაცემად სხვადასხვა რიტუალი და ზეიმი ტარდებოდა. ზოგიერთი ქალაქი რომელიმე ღმერთის განსაკუთრებული მფარველობის ქვეშ მოიაზრებოდა. ღმერთების შესახებ ზღაპრულ და თავშესაქცევ ლეგენდებში არაფერი იყო ნათქვამი ზნეობასა და სათნოებაზე. ღმერთებს მიაწერდნენ მანკიერებებს, ვნებებს და ადამიანურ სისუსტეებს – მიაჩნდათ, რომ ისინი მზაკვარნი, უზნეონი და უსამართლონი იყვნენ. ასეთ ღვთაებათა თაყვანისცემა წარმართებს ვერ ასწავლიდა უზადო და ამაღლებული ქცევის წესს; და თუმცა ბერძნულ მითოლოგიაში ნახსენებია საიქიოში საზღაურის მიგება, მზაკვართა დასჯა და კეთილთა დაჯილდოება, თავად კეთილისა და ბოროტის ცნებები ბუნდოვანი და გაურკვეველი რჩებოდა.

ამგვარი კერპთმსახურება ვერ დააკმაყოფილებდა წარმართთა საუკეთესო და უგანათლებულეს ნაწილს. მაგრამ საბერძნეთში უფრო მეტად, ვიდრე სხვაგან, კერპთაყვანისმცემლობის ძალას განამტკიცებდა ხელოვნება – იგი ქმნიდა მის გარეგნულ მშვენიერებას. მომღერლები თავის ცრუ ღმერთებს უგალობდნენ კეთილხმოვანი, შესანიშნავი ლექსებით, რასაც იმეორებდა ხალხი და გადასცემდა თაობებს; კერპებს უგებდნენ ბრწყინვალე ტაძრებს, რომლებიც ხუროთმოძღვრული ხელოვნების ნამდვილ ნიმუშებს წარმოადგენენ – ჩვენ ახლაც გვაოცებს თავიანთი სილამაზით მათი მარმარილოს ქანდაკებები და გამოსახულებები; ეს ყოველივე ხელს უწყობდა კერპთაყვანისმცემლობის შენარჩუნებას საბერძნეთში.

წარმართთაგან საუკეთესო და უგანათლებულეს ნაწილს უკვე დიდი ხანია აღარ სწამდა თავიანთი ღმერთებისა და გულმოდგინედ ეძებდა ჭეშმარიტებას. ისინი აკვირდებოდნენ ბუნებას, სურდათ, სამყაროს შექმნის საიდუმლოს ჩასწვდომოდნენ; ცდილობდნენ, ამოეხსნათ, თუ რისთვის შეიქმნა ადამიანი, რომელ ზნეობრივ კანონს უნდა დაემორჩილოს, საითკენ მიისწრაფოდეს და რას ეძიებდეს. ადამიანებს, რომლებმაც ამ ღრმააზროვანი საკითხების გადაწყვეტას მიჰყვეს ხელი, ათენში დიდად აფასებდნენ და უწოდებდნენ ფილოსოფოსებს ანუ სიბრძნის მოყვარეებს. მათი ფრიად ნაირგვარი განმარტებებიდან და დასკვნებიდან გამომდინარე შეიქმნა ფილოსოფიის განსხვავებული სკოლები და სისტემები.

ზემოაღნიშნულ საკითხებზე მარტო საბერძნეთში არ ფიქრობდნენ. აღმოსავლეთში, განსაკუთრებით კი ეგვიპტესა და სირიაში, ჩამოყალიბდა სხვადასხვა ფილოსოფიური სისტემა, რომელთა საშუალებითაც ცდილობდნენ შეეცნოთ სამყაროს შექმნის, ადამიანის სულის მოძრაობის, კეთილისა და ბოროტის ურთერთბრძოლის იდუმალება. მაგრამ ფილოსოფიისადმი საყოველთაო ინტერესი ისე არსად იგრძნობოდა, როგორც ათენში, სადაც სხვა ქვეყნებში აღმოცენებულ შემეცნებით სისტემებს განიხილავდნენ, ხვეწდნენ; ქუჩებსა და მოედნებზე თუ საჯარო ნაგებობათა ბრწყინვალე სვეტებიან დარბაზებში განუწყვეტლივ გაისმოდა სწავლულთა სჯა-ბაასი და კამათი. ფილოსოფოსები საჯაროდ განუმარტავდნენ თავიანთ სწავლებას გულდასმით მსმენელთა ჯგუფებს; თითქმის მთელი მოსახლეობა ინტერესით ადევნებდა თვალყურს მსჯელობებს ყველაზე განყენებულ თემებზეც კი და ტკბებოდა სწავლულთა მჭევრმეტყველებითა და გონიერებით.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ფილოსოფიური სწავლებანი ფრიად ნაირგვარი იყო. ზოგი ამტკიცებდა, რომ სამყარო თვითმყოფადი ძალების შეერთებით წარმოიშვა; სხვები აღიარებდნენ, რომ სამყარო შექმნა უზენაესი არსების სიბრძნემ. ყველაზე ცნობილი ფილოსოფიური სისტემები ეკუთვნოდა ზენონს, ეპიკურესა და პლატონს.[1] ზენონის მიმდევრებს სტოელებს უწოდებდნენ. ისინი ასწავლიდნენ, რომ უზენაეს სიბრძნეში იგულისხმება სულის სათნოება, მისი სიმტკიცე და დამოუკიდებლობა; სული აუღელვებლად უნდა იღებდეს უბედურებასაც და კეთილდღეობასაც. ისინი არ აღიარებდნენ ღვთაებას, ყველაზე მაღლა ადამიანის ღირსებებსა და სულიერ გაუტეხლობას აყენებდნენ და უარყოფდნენ ადამიანისათვის ზეგარდამოვლენილი შემწეობის საჭიროებას. ფილოსოფოსი ეპიკურე, რომელიც, აგრეთვე, უარყოფდა ღმერთს, საიქიო ცხოვრებასა და სულის უკვდავებას, ასწავლიდა, რომ ცხოვრების მიზანი მიწიერი ბედნიერებაა, რისი მიღწევაც შესაძლებელია სათნოებებით; მაგრამ მისმა მიმდევრებმა დაამახინჯეს ეს თავდაპირველი სწავლება და მხოლოდ სიხარულისა და განცხრომის ძიების ქადაგება დაიწყეს, ვალდებულებებს კი საერთოდ არ ცნობდნენ. ყველა ფილოსოფიურ სისტემაზე შეუდარებლად მაღლა იდგა პლატონის სწავლება. პლატონი აღიარებდა სამყაროს შემქმნელი უზენაესი ძალის არსებობას; იმას, რომ სული უკვდავია და უნდა მიისწრაფოდეს სრულყოფილებისკენ. ეს ყოველივე საფუძველს გვაძლევს, ვივარაუდოთ, რომ ეგვიპტეში, სადაც იგი რამდენიმე ხანს ცხოვრობდა, მას საშუალება მიეცა გასცნობოდა წმინდა წერილს.

პლატონის ღრმა სწავლებას, სტოელებთან და ეპიკურელებთან შედარებით, ნაკლები მიმდევარი ჰყავდა. სტოელების სწავლება ადამიანურ ამპარტავანებას აქეზებდა. ეპიკურელთა შეხედულებანი კი უმრავლესობას იმიტომ მოსწონდა, რომ იგი ამართლებდა ადამიანის ბუნებრივ მისწრაფებებს ბედნიერებისა და განცხრომისკენ.

როდესაც პავლე ათენში ჩავიდა, განსწავლულ ბერძენთა უმრავლესობა სტოელთა ან ეპიკურელთა მიმდინარეობას აღიარებდა. ამ ფილოსოფოსებმა, მთელი თავიანთი სიბრძნის მიუხედავად, დამაჯერებლად ვერაფრის დამტკიცება მოახერხეს. ყველა მათი დასკვნა თუ განმარტება მხოლოდ სადავო და მიუღებელ შეხედულებას წარმოადგენდა. გადაუჭრელი რჩებოდა საკითხები, რომლებიც ადამიანთა გონებას აღელვებდა; ყველაზე კეთილსინდისიერი სწავლულნიც იმ დასკვნამდე მიდიოდნენ, რომ ამქვეყნად ყველაფერი მოჩვენებითია. ამრიგად, ადამიანური გონების ძალისხმევამ საუკუნეთა განმავლობაში მხოლოდ ის დაადასტურა, რომ „ვერ იცნა სოფელმან სიბრძნითა თვისითა ღმერთი“ (1 კორ. 1,21); რომ ჭეშმარიტებას ვერ შეიმეცნებ, თუ ზეგარდმო გამოცხადება არ მოგეცა, ვერ ჰპოვებ სიმშვიდესა და სასოებას საღვთო შემწეობისა და წყალობის გარეშე.

და აი, პავლე ჩავიდა ათენში, რათა ექადაგა სიტყვა ჭეშმარიტებისა და ბრძენი ათენელებისთვის გაეცნო ქრისტე, რომელიც თავად არის ჭეშმარიტება, ცხოვრება და ნათელი. სავარაუდოდ, ათენს სიხარულით უნდა მიეღო მისი ქადაგება!..

წმინდა პავლე შეწუხდა, როდესაც კერპებით სავსე ქალაქი იხილა, მაგრამ ერთმა გარემოებამ თითქოს ანუგეშა იგი – ქალაქის დათვალიერების დროს ერთ-ერთ მოედანზე სამსხვერპლო იხილა წარწერით: „უცნაურსა ღმერთსა“ (საქმე 17,23), რამაც აფიქრებინა, რომ ათენელები ჩასწვდნენ კერპთაყვანისმცემლების ამაოებას და მათთვის უცნობი ღმერთის არსებობა გააცნობიერეს. პავლე ყოველდღიურად საუბრობდა ქრისტეს სწავლებაზე ხან იუდეურ სინაგოგაში, ხანაც მოედანზე. მას ხალისით უსმენდნენ, რადგან ცნობისმოყვარე ათენელებსა და იქ მყოფ უცხოელებს უდიდეს სიამოვნებას ჰგვრიდა სიახლის შეტყობა. ფილოსოფოსებმა ბოლოს იგი საპაექროდ არეოპაგში მიიყვანეს, რათა უწარჩინებულესი მოქალაქეების წინაშე გადმოეცა თავისი სწავლება. არეოპაგს უწოდებდნენ ათენის უზენაეს სამსჯავროს, რომელიც შედგებოდა უმაღლესი მოხელეებისა და სიბრძნით განთქმული ადამიანებისგან. იგი ღია ცის ქვეშ, აკროპოლისის მახლობლად მდებარე არესის ბორცვზე იკრიბებოდა. სხვა მოვალეობებთან ერთად, არეოპაგს თვალყური უნდა ედევნებინა დადგენილი კერპთმსახურების რიტუალების შესრულებისთვის და ყოველგვარ დარღვევას სამსჯავროზე განიხილავდა. პავლეც, სავარაუდოდ, არეოპაგში მიიყვანეს, როგორც ახალი ღვთისმსახურების მქადაგებელი.

პავლე არეოპაგის შუაში დადგა და უშიშრად იწყო სწავლების გადმოცემა. ჯერ გაიხსენა, რომ ქალაქის დათვალიერებისას ნახა უცნობი ღმერთისადმი მიძღვნილი სამსხვერპლო და დამსწრეთ მიმართა: „აწ უკუე რომლისა-იგი უმეცარ ხართ და ჰმსახურებთ მას, მე გახარებ თქუენ“; შემდეგ განუცხადა, რომ სამყაროს შემოქმედსა და სიცოცხლის მომცემელ უფალს ნებავს, ყველამ ეძებოს და შეიცნოს იგი; რომ ღმერთი ახლოს არის თითოეულ ჩვენგანთან, მისი წყალობით ვცოცხლობთ და ვმოქმედებთ; მისივე დაშვებით იდგა „ჟამნი იგი უმეცრებისანი“, ახლა კი ყველას მოუხმობს სინანულისკენ. ბოლოს პავლე საშინელ სამსჯავროსა და აღდგომას შეეხო. ამ უკანასკნელი სიტყვის გაგონებისას ზოგმა გაიცინა, სხვებმა თქვეს, რომ პავლეს სხვა დროს მოუსმენდნენ… მოციქული გაეცალა იქაურობას, მაგრამ მისმა ხანმოკლე სიტყვამ, ღვთის შეწევნით, მაინც მოაქცია არეოპაგის ერთი წევრი, სახელად დიონისე. ირწმუნა ასევე ერთმა ათენელმა დედაკაცმა, სახელად დამარისმა, და კიდევ რამდენიმემ. საერთოდ, პავლეს ქადაგებას ათენში დიდი წარმატება არ მოჰყოლია. ათენელები მეტისმეტად ამაყობდნენ თავიანთი სიბრძნით საიმისოდ, რომ თავმდაბლად დამორჩილებოდნენ ქრისტეს. ქრისტიანული სიბრძნე სიგიჟედ ეჩვენებოდათ ეპიკურელებსა და სტოელებსაც. პირველნი ძლიერ შეეთვისნენ მიწიერ სიკეთეებსა და განცხრომას და არ სიამოვნებდათ ჯვრის, ამსოფლიურ სიკეთეთა ამაოებისა და სულიერი სიხარულის შესახებ ქადაგების მოსმენა. არანაკლებ ეწინააღმდეგებოდა ქრისტიანულ ჭეშმარიტებას სტოელთა სწავლებაც – იგი მარტოოდენ ადამიანურ ძალასა და ღირსებებს ეყრდნობოდა და კაცთათვის ზეგარდმო შემწეობის საჭიროებას უარყოფდა. როგორ შეიწყნარებდნენ სტოელები მოძღვრებას, რომელიც ქადაგებდა გადარჩენას არა საკუთარი სიმართლით, არამედ თავმდაბლობით, სინანულით, ქრისტე გამომსყიდველისადმი სასოებით…

პავლემ ათენი მალე დატოვა და საბერძნეთის სხვა მნიშვნელოვან და მდიდარ ქალაქ კორინთოში ჩავიდა. ცხოვრობდა ღვთისმოსავ აკვილასა და მის ცოლ პრისკილასთან ერთად, რომლებიც ცოტა ხნის წინ ჩამოვიდნენ რომიდან, საიდანაც იმპერატორმა კლავდიუსმა (41-54 წწ.) ყველა იუდეველი გამოაძევა. თავისი ყოფნით ტვირთად რომ არ დასწოლოდა მასპინძლებს, პავლეც მათთან ერთად მუშაობდა – ისინი კარვებს აკეთებდნენ. ყოველ შაბათს მოციქული სინაგოგაში ქადაგებდა და ელინებსა და იუდეველებს არწმუნებდა, გაქრისტიანებულიყვნენ. მისი სიტყვით მრავალი მოიქცა, მათ შორის იუსტოსი, კრისპოსი და სხვები. მაგრამ ბევრიც ეწინააღმდეგებოდა წმინდა სწავლებას და გმობდა მოციქულს. უფალმა გაამხნევა მათი გაჯიუტების მხილველი, დამწუხრებული პავლე; ის ღამეულ ხილვაში გამოეცხადა მას და უთხრა: „ნუ გეშინინ, არამედ იტყოდე და ნუ სდუმ, რამეთუ მე ვარ შენ თანა, და არავინ შეუძლოს ბოროტის ყოფად შენდა, რამეთუ ერი მრავალი არს ჩემდა ქალაქსა ამას შინა“ (საქმე 18,9-10).

პავლემ კორინთოში წელიწადი და ექვსი თვე იღვაწა. ამ დროის განმავლობაშიც ზრუნავდა მათზეც, ვისაც ადრე უქადაგა, ამიტომაც მისწერა კორინთოდან თესალონიკელებს ორი ეპისტოლე და შილასა და ტიმოთეს დაავალა მათი მონახულება. მათაც ქრისტიანულ ცხოვრებაში თესალონიკელთა წარმატებების შესახებ დამაიმედებელი ამბები ჩამოუტანეს პავლეს, რომელიც ხარობდა და მადლობას უძღვნიდა ღმერთს: „მოუკლებელად მოვიხსენებთ თქუენთა მათ საქმეთა სარწმუნოებისათა და შრომასა სიყუარულისასა და მოთმინებასა მას სასოებისასა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა“ (1 თეს. 1,3).

თესალონიკში ყოფნის დროს მოციქული დღედაღამ მუშაობდა, რათა რომელიმე მოძმეს ტვირთად არ დასწოლოდა, ასე იყო კორინთოშიც.

პავლემ თესალონიკელებს მკვდრეთით აღდგომაზე საუბრისას ურჩია, ახლობლის სიკვდილი არ ეგლოვათ „ვითარცა-იგი სხუანი, რომელთა არა აქუს სასოებაჲ“ (1 თეს. 4,13). შეახსენა, რომ დღე უფლისა მოულოდნელად დადგება; რომ ყველა უნდა ემზადოს ამისთვის, მცონარებას არ მიეცეს, მღვიძარებდეს და ფხიზლად იყოს: „შევიმოსოთ ჯაჭK იგი სარწმუნოებისაჲ და სიყუარულისაჲ და ჩაფხუტი იგი სასოებისაჲ და ცხოვრებისაჲ“ (1 თეს. 5,8). პავლე არწმუნებდა თესალონიკელებს, პატივი მიაგონ მშობლებსა და თავიანთ წინამძღვრებს, ურთიერთსიყვარულით ემსახურონ მათ: „სწავლიდით უწესოთა მათ, ნუგეშინის-სცემდით სულმოკლეთა, თავს-იდებდით უძლურთა მათ, სულგრძელ იყვენით ყოველთა მიმართ. ეკრძალენით, ნუუკუე ბოროტისა წილ ბოროტი ვისმე მიაგოთ. არამედ მარადის კეთილსა შეუდეგით ურთიერთას და ყოველთა მიმართ. მარადის გიხაროდენ. მოუკლებელად ილოცევდით. ყოველსა შინა ჰმადლობდით, რამეთუ ესე არს ნებაჲ ღმრთისაჲ ქრისტე იესუჲს მიერ თქუენდა მიმართ. სულსა ნუ დაივიწყებთ. წინაჲსწარმეტყუელებათა ნუ შეურაცხ-ჰყოფთ. ყოველივე გამოიცადეთ და უკეთესი იგი შეიკრძალეთ. ყოვლისაგან საქმისა ბოროტისა განეშორენით“ (1 თეს. 5,14-22).

ცრუსწავლებების გავლენისგან მორწმუნეთა დასაცავად პავლე უბრძანებდა მათ, გაშორდნენ ყოველ ადამიანს, რომელიც მოციქულთაგან მიღებული გადმოცემის შეუსაბამოდ და უწესოდ იქცეოდა, ოღონდ მტრად არ მიიჩნიონ, ასწავლონ, როგორც ძმას.

კორინთოში პავლეს ყოფნას დევნის გარეშე არ ჩაუვლია. იგი იუდეველებმა შეიპყრეს, რომის მმართველს ანუ პროკონსულ გალიონს მიჰგვარეს და ბრალი დასდეს, თითქოს რჯულის საწინააღმდეგო სწავლებას ქადაგებდა. გალიონმა მათ სიტყვებს ყური არ ათხოვა და ცილისმწამებლები ამ სიტყვებით გაყარა: „უკუეთუმცა იყო შეცოდებათაგანი რაჲმე ძვირის საქმე ბოროტი, ო ჰურიანო, სიტყვისა მისებრმცა თავს-ვიდევ თქუენი; უკუეთუ ძიებაჲ რაჲმე არს სიტყვისათვის და სახელებისა და სჯულისა თქუენისა, თქუენ იხილეთ, რამეთუ მე მსაჯულ ეგევითართათვის არა მნებავს ყოფად“ (საქმე 18,14-15). რომის მმართველობას ჯერ კიდევ არ აშინებდა ქრისტიანთა მომრავლება; მათ არც განარჩევდნენ იუდეველებისგან, რომლებიც თავისას არ იშლიდნენ და ღვთის სიტყვის მქადაგებლების დევნას განაგრძობდნენ.

კორინთოდან პავლე ეფესოს გაემგზავრა აკვილასა და პრისკილასთან ერთად, რომლებიც იქ დატოვა, თავად კი იერუსალიმი მოინახულა, მიიტანა ღარიბი მოძმეებისთვის შეგროვილი შემწეობა და სირიის ანტიოქიაში დაბრუნდა.

პავლეს მესამე სამოციქულო მოგზაურობა. ამბოხი ეფესოში. პავლეს დაბრუნება იერუსალიმში.

ანტიოქიაში ხანმოკლე ცხოვრების შემდგომ პავლემ (54 ან 55 წელს) თავისი მესამე სამოციქულო მოგზაურობა დაიწყო. მისი თანამგზავრები იყვნენ: ლუკა, ტიტე და ტიმოთე. მოციქული ყველაზე დიდხანს მცირე აზიის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ქალაქ ეფესოში დარჩა, მანამდე კი მოიარა ზოგიერთი მხარე, სადაც ადრე იქადაგა – ეს იყო ფრიგია და გალატია.

ღვთის სიტყვა ყველგან სწრაფად ვრცელდებოდა და პავლეც მოშურნე და დაუზარელ თანამუშაკებს იძენდა. მისი არყოფნის დროს ქრისტიანობის გავრცელებას ეფესოში, კორინთოსა და სხვა ქალაქებში ბეჯითად ცდილობდა ერთი ალექსანდრიელი სწავლული, სახელად აპოლოსი, რომელსაც თავად მოციქულებისთვის არ მოუსმენია და მხოლოდ იოანეს ნათლობით იყო ნათელღებული. როდესაც მისი გულმოდგინება დაინახეს, აკვილა და პრისკილა დაუახლოვდნენ და ზედმიწევნით აუხსნეს უფლის სწავლება. მორწმუნეებმა მას წერილი გაატანეს საბერძნეთში, რათა იქაურ ქრისტიანებს სიყვარულით მიეღოთ, როგორც ერთგული ძმა და თანამუშაკი. საბერძნეთში აპოლოსმა საჯაროდ და უშიშრად იწყო ქადაგება ქრისტე მაცხოვრის შესახებ.

რაოდენ მანუგეშებელია, როდესაც ხედავ მორწმუნეთა ურთიერთსიყვარულს და წმინდა, საერთო საქმისთვის მათს მხურვალე გულმოდგინებას!

ეფესოში პავლემ შეიძინა მრავალი მოწაფე, რომლებმაც სახარება აპოლოსისგან მოისმინეს და მხოლოდ იოანეს ნათლობით იყვნენ ნათელღებულნი. პავლეს შეკითხვაზე: „უკუეთუ სული წმიდაჲ მიგიღებიეს და გრწამს?“ მათ უპასუხეს: „არამედ არცაღა არს, თუ სული წმიდაჲ გუასმიეს“ (საქმე 19,2). პავლემ ხელნი დაასხა მათ და მონათლა – მორწმუნეებზე გადმოვიდა სულიწმიდა და მათ ებოძათ სხვადასხვა ენებზე საუბრისა და წინასწარმეტყველების ნიჭნი. ეფესოშიც, სხვა ქალაქების მსგავსად, პავლე უპირველესად სინაგოგაში ქადაგებდა, მაგრამ ბევრი იუდეველი არ იწყნარებდა ჭეშმარიტებას და გმობდა წმინდა სწავლებას. ამის გამო პავლემ ქადაგება განაგრძო ვინმე ტირანოსის სასწავლებელში, სადაც მას უპირატესად ელინები უსმენდნენ. ასე გაგრძელდა ორ წელიწადს.

პავლესა და მისი მოწაფეების შრომით მთელმა მხარემ ისმინა უფლის სიტყვა. ღმერთი მოციქულთა ხელით იქმოდა უდიდეს სასწაულებს: მათ ნაქონ თავსაბურავებთან და ხელსახოცებთან შეხებით ავადმყოფები იკურნებოდნენ, და ბოროტი სულები განიდევნებოდნენ მათგან… ამ ზებუნებრივი ძალის მხილველმა ზოგიერთმა იუდეველმა საშველად იესო ქრისტეს მოხმობა დაიწყო, მაგრამ ისინი ამას აკეთებდნენ რწმენისა და ლოცვის გარეშე, ამიტომ ერთხელაც ბოროტი სულები დაერივნენ ამ ადამიანებს და ტანჯეს. ამან ისეთი შიშის ზარი დასცა მისნობისა და ჯადოქრობის მოყვარულთ, რომ თავადვე მოიტანეს უამრავი სამკითხაო წიგნი და დაწვეს. ვინც ირწმუნა, მან შეინანა და საჯაროდ აღიარა თავისი ცოდვები. ყველა იქ მყოფი აქებდა და ადიდებდა უფლის სახელს.

სახარების ქადაგებასთან ერთად პავლე ბეჯითად და სიყვარულით ადევნებდა თვალყურს ადრე მოქცეულებს. ეფესოდან მისწერა ეპისტოლე გალატელებს, რომლებთანაც მანამდე ორჯერ იყო ნამყოფი. ჩანს, გალატელებმა დაიჯერეს ზოგიერთი ცრუმასწავლებლის მტკიცება, რომ გადარჩენისთვის აუცილებელია მოსეს რჯულის წესების დაცვა. პავლემ ეს შეიტყო და თავის ეპისტოლეში უარყო აღნიშნული აზრი, თანაც შეახსენა, რომ ჭეშმარიტება მას ეუწყა არა ადამიანებისგან, არამედ თავად ღმერთისგან; განუმარტა, რომ რჯულის გარეგნული დაცვით ისინი ვერ მოახერხებენ გადარჩენას – ამას შეძლებს მხოლოდ „სარწმუნოებაჲ, სიყუარულისგან შეწევნული“ (გალ. 5,6); რომ აბრაამის შვილები და აღთქმის მემკვიდრეები ხდებიან რწმენით და არა ხორციელი წარმომავლობის უპირატესობით, როგორც იუდეველები ფიქრობდნენ. „რამეთუ ყოველნი შვილნი ღმრთისანი ხართ სარწმუნოებითა ქრისტე იესუჲსითა. რამეთუ რავდენთა ქრისტეს მიმართ ნათელ-იღეთ, ქრისტე შეიმოსეთ“ (გალ. 3,26-27). მოციქულმა შეახსენა, რომ ქრისტე მოკვდა, რათა აღესრულებინა ჩვენი გამოსყიდვა და ღვთისგან ჩვენი შვილება: „ამიერითგან არღარა ხართ მონა, არამედ შვილ, ხოლო უკუეთუ შვილ, მკვიდრცა ღმრთისა ქრისტეს მიერ“ (გალ. 4,7). ამის საფუძველზე პავლე არწმუნებდა გალატელებს: უერთგულონ ქრისტეს სწავლების სულს, ჰქონდეთ სიყვარული, სიხარული, მშვიდობა, მოთმინება, სიკეთე, მოწყალება, რწმენა, თავშეკავება – ეს ყოველივე სულის ნაყოფია; დაცემულებს მოკრძალებით შეაგონონ, ურთიერთის ტვირთი ზიდონ, იყვნენ თავმდაბლები და იფხიზლონ, სიკეთის ქმნა ნუ მობეზრდებათ.

როგორც ჩანს, კორინთოს ეკლესიის მდგომარეობა ერთობ აღელვებდა პავლე მოციქულს, რადგან იქ დავა და განხეთქილება დაიწყო. მორწმუნეები ჯგუფებად დაიყვნენ – ერთნი ამბობდნენ: მე პავლესი ვარ; მეორენი: მე კეფასი ან აპოლოსი. ამ უთანხმოებამ პავლეს ყურამდეც მიაღწია. მან ეფესოდან კორინთელებს ვრცელი ეპისტოლე მისწერა და დასაწყისშივე ამ თემას შეეხო: „გან-მე-ყოფილ არსა ქრისტე? ანუ პავლე ჯუარს-ეცუა თქუენთKს? ანუ სახელისა მიმართ პავლესისა ნათელ-იღეთა?“ (1 კორ. 1,13); „მე დავასხ, აპოლო მორწყო, ხოლო ღმერთმან აღაორძინა. აწ უკუე არცა დამსხმელი რაჲ არს. არცა მომრწყველი, არამედ აღმაორძინებელი ღმერთი“ (1 კორ. 3,6-7).

კორინთოს ეკლესიაში არსებულ უთანხმოებათაგან მხოლოდ ეს არ ადარდებდა პავლეს. კორინთელებში თავი იჩინა სულიერმა სიამაყემ, რაკი უფალმა მათზე გარდმოავლინა მადლმოსილი და ზებუნებრივი ნიჭნი. ამისთვის პავლე მათ კიცხავდა და უმტკიცებდა, რომ სიყვარულის გარეშე ყოველგვარი ცოდნა ამაოა; ადამიანს უნდა სურდეს, ღვთის ნიჭები უფლის სამსახურში გამოიყენოს და არ იამაყოს თავისი შესაძლებლობებით.

კორინთელები თავიანთი ყოფითი საქმეების განსახილველად წარმართების სამსჯავროსაც მიმართავდნენ, რასაც პავლე უკრძალავდა მორწმუნეებს. მისი რჩევით, უმჯობესი იყო დაეთმოთ, ვიდრე ძმებთან ჰქონოდათ რამე სადავო. საერთოდ, ყველაზე ხშირად მოციქული საუბრობდა სიყვარულზე, მშვიდობასა და ძმათა შორის თანხმობაზე. იმხანად, კორინთოში უკვე შეაღწია სხვადასხვა ცრუ სწავლებამ, რომელთაგან ზოგი ამტკიცებდა, რომ მკვდრეთით აღდგომა არ იქნებოდა. ამის თაობაზე პავლემ ყოველი ჩვენგანის სანუგეშოდ გადმოსცა სწავლება მიცვალებულთა აღდგომის შესახებ: „რამეთუ ჯერ-არს ხრწნილისა ამის შემოსად უხრწნელებაჲ და მოკუდავისა ამის შემოსად უკუდავებაჲ“ (1 კორ. 15,53); „დაინთქა სიკუდილი ძლევითა“ (1 კორ. 15,54); „უკუეთუ ამას ხოლო ცხოვრებასა ვართ მოსავ ქრისტესა, უსაწყალობელეს ყოველთა კაცთასა ვართ“ (1 კორ. 15,19 ).

ამრიგად, კორინთელთა მიმართ პავლეს ეპისტოლენი გულდასმით უნდა იქნეს შესწავლილი. მათში ზედმიწევნით არის ჩამოყალიბებული ქრისტიანული სწავლება მიცვალებულთა აღდგომის, ზიარების საიდუმლოსა და ქორწინების შესახებ; ნახსენებია ეკლესიის სხვადასხვა წესები – ლოცვითი შეკრებები, შემწეობის შეგროვება უპოვართა დასახმარებლად და ა.შ.

მოციქული უკვე ემზადებოდა ეფესოდან წასასვლელად, რათა მოენახულებინა საბერძნეთი, იერუსალიმი და შემდეგ რომში გამგზავრებულიყო, რომ უეცრად ქალაქში მღელვარება დაიწყო: ეფესელები ქალღმერთ არტემიდეს განსაკუთრებულ პატივს მიაგებდნენ, მისი სახელობის ტაძარიც ჰქონდათ – მსოფლიოში ერთ-ერთ საუცხოო ხუროთმოძღვრული ძეგლი. ადრე ბევრი ადამიანი ირჩენდა თავს იმით, რომ ამ ტაძრის მომცრო ასლს აკეთებდა ვერცხლისგან და ყიდდა. მას შემდგომ, რაც უამრავმა წარმართმა შეიწყნარა უფალი და ამ ხელობას უწინდელი შემოსავალი აღარ მოჰქონდა, ვერცხლმჭედლები დიდად განურისხდნენ პავლეს. მათ სცადეს ერის ამხედრება ახალი სწავლების მქადაგებელთა წინააღმდეგ და ეს მოახერხეს კიდეც. ხალხმა შეიპყრო გაიოსი და არისტარქოსი, პავლეს თანაშემწენი, თავად მოციქული სიკვდილს ძლივს გადაურჩა. ქალაქის მთავრებმა დიდი ძალისხმევით ჩააცხრეს ამბოხი და გაათავისუფლეს დატყვევებული ქრისტიანები. პავლემ გადაწყვიტა, გასცლოდა ეფესოს, მაგრამ იქ მაინც დატოვა თავისი მოწაფე ტიმოთე, რომელსაც დაავალა ეფესოს ეკლესიის მართვა და ხელდასხმით მიანიჭა პრესვიტერთა დადგინების უფლება. მოგვიანებით ტიმოთესადმი მიწერილ ეპისტოლეებში მოციქული დაწვრილებით განმარტავს მწყემსის ყველა მოვალეობას. ამრიგად, ტიმოთე, როგორც პავლეს მოწაფე, ეფესოს პირველი ეპისკოპოსი გახდა.

პავლე ისევ საბერძნეთს გაემგზავრა, იქადაგა ფილიპოსში და დაახლოებით ამ დროს დაწერა კორინთელთა მიმართ მეორე ეპისტოლე; იგი აღწერს საფრთხეს, რაც ეფესოში ემუქრებოდა, და ღმერთს მადლობას სწირავს გადარჩენისთვის; კრძალვით გადმოსცემს თავის სამოციქულო ღვაწლს და ქება-დიდებას აღუვლენს ღმერთს. „რამეთუ არა თუ თავთა თვისთა ვქადაგებთ, არამედ ქრისტესა იესუს, უფალსა; ხოლო თავთა ჩუენთა მონად თქუენდა იესუ ქრისტესთვის. რამეთუ ღმერთმან, რომელმან თქუა ბნელისაგან ნათელი გამობრწყინვებად, რომელმან გამოაბრწყინვა გულთა შინა ჩუენთა, განსანათლებელად მეცნიერებისა დიდებისა ღმრთისა წინაშე პირსა იესუ ქრისტესსა. ხოლო გუაქუს ჩუენ საფასე ესე კეცის ჭურებითა, რაჲთა გარდარეული იგი ძლიერებისაჲ იყოს ღმრთისა და არა ჩუენგან. ყოველსა შინა ვიჭირვით, არამედ არა იწროებაჲ გვიჩნს; წარ-ღათუ-წირულ ვართ, არამედ არა განწირულებაჲ გვიჩნს; დევნულ-ღათუ ვართ, არამედ არა დატევებულ ვართ; დაღათუ-ვრდომილ ვართ, არამედ არა წარწყმედულ ვართ“ (2 კორ. 4,5-9).

პავლე უდიდესი მონდომებით არწმუნებდა გაქრისტიანებულებს – უფლისთვის ეცხოვრათ. ქრისტე „ყოველთათვის მოკუდა, რაჲთა ცხოველნი იგი არღარა თავთა თვისთათვის ცხოველ იყვნენ, არამედ მათთვის მომკუდრისა მის და აღდგომილისა“ (2 კორ. 5,15). „არამედ რაჲ-იგი არს ქრისტეს მიერ ახალი დაბადებული; პირველი იგი წარხდა, აჰა ესერა იქმნა ყოველივე ახალ. და ყოველივე ღმრთისა მიერ, რომელმან-იგი დამაგნა ჩუენ თავსა თვისსა ქრისტე იესუჲს მიერ და მომცა ჩუენ მსახურებაჲ იგი დაგებისაჲ. რამეთუ ღმერთი იყო ქრისტეს თანა, სოფელი დააგო თავსა თვისსა და არა შეურაცხნა მათ ცოდვანი მათნი, და დადვა ჩუენ თანა სიტყუაჲ იგი დაგებისაჲ. ქრისტესთვის უკუე ვციქუთ, ვითარცა ღმერთი გლოცავს ჩუენ მიერ, გევედრებით ქრისტესთვის: დაეგენით ღმერთსა. რამეთუ, რომელმან-იგი არა იცოდა ცოდვაჲ, ჩუენთვის ცოდვაჲ ქმნა, რაჲთა ჩუენ ვიქმნნეთ სიმართლე ღმრთისა მას შინა“ (2 კორ. 5,17-21).

აქ შევჩერდეთ, რადგანაც ჩვენი წიგნის მოცულობა საშუალებას არ გვაძლევს, დავწეროთ ყველაფერი, რაც გვსურს. პავლე მოციქულის ეპისტოლეები ისეთი ღრმა საღვთო სიბრძნით არის აღსავსე, ისეთი მხურვალე სიყვარულითაა გამსჭვალული ღვთისა და მოყვასისადმი, რომ ძნელია მათგან გამონაკრების შედგენა; ჩვენს მკითხველს ვთხოვთ, გულდასმით შეისწავლოს ისინი.

განსაცდელისა და ჯაფის გარდა პავლეს სანუგეშოც ბევრი ჰქონდა. მას ახარებდა თანამოსაგრეთა გულმოდგინება და მორწმუნეთა წარმატებები. მან შეაქო მაკედონიის ეკლესია გაჭირვებულთათვის უხვად გაღებული მოწყალებისთვის; „რამეთუ მრავალმან მან გამოცდილებამან ჭირისამან და უმეტესმან სიხარულმან მათმან, და დიდძალმან სიგლახაკემან მათმან გარდაჰმატა სიმდიდრესა მას უხუებისა მათისასა“ – წერს პავლე მოციქული (2 კორ. 8,2). პირველ ქრისტიანებს თავიანთ მოვალეობად მიაჩნდათ, ქონების ნაწილი მოძმეთა შემწეობისთვის გაეღოთ. ეს შესაწირი გროვდებოდა საკვირაო ღვთისმსახურების შემდგომ და გადაეცემოდა მოციქულებს; თუ ისინი პირადად არ ესწრებოდნენ – ეპისკოპოსებსა და პრესვიტერებს, რათა მათ თავიანთი შეხედულებისამებრ დაერიგებინათ უპოვართათვის. პავლე გაახარა თავისი მოწაფის – ტიტეს მიერ კორინთოდან მოტანილმა ცნობებმა. თავად პავლემაც კიდევ ერთხელ მოინახულა კორინთო და იქიდან მისწერა ეპისტოლე რომაელებს. როგორც ჩანს, იმ დროისთვის რომში ქრისტიანები უკვე საკმაოდ მრავლად ცხოვრობდნენ. პავლე ქებას უთვლის მათ და ეუბნება: „სარწმუნოებაჲ ეგე თქუენი განითქუმის ყოველსა სოფელსა“ (რომ. 1,8).

რომის ქრისტიანთა კრებული ძირითადად მოქცეული იუდეველებისა და წარმართებისგან შედგებოდა. პავლეს ეპისტოლედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ იუდეველები ძველი რჯულის თავისებურებებს იცავდნენ და თავიანთი უპირატესობით ამაყობდნენ, როგორც აბრაამის თესლიდან წარმოშობილნი; თავს ღვთის რჩეულ ერად მიიჩნევდნენ, მოქცეულ წარმართებს თავს არ უყადრებდნენ, რის გამოც ეს უკანასკნელნი დრტვინავდნენ და იუდეველებს ქრისტიანული რჯულიდან გადახვევას აბრალებდნენ. მოციქული ამტკიცებს, რომ ღვთის წინაშე ყველა ადამიანი ცოდვილია და თავისი საქმეების იმედად მყოფი ვერ გადარჩება. ცხონება შესაძლებელია მხოლოდ საღვთო მადლითა და რწმენით ქრისტესი, რომელიც კაცთათვის მოკვდა: „რამეთუ ყოველთავე შესცოდეს და დაკლებულ არიან დიდებისგან ღმრთისა. ხოლო განმართლდებიან უსასყიდლოდ მადლითა მისითა და გამოხსნითა მით იესუ ქრისტესითა“ (რომ. 3,23-24). ღვთის ამ წყალობამ უნდა გვიბიძგოს, გულმოდგინედ ვემსახუროთ ღმერთს, უნდა აღგვიძრას მადლიერების გრძნობა და სიყვარული. ამავე ეპისტოლეში მოციქული დაწვრილებით გადმოგვცემს ქრისტიანული ცხოვრების წესებს, მოგვიწოდებს თავმდაბლობის, ძმური ურთიერთსიყვარულის, მოთმინებისა და მიმტევებლობისკენ (იხ. თ.12,13,14).

პავლეს განზრახული ჰქონდა რომში ჩასვლა და იქიდან ესპანეთში გამგზავრება, მაგრამ მისი ამ სურვილის აღსრულებას უამრავი დაბრკოლება ეღობებოდა. მოციქული ისეთ უმძიმეს საქმეს შეუდგა, რომ თავისი დროის ბატონ-პატრონი ვერ იქნებოდა. ახლაც მან გადაწყვიტა იერუსალიმში სულთმოფენობის დღესასწაულზე მისვლა, რათა მიეტანა ეკლესიებში შეგროვილი შესაწირი უპოვართათვის, იქიდან კი რომს გამგზავრებულიყო; მაგრამ უფალმა საქმე სხვაგვარად მოაწყო… პავლეს რომში უნდა ემოგზაურა სხვაგვარად და სხვა პირობებში, ვიდრე თავად ვარაუდობდა.

რომაელთა მიმართ პავლეს ეპისტოლე გადაეცა ფიბეს – კენქრეს[1] ეკლესიის მსახურ დედაკაცს, რომელიც რომში მიემგზავრებოდა: აქ პირველად იხსენიებიან ეკლესიის მსახური დედაკაცები; მათ დიაკონისებს უწოდებდნენ და მოვალეობებითაც რამდენამდე ჰგავდნენ პირველ დიაკვნებს, რომელთაც ძირითადად სნეულებსა და ღატაკებზე ზრუნვა ევალებოდათ. დიაკონისები აირჩეოდნენ ღვთისმოშიშებით ცნობილი ქვრივებისგან, რომელთაც ოჯახური მოვალეობები არ ამძიმებდათ. ისინი უვლიდნენ ავადმყოფებს, ემსახურებოდნენ, ვისაც შემწეობა და ნუგეში სჭირდებოდა, ნათლისღებისთვის ამზადებდნენ დედაკაცებს. ტიმოთესა და ტიტესადმი ეპისტოლეებში პავლე დაწვრილებით აღწერს ეკლესიის ამ მსახურთა მოვალეობებს.

პავლემ ისევ მოინახულა საბერძნეთი და იქიდან უმოკლესი გზით, სირიაზე გავლით, მოინდომა იერუსალიმში დაბრუნება; მაგრამ როდესაც შეიტყო, რომ მის წინააღმდეგ იუდეველებმა ბოროტი განიზრახეს, გადაიფიქრა და მაკედონიის გავლით მცირე აზიაში, ქალაქ ტროადაში (ძველი ტროა) ჩავიდა. იქ მან უდიდესი სასწაული მოახდინა: კვირადღეს მორწმუნეები ევქარისტიის საიდუმლოს აღსასრულებლად ანუ პურის გასატეხად შეიკრიბნენ. პავლე მოციქული შუაღამემდე ესაუბრებოდა მოწაფეებს სახლის ქორში. ერთ ჭაბუკს, სახელად ევტიქოსს, რომელიც სარკმლის რაფაზე იჯდა, ჩაეძინა, მესამე სართულიდან გადავარდა და სასიკვდილოდ დაშავდა. მაგრამ პავლემ აღადგინა იგი. ამის შემდგომ დამსწრეებმა ილოცეს და გარიჟრაჟამდე საუბრობდნენ.

ტროადიდან წამოსულ პავლეს სურდა, გვერდი აევლო ეფესოსთვის, რათა გზაში არ დაყოვნებულიყო. მან თავის ერთგულ თანამგზავრებთან ერთად მოინახულა არქიპელაგის რამდენიმე კუნძული და ჩავიდა ქალაქ მილეტში (ეფესოსთან ახლოს), სადაც მაშინვე მოუხმო ეფესოს ეკლესიის პრესვიტერებს და დარწმუნებულმა, რომ ამიერიდან მათ ვეღარ ნახავდა, გამოეთხოვა და უკანასკნელად დამოძღვრა. პავლემ სულიწმიდის შთაგონებით იცოდა, რომ იერუსალიმში მას ტყვეობა და განსაცდელი ელოდა. შეუძლებელია, გულშემუსვრილების გარეშე წაიკითხო თავის მოწაფეებთან პავლეს ამ დამშვიდობების შესახებ.

როდესაც მილეტში პრესვიტერები შეიკრიბნენ, პავლემ უთხრა: „თქუენ იცით პირველით დღითგან, ვინაჲთგან შემოვედ ასიად, თუ ვითარ ვიყავ თქუენ თანა ყოველსა ჟამსა, და ვჰმონებდ უფალსა ყოვლითა სიმდაბლითა და მრავლითა ცრემლითა და განსაცდელითა, რომელნი შემემთხუეოდეს მე ძვირის ზრახვათაგან ჰურიათაჲსა. ვითარ-იგი არარაჲ დავაყენე უმჯობესი თქუენი, რომელიმცა არა გითხარ და გასწავე თქუენ ერსა წინაშე და სახლსა შინა. და უწამებდ ჰურიათა და წარმართთა ღმრთისა მიმართ სინანულსა და სარწმუნოებასა უფლისა მიმართ ჩუენისა იესუ ქრისტესა. და აწ ესერა კრული სულითა მივალ იერუსალემს და, მუნ თუ რაჲ შემთხუევად არს ჩემდა, არა ვიცი; გარნა სული წმიდაჲ ქალაქად-ქალაქად მიწამებს მე და მეტყვის, რამეთუ კრულებანი და ჭირნი მელიან მე. არამედ არარას ვზრუნავ ამისთვის, არცა უპატიოსნეს სულისა ჩემისა შემირაცხიეს თავი ჩემი, ვითარმცა არა აღვასრულე სრბაჲ ჩემი სიხარულით და მსახურებაჲ, რომელი მოვიღე უფლისა იესუ ქრისტესგან წამებად სახარებაჲ იგი მადლისა ღმრთისაჲ, და აწ აჰა ესერა მე უწყი, რამეთუ არღარა იხილოთ პირი ჩემი თქუენ ყოველთა, რომელთა შორის ვიქცეოდე და ვქადაგებდ სასუფეველსა ღმრთისასა. ვინაჲცა გიწამებ თქუენ დღეინდელსა ამას დღესა, რამეთუ უბრალო ვარ მე სისხლისაგან თქუენ ყოველთაჲსა. რამეთუ არარაჲ დავაყენე, რომელიმცა არა გითხარ თქუენ ყოველივე ნებაჲ ღმრთისაჲ. ეკრძალენით უკუე თავთა თქუენთა და ყოველსავე სამწყსოსა, რომელსა-ეგე თქუენ სულმან წმიდამან დაგადგინნა მოღუაწედ და მწყსად ეკლესიასა უფლისა ღმრთისასა, რომელი მოიგო სისხლითა თვისითა. და აჰა მე უწყი ესე, რამეთუ შემოვიდენ თქუენდა შემდგომად განსლვისა ჩემისა მგელნი მძიმენი, რომელნი არა ერიდებოდიან სამწყსოსა. და თვით თქუენგანნი აღდგენ კაცნი, რომელნი იტყოდიან გულარძნილსა, რაჲთა განადგინნენ მოწაფენი შედგომად მათდა. ამისთვის იღვიძებდით და მოიხსენეთ, რამეთუ სამსა წელსა ღამით და დღით არა დავსცხრებოდე ცრემლით სწავლასა კაცად-კაცადისა თქუენისასა. და აწ შეგვედრებ თქუენ ღმერთსა, ძმანო, და სიტყუასა მას მადლისა მისისასა, რომელი შემძლებელ არა აღშენებად და მოცემად თქუენდა მკვიდრობისა ყოველთა შორის წმიდათა. ვეცხლისა და ოქროჲსა და სამოსლისა არავისი გულმან მითქუა. თქუენ თვით უწყით, რამეთუ სახმარსა მას ჩემსა და რომელნი იყვნეს ჩემ თანა, ხელნი ესე ჩემნი ჰმსახურებდეს. და ყოველივე გიჩუენე თქუენ, რამეთუ ესრეთ მშრომელთა მათდა ჯერ-არს შეწყნარებაჲ უძლურთაჲ მათ და მოხსენებად სიტყუაჲ იგი უფლისა იესუჲსი, რამეთუ თავადმან თქუა: ნეტარ არს მიცემაჲ უფროჲს ვიდრე მოღებისა“ (საქმე 20,18-35).

გამოსათხოვარი სიტყვა რომ დაასრულა, მუხლი მოიდრიკა და მოწაფეებთან ერთად ილოცა. ისინი ცრემლმომდგარი ეხვეოდნენ და ეამბორებოდნენ მას, დარდობდნენ, რომ ამიერიდან ვეღარ იხილავდნენ. ბოლოს პავლე და მისი თანამგზავრები ნავამდე მიაცილეს.

იერუსალიმში მიმავალი მახარებლები გზად სხვადასხვა კუნძულს მიადგებოდნენ, ქალაქებში შედიოდნენ, ყველგან ქადაგებდნენ ღვთის სიტყვას და მორწმუნეებს მოძღვრავდნენ. ქრისტიანებიც სიყვარულით ხვდებოდნენ ტვიროსიდან გამომგზავრებისას, სადაც მათ შვიდი დღე დაჰყვეს, მორწმუნეებმა ისინი მიაცილეს ნავამდე, შემდეგ ნაპირზე დარჩენილებმა მუხლი მოიყარეს და ლოცვა დაიწყეს. მათგან ბევრს სულიწმიდამ აუწყა, რომ პავლეს იერუსალიმში განსაცდელი ელოდა…

კესარიაში პავლე დიაკონ ფილიპეს სახლში გაჩერდა; იქ მასთან მივიდა წინასწარმეტყველი, სახელად აგაბოსი, რომელმაც აიღო პავლეს სარტყელი, შეიკრა ხელ-ფეხი და თქვა: „ამას იტყვის სული წმიდაჲ: კაცისა, რომლისაჲ არს სარტყელი ესე, ესრეთ შეკრან იერუსალემს ჰურიათა და მისცენ იგი ხელსა წარმართთასა“ (საქმე 21,11). მორწმუნეები ცრემლმომდგარნი ევედრებოდნენ პავლეს, არ წასულიყო იერუსალიმში, მაგრამ მან უპასუხა: „რასა იქმთ, სტირთ და შეაურვებთ გულსა ჩემსა? რამეთუ მე არა ხოლო შეკრვად, არამედ მოსიკუდიდცა მზა ვარ იერუსალემს სახელისათვის იესუჲსა“ (საქმე 21,13). როდესაც მისი შეუვალობა დაინახეს, მოწაფეები დამშვიდდნენ და წარმოთქვეს: „ნებაჲ უფლისაჲ იყავნ!“. რამდენიმე ხნის შემდგომ პავლე და მისი თანამგზავრები იერუსალიმში ავიდნენ და ერთი მოხუცის, სახელად მნასონ კვიპრელის, სახლში გაჩერდნენ. პავლეს უკანასკნელი ყოფნა იერუსალიმში დიდხანს არ გაგრძელებულა და სულ ოც დღეს გასტანა.

პავლე ტყვეობაში. მოციქულის მოგზაურობა რომში.

იერუსალიმში მისვლიდან მეორე დღესვე პავლე იაკობთან, იერუსალიმის ეპისკოპოსთან, წავიდა. შეიტყვეს რა მისი დაბრუნების შესახებ, პრესვიტერებიც იქ მივიდნენ და მოციქულმა დამსწრეთ დაწვრილებით უამბო ყოველივე, რაც ღმერთმა მისი ხელით აღასრულა წარმართებთან. ყველა ადიდებდა უფალს და ხარობდა. მაგრამ მორწმუნეებმა პავლეს არ დაუმალეს, რომ იერუსალიმში მასზე ძლიერ იყვნენ განრისხებულნი; რომ იგი ყველა მოშურნე იუდეველს მთელი არსებით სძულდა. თავად მორწმუნეთა შორისაც ბევრი მას ძველი რჯულის დამარღვევლად მიიჩნევდა და უკმაყოფილებას არ მალავდა. მოსეს რჯულის წეს-ჩვეულებები ყველაზე მეტად იერუსალიმში მცხოვრებ იუდეველ ქრისტიანებს ჰქონდათ შეთვისებული. მიუხედავად კრების დადგენილებისა, რომ რჯულის წესების აღსრულება მოქცეული წარმართებისთვის სავალდებულო არ უნდა ყოფილიყო, იუდეველები მაინც ვერ ურიგდებოდნენ წარმართობიდან მოქცეულებთან თავიანთ გათანაბრებას; მათ ეროვნულ სიამაყეს მტკივნეულად შეურაცხყოფდა აზრი, რომ ამ უკანასკნელებსაც შეეძლოთ გადარჩენა იუდეური რჯულის მიღების გარეშე. ამ ღრმად ჩაკირული მიკერძოების გადალახვა და აქამდე საძულველი ხალხის ძმებად აღიარება მხოლოდ დიდი ქრისტიანული სიყვარულით იყო შესაძლებელი. მაგრამ ასეთი სულიერი გმირობა იუდეველთაგან ცოტას თუ ხელეწიფებოდა. იერუსალიმელ ქრისტიანთა უმრავლესობა აღაშფოთა იმანაც, რომ პავლემ მოქცეულ წარმართებს იუდეური წეს-ჩვეულებების შესრულება არ მოსთხოვა. მათ ჩათვალეს, რომ მოციქული მამათა რჯულს განუდგა.

იაკობმა და პრესვიტერებმა პავლეს ურჩიეს, მონაწილეობა მიეღო ზოგიერთი იუდეველის მიერ დადებული აღთქმის აღსრულებაში – წასულიყო მათთან ერთად და გადაეხადა „კაცად-კაცადისა მათისათვის შესაწირავი“.[1] ეს იუდეველებს დაუმტკიცებდა, რომ პავლე რჯულის წესებს არ უგულებელყოფდა. მოციქული ხალისით დაეთანხმა ძმების რჩევას – თავად იგი მზად იყო მამათა ჩვეულებების დასაცავად, მაგრამ უსამართლობად თვლიდა მათი შესრულების დაკისრებას უცხოტომელებზე, რომელთათვისაც ამ წესებს არ ჰქონდათ ისეთი შინაარსობრივი დატვირთვა, როგორიც იუდეველებისთვის.

პავლე შეუერთდა აღთქმის დამდებ ადამიანებს, აცნობა ამის შესახებ მღვდლებს და მკაცრად დაიცვა ყოველივე, რაც წესით მოეთხოვებოდა. მაგრამ მისდამი რისხვა იმდენად ძლიერი იყო, რომ შვიდდღიანი აღთქმის განსრულებამდე ეფესოდან მოსულმა იუდეველებმა, ტაძარში დაინახეს თუ არა იგი, ხალხი აუმხედრეს, ხელი დაადეს და შესძახეს: „კაცნო, ისრაიტელნო, შემეწიენით ჩუენ! ესე არს კაცი იგი, რომელი ერისა ამისთვის და სჯულისა და ადგილისა ამისთვის ძვირსა ზრახავს და ყოველთა ყოველსა ადგილსა ასწავებს. და მერმე კუალად წარმართნიცა შეიყვანნა ტაძრად და შეაგინა ადგილი ესე წმიდაჲ“ (საქმე 21,28). პავლეს არც კი აცალეს, თავი დაეცვა – შეიპყრეს, ტაძრიდან გამოათრიეს და მოკვლა დაუპირეს. ათასისთავმა კლავდიუს ლისიამ ქალაქში ამბოხი რომ შეიტყო, მეომრებთან ერთად მოვიდა და გამძვინვარებულ ბრბოს ხელიდან გამოჰგლიჯა მოციქული. ათასისთავის ყველა მცდელობა, გაეგო, თუ რატომ განურისხდნენ პავლეს, ამაო გამოდგა – ისეთი ხმაური და ღრიანცელი იდგა, რომ შეუძლებელი იყო საქმის გარკვევა. მაშინ ათასისთავმა ბრძანა, მოციქული ჯაჭვებით შეეკრათ და ციხესიმაგრეში წაეყვანათ. დატყვევებულს გამძვინვარებული ბრბო უკან მიჰყვებოდა და მისძახოდა: სიკვდილი მაგას!

ციხესიმაგრის შესასვლელთან პავლემ ითხოვა, რამდენიმე სიტყვა ეთქვა. მას ნება დართეს და კიბის თავზე მდგომმა მიმართა საკუთარ ხალხს. უამბო, რომ სიჭაბუკის დროს იგი მამათა რჯულის ერთ-ერთი ყველაზე მოშურნე დამცველი იყო; აღუწერა, თუ როგორ სძულდა და დევნიდა ქრისტეს მიმდევრებს; თუ თავად უფალი როგორ გამოეცხადა მას დამასკოს გზაზე და აუწყა ჭეშმარიტება; როგორ დაბრმავდა და ანანიამ უფლის ბრძანებით განკურნა იგი. სიტყვის დასასრულ გაიხსენა, თუ იერუსალიმის ტაძარში ლოცვის დროს როგორ გამოეცხადა მას უფალი და უთხრა, რომ იუდეველები მის მოწმობას ქრისტესთვის არ შეიწყნარებდნენ და წარმართებთან წასვლა უბრძანა.

აქამდე მას ჩუმად და ღრმა გულისყურით უსმენდნენ, მაგრამ როგორც კი პავლემ ახსენა სიტყვა „წარმართები“, ხალხი კვლავ უკიდურესად აღელდა და მისი სიკვდილით დასჯა მოითხოვა. ათასისთავი შეჰყურებდა საშინელ ამბოხს, მაგრამ ვერ ხვდებოდა მის აზრს, რადგან იუდეველი არ იყო. მან ბრძანა, ციხეში შეეყვანათ პავლე, ეგვემათ და დაეკითხათ იმის გასაგებად, თუ რით დაიმსახურა ხალხის ასეთი საშინელი რისხვა. მეომრებმა მოციქული წაიყვანეს და მეთაურის ბრძანების შესასრულებლად იწყეს მზადება; ამ დროს პავლემ მათ ჰკითხა: „უკუეთუ კაცისა ჰრომისა და უბრალოჲსაჲ ჯერ-არს თქუენდა ტანჯვად?“ (საქმე 22,25). ამის გამგონე ათასისთავს შეეშინდა, რადგან შეიძლებოდა, რომის მოქალაქის შებორკვაც კი ძვირად დასჯდომოდა. მართალია არ ესმოდა, თუ რას სდებდნენ მოციქულს ბრალად, მაგრამ მღვდელთმთავრების შეკრება მაინც ბრძანა და მეორე დღეს პავლე სინედრიონის სამსჯავროზე მიიყვანა.

მაგრამ სინედრიონის შეკრებაზეც არანაკლები მიკერძოებით მოეკიდნენ პავლეს. მან რამდენიმე სიტყვის თქმა ძლივს მოასწრო, რომ მღვდელთმთავარმა ანანიამ ბრძანა – „პირსა ცემაჲ მისი“. როდესაც პავლემ უთხრა: „კაცნო ძმანო, მე ფარისეველი ვარ და ძე ფარისეველისაჲ, და სასოებისათვის და აღდგომისა მკუდართაჲსა მე ვისაჯები“ (საქმე 23,6), კრება ახმაურდა. სინედრიონის წევრებიდან ზოგი იყო ფარისეველი და აღიარებდა მკვდრეთით აღდგომასა და სამომავლო ცხოვრებას, ზოგი კი სადუკეველი, რომელიც ერთსაც უარყოფდა და მეორესაც. ატყდა დავა. ფარისევლებმა პავლეს დაცვა დაიწყეს, მაგრამ ამას ისეთი ღრიანცელი მოჰყვა, რომ ათასისთავს შეეშინდა, პავლე არ გაეგლიჯათ და მისი ისევ ციხეში წაყვანა ბრძანა.

ამ მღელვარებამ და საფრთხემ მოციქული სულიერად ვერ გატეხა – მას ძლიერი მეოხი და ნუგეშინისმცემელი ჰყავდა. ღამით გამოეცხადა უფალი და უთხრა: „ნუ გეშინინ, პავლე, რამეთუ, ვითარცა-ეგე სწამე ჩემთვის იერუსალემს, ეგრეთცა ჯერ-არს შენდა ჰრომესცა შინა წამებაჲ“ (საქმე 23,11).

ამასთან იუდეველთა გაბოროტება იმდენად ძლიერი იყო, რომ ორმოც კაცზე მეტმა შეჰფიცა ურთიერთს – სანამ პავლეს არ მოკლავდნენ, არც ეჭამათ და არც ესვათ. მათ თავიანთი განზრახვის შესახებ მღვდელთმთავრებს შეატყობინეს, რომლებიც სადუკეველთა სექტას ეკუთვნოდნენ და არანაკლებ იყვნენ გაგულისებულნი მოციქულზე. მათ გადაწყვიტეს, კვლავ სინედრიონის წინაშე წარედგინათ პავლე, თითქოს მისი საქმის შემდგომი განხილვისთვის, და გზაში მოეკლათ. მაგრამ მოციქულის ერთმა ნათესავმა ეს განზრახვა შეიტყო და შეთქმულება ათასისთავ კლავდიუს ლისიას გაუმხილა. ამ უკანასკნელს ძალიან შეეშინდა, რადგან პატიმრის სიკვდილის შემთხვევაში პასუხისმგებლობა მას დაეკისრებოდა და იმავე ღამეს მრავალრიცხოვანი დაცვით პავლე კესარიაში გააგზავნა იუდეის პროკურატორ ფელიქსთან, რომელსაც წერილით შეატყობინა, რომ უგზავნის კაცს, რომელსაც იუდეველები რაღაც საკითხებს ედავებიან და ბრალს სდებენ. ათასისთავი ასევე ატყობინებდა თავის გადაწყვეტილებას – საქმე განსახილველად პროკურატორისთვის გადაეცა და უახლოეს დღეებში ბრალმდებლების გამოგზავნასაც შეჰპირდა. ამ წერილის წაკითხვის შემდეგ ფელიქსმა ბრძანა, პავლე მეთვალყურეობის ქვეშ ჰყოლოდათ.

მალე კესარიაში ჩავიდნენ მოციქულის ბრალმდებლები, რომელთა შორის მღვდელთმთავარი ანანიაც იყო. მან თავის საბრალდებო სიტყვაში პავლეს უწოდა ბილწი, გალილეველთა მწვალებლობის წინამძღვარი, შფოთის აღმძვრელი. პავლე მტკიცედ პასუხობდა, რომ ემსახურება უფალს, ბრალმდებლები კი ღვთისადმი თაყვანისცემის ასეთ გზას მწვალებლურს უწოდებენ. მას სწამს ყოველივე, რაც რჯულსა და წინასწარმეტყველებებშია დაწერილი, სასოებს ღმერთს, მოელის მართალთა და ცოდვილთა მკვდრეთით აღდგომას და იღვწის, რათა უმწიკვლო სინდისი ჰქონდეს უფლისა და კაცთა წინაშე.

ფელიქსი, რომაელი პროკურატორი, წარმართი იყო და ამ ნათქვამიდან საქმის არსს ვერ ჩასწვდა. მან, იერუსალიმის ათასისთავის მსგავსად, ეს ყოველივე იუდეური რჯულის საკითხებთან დაკავშირებულ ფუჭ უთანხმოებად მიიჩნია, პავლე უდანაშაულოდ სცნო და საქმის განხილვა გადადო; თან ბრძანა – მოციქულისთვის ედარაჯათ, მაგრამ არ შეეზღუდათ და შესაძლებლობა მიეცათ, თავის ნაცნობებს შეხვედროდა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ პავლემ ეს შეღავათიც ღვთის სიტყვის საქადაგებლად გამოიყენა.

თავად ფელიქსმა მოისურვა გაეგო, თუ რას წარმოადგენდა პავლეს ნაქადაგები სწავლება. რამდენიმე დღის შემდეგ უხმო და თავის მეუღლე დრუსილასთან ერთად მოუსმინა. მოციქული იმდენად დამაჯერებლად საუბრობდა სიმართლეზე, მოთმინებასა და მომავალ სამსჯავროზე, რომ ბიწიერი ცხოვრების მიმდევარ ფელიქსს შეეშინდა. ბედნიერი იქნებოდა, გამოღვიძებული სინდისის ხმისთვის რომ დაეგდო ყური, მაგრამ მან პავლეს მოსმენა სხვა დროისთვის გადადო და უკან გააბრუნა. ანგარებისმოყვარე ფელიქსმა იცოდა, რომ პავლე უდანაშაულო იყო და მაინც მთელი ორი წელიწადი პატიმრობაში ჰყავდა მისგან გამოსასყიდის მიღების იმედით. როდესაც ფელიქსი შეცვალეს და მისი ადგილი მეორე პროკურატორმა ფესტოსმა დაიკავა, მან იუდეველთა საამებლად ისევ ტყვეობაში დატოვა მოციქული.

პავლეს მტრებმა სთხოვეს იერუსალიმში მყოფ ფესტოსს, მოციქული მათთან გაეგზავნა განსასჯელად და ჩუმად განიზრახეს, გზაში მოეკლათ იგი. მაგრამ არ გამოუვიდათ, რადგან ფესტოსი მათ თხოვნას არ დაეთანხმა და ურჩია, თავად ჩასულიყვნენ კესარიაში. ისინი მართლაც ჩავიდნენ, მაგრამ მოციქულის გასამტყუნებლად ვერაფერი დაასაბუთეს. თავად პავლემ გამოიყენა თავისი, როგორც რომის მოქალაქის, უფლება და განაცხადა, რომ სურდა კეისარს განესაჯა იგი, რითაც ბოლო მოუღო მტრების ხრიკებს.

ფესტოსი იძულებული იყო, დათანხმებოდა მოციქულის სრულიად კანონიერ მოთხოვნას, მაგრამ, სავარაუდოდ, თავი შეიკავა კეისართან ბრალდებულის გაგზავნაზე, რადგან არ შეეძლო აეხსნა, თუ რა ედებოდა პავლეს ბრალად. ამ დროს კესარიაში ჩავიდა იუდეველთა მეფე აგრიპა II, გარდაცვლილი ჰეროდე აგრიპას ძე. ფესტოსმა უამბო, რომ ტყვედ ჰყავდა ერთი ადამიანი, რომელმაც ძლიერ გააგულისა იუდეველები, თუმცა ვერაფრით ხვდებოდა მის დანაშაულს. პროკურატორის სიტყვებით, იუდეველები ედავებოდნენ პავლეს სარწმუნოების საკითხებზე და „იესუჲს ვისთვისმე მომკუდრისა, რომელსა იტყოდა პავლე ცხოველად“ (საქმე 25,19).

ასე ცოტა რამ იცოდნენ იმხანად რომაელებმა ახალი სწავლების შესახებ, რომელსაც მალე მთელი მსოფლიო უნდა გარდაექმნა.

აგრიპამ, რომელსაც ფესტოსზე უკეთ უნდა სცოდნოდა იუდეველთა შეხედულებანი, მოისურვა პავლეს ნახვა. მოციქულმა მეფისა და მისი დის, ბერენიკეს, წინაშე ჩამოთვალა თავისი ცხოვრების მთავარი მოვლენები; უამბო, თუ ადრე როგორ სძულდა ქრისტეს რჯული, მაგრამ სასწაულებრივმა ხილვამ მოაქცია და ახლა შეუორგულებლად მოელის მიცვალებულთა მკვდრეთით აღდგომას; რომ ის უფალმა გაგზავნა წარმართებთან, რათა ისინიც სიბნელიდან სინათლისკენ, სატანას ტყვეობიდან ღვთისკენ შემობრუნდნენ, ქრისტეს რწმენით მიიღონ ცოდვათა მიტევება და განწმენდილებთან ჰქონდეთ წილი: „არარას გარეშესა ვიტყვი წინაჲსწარმეტყუელთა თქუმულისასა, რომელსა ეგულებოდა ყოფად, და მოსესსა, ვითარმედ ვნებად იყო ქრისტესა და ვითარმედ პირველ მკუდართა აღდგომისა ნათლისა ეგულების მითხრობად ერთა და ნათესავთა“.

წარმართ ფესტოსს სიგიჟედ მოეჩვენა სიტყვები მიცვალებულთა მკვდრეთით აღდგომაზე, საუბარი შეაწყვეტინა პავლეს და ჭკუიდან შეშლილი უწოდა.

“– არა ვბორგი, მხნეო ფესტოს, არამედ ჭეშმარიტებისა და სიწმიდისა სიტყუათა ვიტყვი: რამეთუ მეცნიერ არს ამისთვის მეფე, რომლისა მიმართცა კადნიერად ვიტყვი, რამეთუ დაფარვად მისა რაჲსამე ამათგანისა არა ვირწმუნო, რამეთუ არცა დაფარულსა ადგილსა ქმნილ არს ესე. გრწამსა, მეფე აღრიპა, წინაჲსწარმეტყუელთაჲ? ვიცი, რამეთუ გრწამს“ – მიმართა მეფეს პავლემ.

“– მცირედ-ღა მარწმუნო მე ქრისტეანე ყოფად“ – უთხრა მეფემ.

“– ვილოცავ ღმრთისა მიმართ მცირეთათვისცა და მრავალთა, არა ხოლო თუ შენდა, არამედ ყოველთა, რომელთა ესმის ჩემი დღეს ყოფად ესრეთ, ვითარცა მე ვარ, თვინიერ კრულებათა ამათ“ – მიუგო პავლემ.

ყველანი წამოდგნენ. მეფე მოეთათბირა დამსწრეებს და ფესტოსს უთხრა, რომ პავლე საერთოდ არ იმსახურებდა სიკვდილსა და ტყვეობას. მისი გათავისუფლება შესაძლებელი იქნებოდა, თავადვე რომ არ მოეთხოვა კეისრისაგან მსჯავრი. ამიტომაც გადაწყვიტეს, მოციქული რომში გაეგზავნათ (იხ. საქმე 26, 22-29).

პავლეს მოგზაურობა რომში ხანგრძლივი და მძიმე იყო. ასისთავი, რომელსაც იგი ჩააბარეს, კეთილად ეპყრობოდა. როდესაც ნავი მიადგებოდა კუნძულებსა და ნავსადგურებს, ასისთავი ნებას რთავდა პავლეს, შეხვედროდა მორწმუნეებს, რომლებიც ყველგან სიყვარულით ეგებებოდნენ მოციქულს. ნავზე დაახლოებით 276 ადამიანი იმყოფებოდა, მათ შორის იყვნენ პავლეს მეგობრებიც: არისტარქე მაკედონიელი და მოციქული ლუკა, ავტორი წიგნისა „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“.

წმინდა ლუკას უნდა ვუმადლოდეთ ცნობებს პავლეს ცხოვრების შესახებ. იგი ზედმიწევნით აღწერს ამ მოგზაურობასაც: იქნება ეს თავსდამტყდარი საშინელი ქარიშხალი, თუ ნავის ჩაძირვა მელიტეს (ახლანდელი მალტის) მახლობლად. ცხადია, უფლის ხელი იცავდა საფრთხეში ჩავარდნილ მქადაგებლებს. ქარიშხლის დროს, როდესაც ნავზე მყოფებმა გადარჩენის ყოველგვარი იმედი დაკარგეს და სასოწარკვეთილებამ შეიპყრო, პავლეს ღვთის ანგელოზი გამოეცხადა და აღუთქვა, რომ ის და მისი თანამგზავრები გადარჩებოდნენ. თოთხმეტი დღის განმავლობაში უგზოუკვლოდ დააქანებდა ზღვა ნავს და არავინ იცოდა, საით აეღოთ გეზი. პავლე ხალხს ამხნევებდა და გადარჩენას ჰპირდებოდა. ბოლოს ნავი მეჩეჩზე დაჯდა და ცხვირით ქვიშაში ჩაეფლო. მეომრებს ტყვეების გაქცევისა შეეშინდათ და მათი დახოცვა გადაწყვიტეს, მაგრამ ასისთავმა არ დაანება, რადგან პავლეს გადარჩენა სურდა. მან ყველას საშუალება მისცა, როგორც შეეძლოთ, ისე ეშველათ საკუთარი თავისთვის; მგზავრები წყალში გადახტნენ, ზოგმა გაცურვა დაიწყო, ზოგიც ნავის ნამსხვრევებსა და ფიცრებს ჩაეჭიდა. ბოლოს ყველამ მშვიდობით მიაღწია ხმელეთს.

კუნძულის მოსახლეობამ სტუმართმოყვარება გამოიჩინა მათ მიმართ და ნაპირზე ცეცხლი გააჩაღა. მგზავრებიც მიუსხდნენ კოცონს და გათბნენ. როდესაც პავლემ შესაკეთებლად ფიჩხი აიღო, იქიდან გამოძვრა იქედნე ანუ შხამიანი გველი და ხელზე შემოეხვია. ამის დანახვაზე იქაურებმა ერთმანეთს გადაულაპარაკეს: „კაცის-მკლველი სამე არს კაცი ესე, რომელი ზღუასა ღათუ განერა, სასჯელმან ცხორებად არა უტევა“ (საქმე 28,4). მაგრამ პავლემ მშვიდად მოიქნია ხელი, ცეცხლში ისროლა გველი და თავად უვნებელი დარჩა. ამან იმდენად განაცვიფრა იქაურები, რომ მოციქული ღმერთად მიიჩნიეს. ამავე კუნძულზე პავლემ სასწაულებრივად განკურნა მმართველის მამა; მოახდინა მრავალი სასწაული, ბევრი იხსნა სნეულებათაგან, რისთვისაც იქაურები მას დიდი პატივით ეპყრობოდნენ.

მელიტეში სამთვიანი ყოფნის შემდგომ მგზავრებმა ნავით სიცილიისკენ გაცურეს, შემდეგ ჩავიდნენ პუტეოლში, ნეაპოლის მახლობლად; იქ პავლემ და მისმა მეგობრებმა მოინახულეს მორწმუნენი და რომს გაემგზავრნენ. როგორც კი დედაქალაქს მიუახლოვდნენ, იქაური ქრისტიანები დასახვედრად გამოვიდნენ, რამაც ძალიან გაახარა პავლე. რომში ასისთავმა მოციქული პრეფექტს ჩააბარა, რომელმაც ნება დართო, ცალკე ეცხოვრა მცველთან ერთად და შეხვედროდა მას, ვისაც მოისურვებდა.

ამრიგად, აღსრულდა პავლე მოციქულის დიდი ხნის სურვილი რომის მონახულებისა. ჯერ კიდევ 58 წელს სწერდა იგი რომაელებს: „მოწამედ ჩემდა არს ღმერთი, რომელსა ვჰმსახურებ სულითა ჩემითა სახარებითა ძისა მისისაჲთა, ვითარ უნაკლულოდ ხსენებასა თქუენსა ვჰყოფ; მარადის ლოცვათა შინა ჩემთა ვევედრები, რაჲთა აწღა თუ სამე წარმემართოს მე ნებითა ღმრთისაჲთა მისლვად თქუენდა“ (რომ. 1,9-10). 61 წელს ღმერთმა ისმინა მისი ვედრება – პავლე ჩავიდა რომში, როგორც ტუსაღი. ახლა უკვე მისი წყალობით თავისუფლად შეაღწევდა ღვთის სიტყვა რომის მოსახლეობის ყველა ფენაში და ამ წარმართული ქალაქის ღრმა წყვდიადს ნათლითა და სიხარულის იმედით გააცისკროვნებდა.

სამი დღის შემდეგ პავლემ მოუხმო რომის წარჩინებულ იუდეველებს,[2] უამბო, თუ როგორ სდევნიდნენ მას იერუსალიმში, რამაც იძულებული გახადა, კეისრის სამსჯავრო მოეთხოვა. რომის იუდეველებმა ამის შესახებ არაფერი იცოდნენ და მოისურვეს, ქრისტიანულ სწავლებას გასცნობოდნენ.

დანიშნულ დღეს მივიდნენ პავლესთან და ისიც „ასწავებდა და მიუთხრობდა სასუფეველისათვის ღმრთისა და არწმუნებდა მათ იესუჲსთვის სჯულისაგან მოსესა და წინაჲსწარმეტყუელთა განთიადითგან ვიდრე მიმწუხრადმდე“ (საქმე 28,23). მაგრამ ძნელი იყო იუდეველების დარწმუნება, რომ მათ მიერ ჯვარცმული იესო ნამდვილად მესია იყო, რომლისგანაც უამრავ სიკეთეს ელოდნენ. პავლე დაამწუხრა მათმა სიბრმავემ და გაიხსენა ესაია წინასწარმეტყველის სიტყვები: „მივედ ერისა ამის და არქუ მათ: სმენით გესმოდის და არა გულისხმა-ჰყოთ, და ხედვით ჰხედვიდეთ და არა იხილოთ. რამეთუ განზრქნა გული ერისაჲ ამის, და ყურითა მძიმედ ისმინეს და თუალნი მათნი დაიწუხნეს, ნუსადა იხილონ თუალითა და ყურითა ისმინონ და გულითა გულისხმა-ყონ და მოიქცენ და განვკურნნე იგინი“ (საქმე 28,26-27; ეს. 6,9-10). იუდეველთა გაჯიუტების მხილველმა პავლემ საქადაგებლად წარმართებს მიმართა.

“ხოლო პავლე დაადგრა მუნ ორ წელ ყოვლად თვისითა სასყიდლითა და შეიწყნარებდა ყოველთა, რომელნი მოვიდოდეს მისა, ქადაგებდა სასუფეველსა ღმრთისასა და ასწავებდა უფლისა იესუ ქრისტესთვის ყოვლითა განცხადებულებითა დაუბრკოლებელად“ (საქმე 28,30-31).

ამ სიტყვებით მთავრდება ლუკა მახარებლის თხრობა მოციქულთა საქმეებზე. შემდგომ ცნობებს მოციქულთა შესახებ დავიმოწმებთ ნაწილობრივ მათივე ეპისტოლეებიდან, ნაწილობრივ კი ისტორიული წყაროებიდან.

პავლე მოციქულის მოღვაწეობა რომში.

პავლე მოციქულის ეპისტოლედან ვიგებთ, რომ იმ დროს რომში საკმაოდ ბევრი ქრისტიანი ცხოვრობდა. ისინი სალოცავად სახლებში იკრიბებოდნენ. ეს პავლე მოციქულის სიტყვებიდანაც ჩანს, რომელიც ითხოვს, მოიკითხონ აკვილა და პრისკილა და „სახლად-სახლად კრებულნი მათნი“ (რომ. 16,3). რომის მმართველობა ქრისტიანებს იუდეველებისგან არ განარჩევდა; თავს არ იწუხებდა, გაეგო, რას წარმოადგენდა მათი სწავლება და არც სარწმუნოებისთვის ავიწროებდა.

საერთოდ, მაშინდელი რომის მმართველობა საკმაოდ გულგრილად ეკიდებოდა ქვეშევდრომი ერების აღმსარებლობებს. ქალაქში გვერდიგვერდ იყო აღმართული ეგვიპტელთა, სირიელთა, ბერძენთა და რომაელთა კერპები. რომაელებს წესად ჰქონდათ, ქვეყნის დაპყრობის შემდგომ ხალხის აღმსარებლობა არ დაერღვიათ, არამედ უცხო ღმერთები თავისად ექციათ, რითაც დამორჩილებულ ერებზე ძალაუფლების განმტკიცებას ფიქრობდნენ.

თავად რომაელებსა და ბერძნებს იმ დროისთვის უკვე ნაკლებად სწამდათ თავიანთი ღმერთებისა. ამასთან რომაელები მეტისმეტად გაიტაცა საერო ცხოვრების აურზაურმა და ბერძნებივით გულმოდგინედ აღარ ეძიებდნენ ჭეშმარიტებას. სამაგიეროდ, საშინლად ცრუმორწმუნენი იყვნენ: ყოველივეს, მათთვის გაუგებარს, მიაწერდნენ იდუმალ მტრულ ძალებს, რომელთა გულის მოგებასაც ცდილობდნენ. რომაელთა მთელი ცხოვრება, საზოგადოებრივი იქნებოდა თუ პირადი, სავსე იყო ცრურწმენაზე აგებული რიტუალებით. მათ სჯეროდათ ნებისმიერი შელოცვისა, ცდილობდნენ მომავლის გაგებას ფრინველების ფრენის, ღმერთებისადმი მსხვერპლად შეწირული ცხოველების შიგნეულის მიხედვით; არსებობდა იღბლიანი და უიღბლო დღეები… ქურუმები ყოველმხრივ ხელს უწყობდნენ მათთვის ხელსაყრელი ცრურწმენების შენარჩუნებას. რომში აღმოსავლეთიდან შემოაღწია მოგვების მკითხაობამ, სპარსელ და ქალდეველ ვარსკვლავთმრიცხველთა სწავლებამ, რომლებიც იჩემებდნენ, რომ მომავლის გამოცნობა ვარსკვლავების მოძრაობისა და განლაგების მიხედვით შეეძლოთ. ერთი სიტყვით, ყოველგვარი მოძღვრება და ცრურწმენა თავშესაფარს ჰპოვებდა რომში; იქ ყველანაირი წარმართული რიტუალი დაუბრკოლებლად სრულდებოდა.

გარკვეული დროიდან რომში გაჩნდა ჩვეულება – იმპერატორებისთვის მიეგოთ ღვთისთვის საკადრისი პატივი. ღმერთებად შერაცხეს ისეთი საშინელი ბოროტმოქმედები, როგორებიც იყვნენ ტიბერიუსი (14-37 წწ.) და კალიგულა (37-41 წწ.). მათ პატივსაცემად აღმართულ საკურთხევლებზე აღასრულებდნენ მსხვერპლშეწირვას; მათი ქანდაკებების, როგორც ღვთაებათა კერპების, წინ გუნდრუკი[1] იკმეოდა. იმპერატორის პატივსაცემად დადგენილი რიტუალის შესრულება ერთგულებისა და თავდადების დამადასტურებლად ითვლებოდა და ქვეშევრდომებისთვის თითქმის აუცილებელ მოვალეობას წარმოადგენდა. ამრიგად, მიუხედავად იმისა, რომ რომში ღმერთებისადმი რწმენა თითქმის აღარ არსებობდა, კერპთმსახურებას მაინც მტკიცედ მისდევდნენ, რისი მიზეზიც ცრურწმენით გამოწვეული შიში, ოდინდელი ჩვეულება და სამოქალაქო დადგენილებები იყო. თავად ფილოსოფოსები და სწავლულები, რომლებიც თავიანთ თხზულებებში ღმერთებს მასხრად იგდებდნენ, დადგენილ რიტუალებში მონაწილეობაზე უარის თქმას ვერ ბედავდნენ. იცოდნენ, რომ თავს დაატყდებოდათ ცრუმორწმუნეთა რისხვა და კანონის სიმკაცრით პასუხისგებას ვერ ასცდებოდნენ.

ჭეშმარიტებისა და ყოველგვარი სარწმუნოებისადმი გულგრილ გარემოში – რომში ურთიერთს ერწყმოდა სხვადასხვა კერპთმსახურება – მათი რიტუალები, ცნებები და ღვთაებათა სახელები. მაგრამ რომის ერთ ქვეშევრდომ ერს თავი შორს ეჭირა ყოველივე ამისაგან, მკაცრად იცავდა თავის ღვთისმსახურებას უცხო რიტუალების შემოჭრისაგან და არ მალავდა ზიზღს მრავალღმერთიანობისადმი. ესენი რომში მრავლად მცხოვრები იუდეველები იყვნენ. მათ სძულდათ თავიანთი კერპთაყვანისმცემელი პატრონები და მკაცრად იცავდნენ მოსეს რჯულს, რომელიც წარმართებთან სიახლოვეს კრძალავდა. ამის გამო რომაელები ცუდად იცნობდნენ მათ სარწმუნოებას. წარმართებს ვერ გაეგოთ, თუ რომელ ღმერთს სცემდნენ თაყვანს იუდეველები, რადგან მათ სამლოცველოებში ღვთაების ხილულ გამოსახულებას ვერ პოულობდნენ და ამ ადამიანებს უფრო უღმერთოებად მიიჩნევდნენ. იუდეველთა მკაცრი გამომეტყველება, წარმართებისგან მკაცრად გამიჯვნა, კერპთაყვანისმცემლების რიტუალებში მონაწილეობაზე უარის თქმა ერთგვარ უნდობლობას იწვევდა რომის მმართველობაში. იუდეველებს ტვირთად აწვათ თავიანთი ქვეშევრდომობა, დღე-დღეზე ელოდნენ გამომხსნელის მოვლინებას და გამუდმებით შფოთავდნენ. ამ მიზეზით ერთხელ ისინი უკვე გააძევეს რომიდან, მაგრამ იმპერატორ კლავდიუსის სიკვდილის შემდეგ ისევ დაბრუნდნენ. ამის შემდეგ რომაელები უნდობლად უყურებდნენ მათ, ხელისუფლება თვალყურს ადევნებდა, როგორც არასაიმედო მოქალაქეებს, მაგრამ რჯულის გამო საერთოდ არ დევნიდა.

რომში ქრისტეს სწავლების ქადაგება, სავარაუდოდ, იუდეველთა შორის დაიწყო; ზუსტად როდის და როგორ, ამის შესახებ უტყუარი ცნობები არ არსებობს. წიგნში „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ ნახსენებია, რომ იმ უდიდეს მეერგასე დღეს, როდესაც სულიწმიდა გარდამოვიდა მოწაფეებზე, იერუსალიმში რომიდან წამოსული იუდეველებიც იყვნენ. აქედან შეიძლება ვიფიქროთ, რომ პირველებმა სწორედ მათ იქადაგეს იმპერიის დედაქალაქში იესო ქრისტეს აღდგომისა და მის მიერ ჩვენი გადარჩენის შესახებ. წმინდა წერილში არაფერია მითითებული რომში პეტრე მოციქულის მოგზაურობაზე, მაგრამ უძველესი ისტორიული გადმოცემებით დასტურდება, რომ მან ეს ქალაქი მოინახულა 45 წელს; რომ მასთან ერთად იყო მისი მოწაფე მარკოზი, რომელმაც პეტრეს წინამძღვრობით იქვე დაწერა თავისი სახარება. ამ დროისთვის იტალიის სხვა ქალაქებშიც შეიტყვეს ქრისტეს შესახებ. მარკოზი ქადაგებდა ვენეციასა და ადრიატიკის ზღვის მახლობლად მდებარე მდიდარ ქალაქ აკვილეაში; ბარნაბა – მილანში; ასე ვრცელდებოდა ქრისტეს სარწმუნოება, რასაც წარმართი მმართველობა თავდაპირველად ყურადღებას არ აქცევდა.

როდესაც 61 წელს პავლე რომში ჩავიდა კეისრის სამსჯავროზე, როგორც ბრალდებული, მას საკმაოდ ლმობიერად ექცეოდნენ: ნებას რთავდნენ, ეცხოვრა მისთვის გამოყოფილ სახლში, ევლო, სადაც სურდა და მიეღო მნახველები, ოღონდ მცველის გამუდმებული მეთვალყურეობის ქვეშ უნდა ყოფილიყო. სავარაუდოდ, ფესტოსმა და აგრიპამ რომს შეატყობინეს, რომ პავლეს მხოლოდ იუდეურ რჯულთან დაკავშირებულ სადავო საკითხებში სდებდნენ ბრალს. ეს კი მმართველობისთვის მნიშვნელოვანი დანაშაული არ იყო, ამიტომაც პავლეს მკაცრად არ იცავდნენ. მოციქული გულმოდგინედ ქადაგებდა ღვთის სიტყვას, მისმა ორწლიანმა ცხოვრებამ რომში მრავალი ადამიანი განანათლა და სულიერად გადაარჩინა. ქრისტეს სწავლების შესახებ თავად კეისრის სახლშიც შეიტყვეს. აი, რას სწერდა პავლე ფილიპელებს: „უწყებაჲ თქუენი მნებავს, ძმანო, რამეთუ ჩემთვის უფროჲსღა წარსამატებელად სახარებისა მისთვის მოივლინა, ვიდრეღა კრულებანი ესე ჩემნი განცხადებულ იქმნეს ქრისტეს მიერ ყოველსა მას ტაძარსა და სხუათა მიმართ ყოველთა. და უმრავლესთა ძმათა უფლისა მიერ, მოსავთა მათ ჩემთა კრულებათასა. უმეტესღა ვიკადრებ უშიშად სიტყუასა მას ღმრთისასა სიტყუად“ (ფილიპ. 1,12-14).

პავლეს დიდად ახარებდა წმინდა საქმეში მიღწეული წარმატებები. გარდა ამისა, გვერდით ჰყავდა თავისი მეგობრები: ლუკა, იოანე, მარკოზი, არისტარქე, ტიმოთე და სხვები, რომლებიც გულმოდგინედ ეხმარებოდნენ. ახარებდა, რომ მას სიყვარული და სიბეჯითე დაუმტკიცეს მათაც, ვინც ჭეშმარიტების გზაზე დააყენა. ფილიპელებმა და კოლასელებმა პავლეს მოსანახულებლად და შემწეობის შესათავაზებლად თავიანთი ეპისკოპოსები: ეპაფროდიტე და ეპაფრასი გამოაგზავნეს (იხ. ფილიპ. 2,25; კოლ. 1,7), რომლებმაც მის მიმართ უდიდესი სიყვარული და მადლიერება გამოხატეს.

პავლე ამ უმძიმეს დღეებში სულიერად არ დაცემულა, გულმხურვალედ იღვწოდა უფლისთვის, სიხარულითა და სრული შემართებით შრომობდა. ეს განწყობა ჩანს ეპისტოლეებში, რომლებსაც მაშინ სწერდა ეფესელებს, კოლასელებსა და ფილიპელებს. ტყვეობაში, სამსჯავროს მოლოდინში, პავლე განუწყვეტლივ ჰმადლობდა ღმერთს, რომელმაც მორწმუნეებს თავისი მადლი უხვად გარდამოუვლინა. ქრისტიანებს შეახსენებდა, რომ ისინი, უცხო და მწირი ადამიანები, მოწოდებულნი არიან, გახდნენ „თანა-მკვიდრ“ ქრისტესი და „სახლეულ ღმრთისა“ (ეფ. 2,19; 3,6); ევედრებოდა, ამ უმაღლესი პატივის შესაფერისად ეცხოვრათ, როგორც შვილებს ნათლისა და წევრებს ეკლესიისა, რომელიც სხეულია ქრისტესი.

პავლემ რომშივე დაწერა ეპისტოლე ებრაელთა მიმართ, სადაც განმარტა ძველი აღთქმის რჯულის მნიშვნელობა ქრისტიანობისთვის. ასევე ყურადსაღებია ეპისტოლე ფილიმონისადმი, რომლის დაწერასაც შემდეგი შემთხვევა დაედო საფუძვლად:

ფილიმონს – ღვთისმოშიშ კოლასელს – ჰყავდა მონა, სახელად ონისიმე. მან ერთხელ რაღაც დააშავა, პატრონს გაექცა და რომში ჩავიდა, რადგან ამ დიდ ქალაქში ძებნას ადვილად დააღწევდა თავს. იქ, ღვთის წყალობით, პავლეს ქადაგება მოისმინა, მისმა სიტყვებმა მასში სინანული გააღვიძა, ირწმუნა, მოინათლა და პავლეს მსახურად დაუდგა. მოციქულსაც მოეწონა ონისიმე, მაგრამ ჩათვალა, რომ უფლება არ ჰქონდა პატრონის ნებართვის გარეშე თავისთან დაეტოვებინა იგი. ამიტომ უკან გააგზავნა და წერილი გაატანა ფილიმონთან, სადაც სთხოვდა, შეენდო მონისთვის და მიეღო როგორც ქრისტესმიერი ძმა. ფილიმონი ასეც მოიქცა. მან გაათავისუფლა ონისიმე, რომელიც შემდგომ ეპისკოპოსი გახდა და ქრისტესთვის მრავალი ტანჯვის დათმენის პატივი ხვდა წილად.

არსად მოიპოვება ცნობები, თუ როგორ გამართლდა პავლე კეისრის წინაშე. იმ დროს ხელისუფალი სისასტიკით განთქმული ნერონი (54-68 წწ.) იყო. როგორც აღვნიშნეთ, ქრისტიანობა წარმართებში ჯერ კიდევ არ იწვევდა შეშფოთებას. სავარაუდოდ, ნერონმაც საჭიროდ არ ჩათვალა, ყურადღება მიექცია რჯულთან დაკაშირებული სადავო საკითხებისთვის და გაუშვა პავლე. ღმერთს ნებავდა, რამდენიმე ხნით კიდევ გახანგრძლივებულიყო ეკლესიისთვის ესოდენ საჭირო სიცოცხლე. ტყვეობიდან გათავისუფლებული პავლე ისევ შეუდგა შორეულ მოგზაურობას ღვთის სიტყვის საქადაგებლად; მოინახულა ადგილები, სადაც ადრე აუწყებდა სახარებას; კრეტაში ეპისკოპოსად დაადგინა თავისი მოწაფე ტიტე და დასავლეთის შორეული ქვეყნებისკენ გაეშურა. ფიქრობენ, რომ მან მოიარა ბრიტანეთი, ესპანეთი, იქადაგა დუნაისპირეთშიც, სადაც სლავური ტომები ცხოვრობდნენ. ამ მოგზაურობათა შესახებ დაწვრილებითი ცნობები არ შემოინახა, მაგრამ უძველესი მწერლები, მაგ. წმინდა კლიმენტი, იუწყებიან, რომ პავლე მოციქულმა აღმოსავლეთი და დასავლეთი განსწავლა თავისი ქადაგებით. ამ დროისთვის მან დაწერა ეპისტოლე ტიტესადმი და პირველი ეპისტოლე ტიმოთესადმი. ორივე მათგანში შესულია მნიშვნელოვანი დარიგებები და მრავალი მითითება ეკლესიის მდგომარეობისა და მართვის შესახებ.

წმინდა იაკობ მოციქულის აღსასრული.

რა ხდებოდა ამ დროს იერუსალიმში? ჩვენ დავინახეთ, თუ როგორ ემტერებოდნენ იუდეველები ქრისტიანებს, რაც სულ უფრო მძაფრდებოდა ქრისტეს სარწმუნოების გავრცელებასთან ერთად. პავლე მოციქულმა კეისრის სამსჯავრო მოითხოვა და ამით იხსნა თავი მტრების მსახვრალი ხელისგან. იმედგაცრუებულმა იუდეველებმა მთელი ბოღმა იერუსალიმის მორწმუნეებისკენ მიმართეს და მათი დევნა წამოიწყეს. რასაკვირველია, ყველაზე მეტად მათ მოციქულები სძულდათ, რომლებიც ქადაგებით იყვნენ დაკავებულნი, შორეულ ქვეყნებში მოღვაწეობდნენ და იერუსალიმში იშვიათად, ისიც ცოტა ხნით, ბრუნდებოდნენ, რათა აღენიშნათ რომელიმე დღესასწაული, შეხვედროდნენ მორწმუნეებს, ურთიერთისთვის ეცნობებინათ საერთო საქმეში მიღწეული წარმატებების შესახებ. წმინდა ეკლესიამ შემოინახა გადმოცემა, რომელიც ეხება მოციქულთა სასწაულებრივ შეკრებას იერუსალიმში ყოვლადწმიდა ქალწულ მარიამის მიძინების დღეს, როდესაც ისინი ღვთისმშობლის ზეციური დიდების მოწმენი შეიქნენ.

იერუსალიმში მუდმივად ცხოვრობდა წმინდა იაკობ მოციქული, ძმა უფლისა. ის იერუსალიმის ეკლესიის ეპისკოპოსი იყო და თავისი მართალი, მკაცრი ცხოვრებით იმ იუდეველების პატივისცემაც კი დაიმსახურა, ვინც ქრისტე არ შეიწყნარა. ხალხმა იცოდა, რომ იაკობი უმკაცრეს მარხვას იცავდა, მუდამ ხედავდნენ, ტაძარში მუხლმოდრეკილი როგორ ევედრებოდა უფალს ერის ცოდვების მიტევებას. ყველა მას „მართალსა და ერის დამცველს“ უწოდებდა.

მოციქული თავს არ ზოგავდა ქრისტიანობის გასავრცელებლად. 59 წელს მან კათოლიკე ეპისტოლე მისწერა მიმოფანტულ ქრისტიან იუდეველებს, რომელშიც არწმუნებდა მათ, გამოეჩინათ მოთმინება და მორჩილება განსაცდელების დროს, მოუწოდებდა მშვიდობის, სიმშვიდისა და ურთიერთსიყვარულისკენ; ევედრებოდა, კეთილი საქმეებით დაედასტურებინათ თავიანთი რწმენა ქრისტეს მიმართ, რომელმაც გამოისყიდა ისინი, „რამეთუ სარწმუნოებაჲ თვინიერ საქმეთაჲსა მკუდარ არს“ (იაკ. 2,20). იაკობ მოციქულმა, ზეშთაგონებით, პირველმა შეადგინა ღვთისმსახურების განაწესი ანუ ლიტურგია, რომელიც ამჟამადაც აღესრულება იერუსალიმში მისი ხსენების დღეს.

ევსები კესარიელი გვაუწყებს, რომ იაკობის ზეგავლენით ზოგიერთმა ხუცესმაც მიიღო ქრისტიანობა, რამაც მეტად შეაშფოთა მღვდელთმთავრები, ფარისევლები და მწიგნობრები. „ასე ხომ მალე მთელი ერი აღიარებს, რომ იესო არის ქრისტე, რომელსაც ელიან, – ამას ბოლო უნდა მოეღოს!“ – იმუქრებოდნენ ისინი. და რა მოიფიქრეს? – ეთხოვათ იაკობისთვის თანადგომა და თუ უარს იტყოდა, მოეკლათ.

დადგა პასექის დღესასწაული – ამ დროს იერუსალიმში ჩვეულებრივ დიდძალი ხალხი იყრიდა თავს. იაკობთან მივიდნენ მწიგნობრები, ფარისევლები და უთხრეს: „გთხოვთ, კაცო მართალო, დამოძღვრე ერი. ის ჯვარცმულ იესოს აღიარებს ქრისტედ, იხსენი ამ ცდომილებისგან. ხალხი შენ დაგიჯერებს, რადგან ყველასთვის ცნობილია შენი სიწმინდე და პირუთვნელობა. ტაძრის სახურავზე დადექი, რათა ყველას შეეძლოს შენი დანახვა და მოსმენა და იქიდან მიმართე ერს“.

შემდგომ იაკობი აიყვანეს ტაძრის სახურავზე და შეკრებილთა გასაგონად მიმართეს: „კაცო მართალო! შენი ყველას სჯერა, უთხარი ამ გზააბნეულ ერს, რას უნდა ფიქრობდეს ჯვარცმულ იესოზე?“

იაკობმა ხმამაღლა მიუგო: „თქვენ მეკითხებით იესოზე, ძე კაცისაზე, ვინც კეთილნებობით იტანჯა, მოკვდა, დაეფლა და მესამე დღეს აღდგა?! იგი ახლა ღმერთის მარჯვნივ მჯდომარეა და კვლავ მომავალ არს ზეციურ ღრუბელთა ზედა განსჯად ცოცხალთა და მკვდართა“.

ამის გაგონებაზე ხალხში მყოფმა მორწმუნეებმა სიხარულით შესძახეს: „დიდება ღმერთს! ოსანა დავითის ძეს!“. მაგრამ ფარისევლებმა და მწიგნობრებმა, განრისხებულებმა, რომ იაკობს ქრისტეს შესახებ ქადაგების შესაძლებლობა მისცეს, მორთეს ყვირილი: „მართალიც ცდება!“ ზემოთ აცვივდნენ და მოციქული ტაძრის სახურავიდან გადმოაგდეს. ასეთი სიმაღლიდან დაცემული იაკობი სასიკვდილოდ დაშავდა, მაგრამ მოიკრიბა უკანასკნელი ძალები, მუხლი მოიყარა, ხელები ზეცისკენ აღაპყრო და ხმამაღლა იწყო ლოცვა: „უფალო ღმერთო, მიუტევე მათ, რამეთუ არ იციან, რას სჩადიან!“

სანამ ლოცულობდა, ფარისევლებმა ხალხი შეაგულიანეს და ზოგიერთმა ქვებიც კი დაუშინა მას. წმინდა მოწამის დასაცავად აღიმაღლა ხმა ერთმა ადამიანმა რექაბის ტომიდან: „შეჩერდით, რას სჩადით! თქვენთვის მლოცველ მართალს ქვებით ქოლავთ?!“ ამ დროს ერთმა ხელოსანმა იაკობს ხის მძიმე ნაჭერი ჩაარტყა და თავი გაუხეთქა. ეს მოხდა 62 წელს.

მალევე შეაძრწუნა იაკობის მტრები თავიანთმა ბოროტმოქმედებამ. როცა ამ ამბიდან ცოტა ხნის შემდგომ ომი დაიწყო და იუდეველებს საშინელი განსაცდელი დაატყდა თავს, ბევრი მათგანი ამ უბედურებას დამსახურებულ სასჯელად თვლიდა მართალი კაცის მკვლელობისთვის. იუდეველი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი, რომელმაც ომის საშინელებანი აღწერა, ასკვნის: „ეს ყოველივე მათ დაემართათ იაკობ მართლის, იესოს, ქრისტედ წოდებულის, ძმის სიკვდილის გამო. იუდეველებმა იგი მოკლეს, მიუხედავად იმისა, რომ წმინდა ადამიანი იყო“.

იაკობის სიკვდილის შემდეგ იერუსალიმის ქრისტიანებმა ეპისკოპოსად აირჩიეს სვიმეონი, უფლის ნათესავის, კლეოპას ძე.

იუდეველები განაგრძობდნენ ქრისტიანთა დევნას. დაახლოებით ამ დროს იერუსალიმში სარწმუნოებისთვის ეწამა მათე მოციქული. იგი ბევრს და გულმოდგინედ ქადაგებდა იუდეაში, მცირე აზიაში და ერთ-ერთ უშორეს ქვეყანაში – ეთიოპიაშიც კი. შემდგომ მივიდა იერუსალიმში, სადაც განაგძრო ქრისტეს სახარების ქადაგება. მღვდელთმთავარმა ანანიამ იგი ღვთისმგმობელობაში დაადანაშაულა, რის გამოც მათე ქალაქგარეთ გაიყვანეს და ჩაქოლეს.

მაგრამ ყოველგვარი საფრთხის მიუხედავად, მოციქულები უშიშრად განაგრძობდნენ წმინდა სწავლების გავრცელებას. აშკარა იყო ფსალმუნთმგალობლის წინასწარმეტყველური სიტყვების აღსრულება: „ყოველსა ქუეყანასა განხდა ხმაჲ მათი და კიდეთა სოფლისათაჲ – სიტყუანი მათნი“ (ფსალ. 18,4). ჩვენ შემდგომ განვიხილავთ მოციქულთა მოღვაწეობას. ახლა კი უნდა მივუბრუნდეთ რომს, სადაც დაიწყო წარმართთაგან ქრისტიანების პირველი სასტიკი დევნა.

რომი. ქრისტიანთა პირველი დევნა. წმინდა მოციქულების – პეტრესა და პავლეს აღსასრული.

აუცილებელია, თვალი გადავავლოთ რომის ისტორიას იმ ეპოქაში, როდესაც ქრისტიანობის გავრცელება დაიწყო. ამ დროისთვის იმპერიამ ძალაუფლებისა და ძლიერების უმაღლეს საფეხურს მიაღწია. დაიქვემდებარა თითქმის მთელი მაშინდელი მსოფლიო. რომის მოქალაქეობა უდიდეს პატივად ითვლებოდა. ყველა ქვეყნიდან მიედინებოდა სიმდიდრეთა ნაკადი მსოფლიოს ამ უდიდეს დედაქალაქში. მაგრამ მთელი ამ ბრწყინვალების მიუხედავად, რომის მცხოვრებთა სულიერი მდგომარეობა უკიდურესად სავალალო იყო. იმ დროის ისტორიკოსთა გადმოცემები გვიხატავს იმპერიაში გამეფებული გარყვნილების, სისასტიკის, ყოველგვარი ზნეობრივი კანონის სრული უგულებელყოფის შემზარავ სურათს.

მართალია, წარმართობა ვერ ჩამოაყალიბებდა სუფთა და მყარ ზნეობრივ რჯულს, მაგრამ საბერძნეთში გარკვეული სანუგეშო ნიშნები მაინც კრთებოდა – აქ გამუდმებით მიისწრაფოდნენ ჭეშმარიტების შესაცნობად და გონებრივი მოღვაწეობისკენ. თვით რომის არსებობის პირველ პერიოდშიც თავს იჩენდა სათნოება, სიმამაცე, სიმტკიცე, ცხოვრების ნირის უბრალოება, სამშობლოსადმი მხურვალე სიყვარული… ძველი რომაელისთვის სამშობლო, მისი პატივი და დიდება ამქვეყნად ყველაფერზე, თვით სიცოცხლეზეც კი, შეუდარებლად ძვირფასი იყო. ეს გრძნობა ამაღლებდა ადამიანთა სულებს, განდევნიდა მათგან წვრილმან, პირად ვნებებსა და ანგარებიან ზრახვებს; შთააგონებდა კეთილშობილებას, გმირობასა და უყოყმანო თავგანწირვას.

იმ დროისთვის, როცა რომში ქრისტიანობა ვრცელდებოდა, ეს ყოველივე წარსულის კუთვნილება იყო. მდიდარი და ქედმაღალი რომის შინაგანმა სიცარიელემ იმპერიის დაცემა მოამზადა. მის მოქალაქეებს უწინდელი სიყვარულით აღარ უყვარდათ სამშობლო – ეს გრძნობა სრულმა გულგრილობამ შეცვალა. საკუთარი კეთილდღეობის, ფულის, ფუფუნებისა და გართობებისადმი ლტოლვამ სულიდან გამოდევნა ყოველივე კეთილი და ამაღლებული. ამგვარ სულიერ გაღატაკებას რომის ხელისუფალნიც უწყობდნენ ხელს. ხალხს ამხიარულებდნენ თვალისმომჭრელი სანახაობებითა და გასართობებით; პურის უსასყიდლოდ დარიგებით საზოგადოების კეთილგანწყობას ყიდულობდნენ; იწონებდნენ ნებისმიერ ვნებას, რათა თვითნებურად ებატონათ გარყვნილ და დამცირებულ ქვეშევრდომებზე.

მდიდარი რომაელების ცხოვრების წესზე უფრო ამაზრზენის წარმოდგენა შეუძლებელია. ისინი, ბავშვობიდანვე განებივრებულნი აურაცხელი სიმდიდრით, თაკილობდნენ ნებისმიერ შრომას; უსაქმურნი და მცონარენი, მდიდრულ და დახვეწილ სამოსში გამოწყობილნი, მხოლოდ გასართობზე ფიქრობდნენ; დიდ დროს ატარებდნენ ბრწყინვალე ნადიმებზე, სადაც ლოთობასა და ამაზრზენ ღორმუცელობას ეძლეოდნენ. ამგვარი დროსტარება წარმოუდგენლად ძვირი ჯდებოდა, თანხა კი ყოვლად უსამართლოდ იყო ნაშოვნი. რომაელები მიილტვოდნენ განცხრომისკენ და საერთოდ არ ცნობდნენ ზნეობრივ კანონებსა და ვალდებულებებს, ამიტომაც მათთვის სულერთი იყო, რა გზით მოიპოვებდნენ ფულს. მათში აღშფოთებას არ იწვევდა დანაშაულებანი და უსამართლობანი. სამოქალაქო სამსახური გამდიდრების საშუალებად ქცეულიყო – იყიდებოდა ადგილები და თანამდებობები; მოსამართლეები კანონებით ვაჭრობდნენ, მხარეთა მმართველები უზარმაზარ შემოსავალს იხვეჭდნენ მშრომელთა ჩაგვრითა და უსამართლობით. ამგვარი ფუჭი და უბადრუკი ცხოვრება იწირავდა მათ სულიერ და გონებრივ ძალებს, რაც ღმერთმა ადამიანებს სრულყოფისა და სხვათა საკეთილდღეოდ გამოყენებისათვის უბოძა.

რაოდენ დიდ ფუფუნებაშიც არ უნდა ცხოვრობდნენ ჩვენი თანამედროვე მდიდრები, ის დაახლოებით წარმოდგენასაც კი ვერ შეგვიქმნის რომში არსებულ სიუხვეზე. ზოგჯერ მთელი ოლქის წლიური შემოსავალი ერთი ბრწყინვალე ნადიმისთვის იხარჯებოდა. რომაელი მდიდრის ახირებებს საზღვარი არ ჰქონდა: მისი სასახლეები ოქროსა და ვერცხლისფრად ბრწყინავდა; უამრავი მონა ემსახურებოდა მის სტუმრებს, რომლებიც ყვავილებით შემკულ მდიდრულ სარეცელებზე ნახევრად მიწოლილნი მარგალიტითა და პატიოსანი ქვებით მოოჭვილი ოქროს სასმისებით მიირთმევდნენ ძვირფას ღვინოს.

რომაელთა საყვარელი გართობა იყო სახალხო სანახაობები: თეატრალური წარმოდგენები, ცხენების რბოლა, გლადიატორების ბრძოლები. მხიარულება მაშინ არის კარგი, როდესაც შრომისა და საქმისგან დასვენებას ემსახურება; მაგრამ თუ ცხოვრებაში საერთოდ არაფერს აკეთებ, ასეთი დროსტარებაც შეგზიზღდება – ასეც დაემართათ მდიდარ რომაელებს. რაკი სულისა და გონების ყველა მაცოცხლებელი ძალა ჩაკლა ამაო ცხოვრებამ, ახლა უკვე ძნელი იყო მათი დაინტერესება რაიმეთი – ყველაფერი მობეზრებული ჰქონდათ. ბოლოს საქმე იქამდე მივიდა, რომ მათ მიძინებულ სულებს მხოლოდ ადამიანთა წამება ართობდა. გარყვნილმა რომაელებმა თავდავიწყებით შეიყვარეს სისხლიანი სანახაობები; ტკბებოდნენ, როდესაც შესცქეროდნენ, თუ როგორ ერკინებოდნენ ერთმანეთს მეომრები, როგორ გლეჯდნენ და ჭამდნენ გამძვინვარებული მხეცები მათ მიერ განწირულ უბედურ ადამიანებს. ხალხისთვის საამო სანახაობის მოსაწყობად რომის იმპერატორებს შორეული ქვეყნებიდან ჩამოჰყავდათ მხეცები. ადამიანთა მსხვერპლიც მუდამ გამზადებული იყო – ისინი იყვნენ ომში დატყვევებული ან სიკვდილმისჯილი დამნაშავენი. მალე ქრისტიანებსაც არგუნეს ეს საშინელი სასჯელი და უთვალავ მათგანს მოუსწრაფეს სიცოცხლე „თავშესაქცევ თამაშებზე“ – ასე უწოდებდნენ ამ საშინელ წარმოდგენებს, სისხლისმსმელი რომაელების საყვარელ გასართობს. რომაელი დედაკაცებიც კი სიამოვნებით ესწრებოდნენ ამ სასაკლაოს – ისინი ისეთივე ბიწიერნი და სასტიკნი იყვნენ, როგორც მათი ქმრები.

საზოგადოების საშუალო და დაბალ ფენებშიც შეიმჩნეოდა სამშობლოს დიდებისა და კეთილდღეობისადმი გულგრილობა, ზნეობრივი კანონის უგულებელყოფა, უზნეობა და სისასტიკე. უკიდურესი სიღატაკის აღმოსაფხვრელად მთავრობა დროდადრო არიგებდა ფულსა და პურს. ამას აკეთებდნენ კერძო პირებიც, რითაც ხალხის კეთილგანწყობის ყიდვა სურდათ. ამიტომ რომის მოსახლეობა საკმაოდ უჭირველად, მაგრამ გარყვნილებასა და უსაქმურობაში ყელამდე ჩაფლული ცხოვრობდა.

რა მდგომარეობაში იყვნენ სნეულნი, ხეიბარნი, ხანდაზმულები? კეთდებოდა რაიმე მათი ხვედრის შესამსუბუქებლად? სავალალო იყო მათი, ყველასგან მიტოვებულთა, ყოფა. შეუძლებელია მოყვასისადმი სიყვარულს ეარსება ამ ფუყე, გარყვნილ და ანგარებიან საზოგადოებაში. რომში აგებდნენ ბრწყინვალე სასახლეებს, თეატრებს, ცირკებს, მაგრამ საავადმყოფოები, მოხუცთა, ხეიბართა და ბავშვთა თავშესაფრები არსად ჩანდა. ეს ბუნებრივიც იყო, რადგან გაჭირვებული ადამიანებისადმი თანაგრძნობა და თანალმობა სულ სხვა საწყისებიდან აღმოცენდება და არა ისეთებიდან, როგორსაც წარმართული რომი აღიარებდა.

რომში არსებობდა მრავალრიცხოვანი ფენა ადამიანებისა, რომელთა მდგომარეობაც განსაკუთრებით მძიმე იყო – ისინი მონები იყვნენ. მდიდრის სასახლეში ზოგჯერ შინამოსამსახურეებად ათი ათასამდე მონას იყენებდნენ, მათ რაოდენობაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, რომლებიც სოფლებში, მინდვრად შრომობდნენ. მონებს სამოქალაქო უფლებები საერთოდ არ ჰქონდათ; ისინი, როგორც საკუთრება, პატრონს შეეძლო გაეჩუქებინა, დაეხოცა, გასართობად მხეცებისთვის მიეყარა დასაგლეჯად და ამისთვის პასუხი არ ეგო. სისხლიანი სანახაობებისადმი ლტოლვა და აქაური მონების საშინელი მდგომარეობა საკმარისად მიგვანიშნებს რომის საზოგადოების ზნეობის უკიდურეს დაცემაზე.

და აი, წარმართობის უკუნში უცებ ღვთიური ნათლის სხივები აკიაფდა. ამ სულიერად ცარიელ და გახრწნილ საზოგადოებაში გაისმა სიტყვები მოყვასისადმი სიყვარულის, წყენის მიტევების, მტრებისთვის ლოცვის, გულმოწყალების, თავმდაბლობის, თვითგანწირვის შესახებ. გავარდა ხმა, რომ თავად ძე ღვთისა გარდამოხდა დედამიწაზე, რათა ადამიანებისთვის ეჩვენებინა გზა მარადიული და ნეტარი ცხოვრებისაკენ. რამდენი იმედი, სიხარული უნდა ჩაეღვარა ამ სწავლებას გატანჯულ გულებში! რა სიხარულით შეიტყობდნენ მონები, რომელთა მდგომარეობაც ასე შემზარავი იყო, რომ მათზე ზრუნავს ყოვლადძლიერი და ყოვლადსახიერი ზეციერი მამა! როგორი მზადყოფნით მოისმენდნენ მაცხოვრის მოწოდებას: „მოვედით ჩემდა ყოველნი მაშურალნი და ტვირთ-მძიმენი და მე განგისუენო თქუენ. აღიღეთ უღელი ჩემი თქუენ ზედა, და ისწავეთ ჩემგან, რამეთუ მშვიდ ვარ და მდაბალ გულითა, და ჰპოვოთ განსუენებაჲ სულთა თქუენთაჲ“ (მათ. 11,28-29). დაბოლოს, ის ადამიანები, რომელთა სულებშიც ფუჭმა ცხოვრებამ მთლიანად ვერ ჩაახშო საუკეთესო მისწრაფებანი; რომლებიც ნაღვლობდნენ და იტანჯებოდნენ; ცხოვრობდნენ მშვიდობით, მაგრამ უღმერთოდ და უკეთესი მომავლის იმედი არ ჰქონდათ – რა სიხარულით შეიტყობდნენ, რომ შეეძლოთ სულიერი აღორძინება და უკვე ამქვეყნად არსებობა მარადისობისთვის!

თავდაპირველად ქრისტიანობამ ღარიბ და უბრალო ადამიანებში იწყო გავრცელება და საკმაოდ დიდხანს წარმართული საზოგადოების ყურადღების მიღმა რჩებოდა. დიდხანს ქრისტიანობას იუდეურ სექტად აღიქვამდნენ და მისდამი მაინცდამაინც კეთილად არ იყვნენ განწყობილი, თუმცა არც აშკარა მტრობას ამჟღავნებდნენ. არ ესმოდათ, რომ სიყვარულით განმსჭვალული ქრისტიანული სწავლება შეუდარებლად მეტ ძალაუფლებასა და გავლენას მოიპოვებდა, ვიდრე იუდეური რჯული. სანამ რომში ეკლესია ძლიერდებოდა და შინაგანად მტკიცდებოდა, უფალმა ინება, დაეცვა იგი წარმართთა მტრული ყურადღებისგან. რომის ბრწყინვალე სასახლეებში ჯერ კიდევ იღვრებოდა სურნელოვანი ზეთი წარმართული კერპების პატივსაცემად, ქრისტიანობა კი ფარულად იდგამდა ფესვებს საზოგადოების უდაბლეს ფენებში. სალოცავად და ღვთის სიტყვის მოსასმენად მორწმუნები კატაკომბებში იკრიბებოდნენ. ამ პირქუშ მიწურებში ისახებოდა ახალი ცხოვრება მაშინ, როცა მდიდარი და ქედმაღალი წარმართული რომი დაღუპვის უფსკრულს მისდგომოდა. როდესაც კერპთაყვანისმცემლებმა ქრისტიანებს ყურადღება მიაქციეს და შეურიგებელი მტრობა გამოუცხადეს, უკვე მრავლად იყვნენ რომში მორწმუნეები, ვით მხნე მეომრები ქრისტესი, რომლებიც ამ დროისთვის მზად აღმოჩნდნენ დევნის ასატანად.

საკითხავია, რატომ გადაემტერნენ ასე გააფთრებით სწავლებას, რომელიც ნერგავდა სათნოებას, ბოროტების სიკეთით ძლევას და არა სამაგიეროს გადახდას? რატომ დაიწყეს რომაელებმა სასტიკი დევნა ქრისტიანებისა, როდესაც გულგრილად ეკიდებოდნენ სხვა აღმსარებლობებს? შესაძლებელია, წარმართულმა საზოგადოებამ თავის მამხილებლად აღიქვა ქრისტიანული სათნოებები. კერპთაყვანისმცემლები ყოველგვარ აღმსარებლობას იწყნარებდნენ იქამდე, ვიდრე იგი არ შეუშლიდა ხელს მათი ცხოვრების მდინარებას. ხოლო ქრისტეს სარწმუნოება ძირფესვიანად ცვლიდა მორწმუნის ცხოვრების წესს. მის მიმდევარს მართებდა, განშორებოდა კერპთაყვანისმცემლებს, არ გაეზიარებინა მათი საქმიანობა, სიამოვნებანი. ამ მიზეზით წარმართებმა მათ კაცთმოძულეობა დააბრალეს. ქრისტიანები არ თანხმდებოდნენ იმპერატორის პატივსაცემად რაიმე რიტუალის შესრულებას, ამიტომ ისინი ურჩ მოქალაქეებად მიიჩნიეს, დაიწყეს მათზე ჭორების გავრცელება… მაგალითად, ყვებოდნენ, რომ ქრისტიანების ღამის შეკრებებზე საშინელი უწესობა და საზარელი დანაშაულებები ხდებოდა; რომ მორწმუნეები კლავენ ჩვილს და მის სხეულს ჭამენ… გახრწნილი წარმართული სამყარო „თავზარდაცემული“ ლაპარაკობდა გალილეველთა (ასე უწოდებდნენ ქრისტიანებს) გარყვნილებაზე, ხოლო სწავლულნი დასცინოდნენ მათ „სიშლეგეს“, რაკი ეთაყვანებოდნენ ჯვარცმულ ღმერთს და მოელოდნენ მიცვალებულთა მკვდრეთით აღდგომას. მმართველობამ მათ, როგორც მეამბოხეებს, დაუწყო დევნა. ქრისტიანები მშვიდად ითმენდნენ ყოველივეს, მტკიცედ სასოებდნენ ღმერთს, სწამდათ სამომავლო ცხოვრებისა, ეცოდებოდათ თავიანთი მტრები და ლოცულობდნენ მათთვის… ამასობაში კი სარწმუნოება სულ უფრო და უფრო იკიდებდა ფეხს.

იმპერატორი ნერონი – უსაზარლესი ბოროტმოქმედი, რომელმაც მაშინ გაათავისუფლა პავლე, როცა ქრისტეს სარწმუნოებას ჯერ კიდევ არ მტრობდნენ, ახლა სულ სხვაგვარად იქცეოდა. დაახლოებით 64 წელს რომი საშინელმა ხანძარმა მოიცვა, რომელმაც ქალაქის დიდი ნაწილი გადაწვა. ისტორიკოსები ირწმუნებიან, რომ ცეცხლი გააჩაღა თავად ნერონმა, რომელსაც ამ ნახანძრალზე უფრო მდიდრული ქალაქის აგება სურდა. ასევე მოგვითხრობენ, რომ იმპერატორი მაღალი კოშკიდან სიამოვნებით გადაჰყურებდა ალმოდებულ რომს, ტროას ხანძარს იხსენებდა და ჰიმნებს თხზავდა. ცეცხლი მთელი ექვსი დღე მძვინვარებდა… როდესაც ამ უბედურების მიზეზის გამოძიება დაიწყეს, ნერონმა, მასზე ეჭვის გასაფანტავად, ქრისტიანები დაადანაშაულა, რომლებზეც ისედაც იყო გაგულისებული მთელი რომი. დაიწყო დევნა და ხოცვა, რაც იმპერიის ყველა ოლქს მოედო და დაახლოებით ოთხ წელიწადს, თითქმის ნერონის სიკვდილამდე, გასტანა.

ეს იყო წარმართთაგან ქრისტიანების პირველი დევნა. რომში იგი განსაკუთრებული სისასტიკით მიმდინარეობდა. ნერონი ქრისტიანების ტანჯვით ხალისობდა და წამების ყველაზე საშინელ საშუალებებს იგონებდა. დავიმოწმოთ იმდროინდელი ცნობილი ისტორიკოსის, პუბლიუს კორნელიუს ტაციტუსის სიტყვები, საიდანაც ჩანს, რომ წარმართთაგან საუკეთესონი და უგანათლებულესნიც ქრისტიანებს, როგორც დამნაშავეებს, ისე უყურებდნენ და მკვეთრად უარყოფითად იყვნენ განწყობილნი ახალი სწავლების მიმართ. აი, როგორ აღწერს ტაციტუსი მოვლენებს:

“ამიტომაც მან (ნერონმა) იწყო საშინელი წამება ადამიანებისა, რომლებიც ცნობილნი იყვნენ, როგორც „ქრისტიანები“ და უამისოდაც სამარცხვინო სახელი ჰქონდათ გავარდნილი. ისინი თავიანთ საწყისსა და სახელს უკავშირებენ ვიღაც ქრისტეს, რომელიც ტიბერიუსის მეფობის დროს სიკვდილით დასაჯეს პროკურატორ პილატე პონტოელის ბრძანებით. ეს საშინელი ცრურწმენა დროებით შეაჩერეს, მაგრამ შემდგომ ისევ გაძლიერდა და მოეფინა არა მარტო იუდეას, სადაც ეს სექტა თავდაპირველად აღმოცენდა, არამედ მოაღწია რომამდეც, რომელიც ყოველივე უწმინდურისა და დანაშაულებრივის საერთო თავშესაფარს წარმოადგენს. ზოგიერთი მათგანის (ქრისტიანის) ჩვენებებმა მრავალი დამნაშავე გამოააშკარავა; ისინი ყველა გაასამართლეს არა იმდენად ქალაქის გადაწვისთვის, რამდენადაც მათი კაცთმოძულეობისათვის. ისინი საშინელი წამებით დაიხოცნენ, რასაც თან ერთვოდა ლანძღვა და დაცინვა. ზოგი მათგანი ჯვარს მიამსჭვალეს, სხვებს ნადირის ტყავი შემოაკრეს და ქოფაკებს მიუყარეს დასაგლეჯად, ზოგი, ფისით გაპოხილი და ცეცხლწაკიდებული, ღამის წყვდიადს ანათებდა ჩირაღდნების მაგიერ. ამ საზარელი სანახაობის ადგილი ნერონის ბაღები იყო. ამავე დროს ცხენების რბოლა ტარდებოდა, რომელსაც დიდძალ მაყურებელთან ერთად მეეტლედ გამოწყობილი იმპერატორიც ესწრებოდა. რასაკვირველია, ქრისტიანები დანაშაულისთვის სამაგალითოდ დასჯის ღირსნი იყვნენ, მაგრამ საერთო სიძულვილი შეცვალა სიბრალულმა, რადგან ეს უბედურები დაისაჯნენ არა იმდენად საერთო საქმის სასარგებლოდ, რამდენადაც ნერონის სისასტიკის დასაცხრობად“.

წმინდა მოციქულები პეტრე და პავლე მაშინ ჩავიდნენ რომში, როცა დევნა კვლავ გრძელდებოდა. მიუხედავად საფრთხისა, ისინი უშიშრად ქადაგებდნენ სახარებას და მალე წარმართების ყურადღებაც მიიქციეს. პეტრე მოციქულმა გააქრისტიანა ნერონის ერთ-ერთი საყვარელი ცოლი, რამაც უკიდურესად განარისხა იმპერატორი. ამავე დროს, როგორც გადმოცემა გვაუწყებს, რომში იმყოფებოდა სიმონ მოგვი, რომლის შესახებ უკვე ვისაუბრეთ. სამარიაში პეტრეს მიერ მხილებულმა სიმონ მოგვმა თითქოს შეინანა, მაგრამ მხოლოდ გარეგნულად. სინამდვილეში მას სძულდა ქრისტიანები და მათი სწავლების წინააღმდეგ მოქმედებდა. თავს ხან ღმერთად ასაღებდა, ხან სამყაროს შემქმნელ უდიდეს ღვთიურ ძალად. რომში მან ცრუ სასწაულებითა და თაღლითობით მოხიბლა რომაელები და დიდი ზეგავლენაც მოიპოვა ნერონზე.

ძველი მწერლები ბევრს მოგვითხრობენ პეტრე მოციქულისა და სიმონის პაექრობის შესახებ. ეს უკანასკნელი ეჭვქვეშ აყენებდა ქრისტეს სწავლებას და ირწმუნებოდა, რომ თავად არის ბნელეთის მთავართაგან სამყაროს გადამრჩენი, ზეციდან მოვლინებული ღმერთი. საკუთარ ყოვლისშემძლეობაში რომაელების დასარწმუნებლად სიმონ მოგვი მათ დაჰპირდა, რომ მთელი ხალხის თვალწინ ზეცად ავიდოდა. დანიშნულ დღეს დიდძალი ხალხი შეიკრიბა, იქ წმინდა მოციქულებიც იყვნენ და ღმერთს ევედრებოდნენ, რომ განექარვებინა წარმართთა ცდომილებანი და დაეთრგუნა სიმონ მოგვის შემწე მტრული ძალა. როგორც გადმოცემა მოგვითხრობს, მოგვი ნამდვილად ავიდა გარკვეულ სიმაღლეზე, მაგრამ უეცრად მიწას დაენარცხა და ფეხიც მოიტეხა, რის შემდგომაც მარცხით გაწბილებულმა თავი მოიკლა. ცრუმორწმუნე წარმართებმა წარუმატებლობა იქ მყოფ მოციქულებს მიაწერეს და უფრო მეტად დაუწყეს დევნა.

სიმონის სიკვდილითა და საერთოდ ქრისტეს სწავლების გავრცელებით განრისხებულმა ნერონმა მოციქულების სიკვდილით დასჯა განიზრახა. გადმოგვცემენ, რომ მაშინ ქრისტიანებმა დაარწმუნეს პეტრე, ღამით გასცლოდა ქალაქს, მაგრამ უფალმა სასწაულებრივი ხილვით განუცხადა მოციქულს თავისი ნება: ქალაქიდან გამოქცეულმა პეტრემ იხილა თავად ქრისტე, რომელიც რომისკენ მიემართებოდა. „საით მიხვალ, უფალო?“ – ჰკითხა გაოგნებულმა პეტრემ. „რომში, რათა ჯვარს მაცვან“ – მიუგო უფალმა. პეტრე ყველაფერს მიხვდა და დაბრუნდა ქალაქში, სადაც მოწამებრივი სიკვდილით უნდა განედიდებინა ქრისტე. მალე ის და პავლე მამერტინის საპყრობილეში გამოკეტეს. გადმოცემის თანახმად, აქ მოციქულებმა დაახლოებით ცხრა თვე დაჰყვეს, ამასობაში საპყრობილის მცველები მოაქციეს და მრავალი სასწაული აღასრულეს. ტიმოთესადმი უკანასკნელ ეპისტოლეში პავლე მოციქული წერდა: „მე აწ ესერა შევიწირვი, და ჟამი იგი მიქცევისა ჩემისაჲ მოიწია. ღუაწლი კეთილი მომიღუაწებიეს, სრბაჲ აღმისრულებიეს, სარწმუნოებაჲ დამიმარხავს, ამიერითგან მიმელის მე სიმართლისა იგი გვირგვინი, რომელი მომცეს მე უფალმან მას დღესა შინა, მართალმან მან მსაჯულმან; არა ხოლო თუ მე, არამედ ყოველთა, რომელთა შეიყუარეს გამოჩინებაჲ მისი“ (2 ტიმ. 4,6-8). ასეთი სიხარულის მოიმედე მოციქულს შეეძლო, მშვიდად აეტანა ტყვეობაც და უკანასკნელი განსაცდელებიც ამა სოფლად. მის მეგობართაგან ზოგიერთმა სულმოკლემ შიშის გამო მიატოვა იგი, მაგრამ პავლეს ვერაფერი განაშორებდა უფლის სიყვარულს.

პეტრე მოციქული მშვიდი სიმტკიცით ელოდა აღსასრულს. ამის შესახებ მას უფალმა ადრევე აუწყა (იხ. 2 პეტრ. 1,14).

ორივე მოციქულს სიკვდილი მიუსაჯეს. განაჩენის აღსრულებამდე პეტრე თავისი ცოლის დასჯის მოწმე შეიქნა და მას შემდეგი სიტყვებით დაემშვიდობა: „გახსოვდეს უფალი!“. პეტრეს ჯვარზე სიკვდილი ელოდა, რაც რომაელებისთვის ითვლებოდა ყველაზე სამარცხვინო სასჯელად, მაგრამ თავმდაბალმა მოციქულმა მეტისმეტ პატივად ჩათვალა, მომკვდარიყო თავისი ღვთაებრივი მასწავლებლის მსგავსად და ითხოვა – თავდაღმა გაეკრათ ჯვარზე.

პავლე მოციქულს, როგორც რომის მოქალაქეს, ასცდა „სამარცხვინო სასჯელი“ – მას მახვილით მოჰკვეთეს თავი. ზოგი მწერლის მტკიცებით, ორივე მოციქული დასაჯეს ერთსა და იმავე დღეს, ქრისტესშობიდნ 67-ე წელს. სხვები გადმოგვცემენ, რომ პავლე მოციქული პეტრეზე ერთი წლით გვიან აღესრულა. ვარაუდობენ, რომ ქრისტიანებმა თავიანთი მასწავლებლების ცხედრები შეინახეს კატაკომბებში, რაც მაშინ რომში მრავლად იყო. შემდგომში მორწმუნეები ხშირად იკრიბებოდნენ სალოცავად ამ უდიდესი განმანათლებლების საფლავებზე და კრძალვით მიაგებდნენ პატივს მათ ხსოვნას.

ჩვენ უფრო დაწვრილებით გიამბეთ პავლე მოციქულის შესახებ, რადგან წიგნი „საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ“ იერუსალიმის კრების შემდგომ პეტრეს აღარ ახსენებს. მაგრამ გადმოცემით ვიცით, რომ იგი რამდენიმე წელიწადს უძღვებოდა ანტიოქიის ეკლესიას და ერთგულად უქადაგებდა ბაბილონის, სირიის, მცირე აზიის ოლქებში მიმოფანტულ იუდეველებს. ჩვენთვის ცნობილია პეტრეს ორი ეპისტოლე, სადაც იგი მორწმუნეებს უხსნის, თუ როგორ უნდა იცხოვრონ ქრისტესთვის სათნოდ, რომელმაც ისინი თავისი უპატიოსნესი სისხლით გამოისყიდა. არწმუნებს, მოთმინებით აიტანონ მიწიერი სატანჯველები, მტკიცედ სასოებდნენ ქრისტეს, გულით უყვარდეთ ერთმანეთი; თავიანთი ცხოვრებით წარმართებს კეთილი მაგალითი აჩვენონ ღვთის სადიდებლად; საერთოდ კი იცხოვრონ მართლად, წმინდად და ყოველთვის იქცეოდნენ, როგორც ღვთის ერთგული მსახურები. „უფალი ღმერთი წმიდა ყავთ გულთა შინა თქუენთა“ (1 პეტ. 3,15) – ეუბნება მორწმუნეებს მოციქული და ყველას ურჩევს ღვთის სიტყვის შესწავლას; არწმუნებს ეკლესიის მწყემსებს, სიყვარულით იზრუნონ მათთვის მიბარებულ სამწყსოზე, არ იბატონონ მასზე, არამედ კეთილი მაგალითი აჩვენონ; ცოლებს მოუწოდებს, დაემორჩილონ თავიანთ ქმრებს, შეინარჩუნონ სიმშვიდე, არ იზრუნონ ჩაცმა-დახურვასა და მოკაზმვაზე, ქმრებს – უყვარდეთ თავიანთი ცოლები და პატივს სცემდნენ მათ, როგორც „თანა-მკვიდრთა მადლისა ცხორებისათა“ (1 პეტ. 3,7); და ზოგადად ყველას – იყვნენ ერთსულოვანნი, გულმოწყალენი, თავმდაბალნი, ხელისუფალთა, ვით ღვთისგან დადგინებულთა, მორჩილნი. პეტრე მოციქულის მეორე ეპისტოლე მის მოწამებრივ აღსასრულამდე ცოტა ხნით ადრე დაიწერა.

ეკლესია 29 ივნისს[1] პატივს მიაგებს წმიდა მოციქულების პეტრესა და პავლეს ხსოვნას და მათ – ქრისტეს ეკლესიის განვრცობისთვის ყველაზე მეტად დამაშვრალთ – უწოდებს „თავთა მოციქულთა“.

შენიშვნები:

[1] ელინი ნიშნავს წარმოშობით ბერძენს, მაგრამ იუდეველები ამ სახელს ზოგადად ყველა წარმართს უწოდებდნენ.

[2] სავარაუდოდ, ასე უწოდებდნენ მონობიდან განთავისუფლებულ რომაელ იუდეველებს.

[3] კილიკიის დედაქალაქი

4. მცირე აზიას უწოდებდნენ ქვეყანას, განფენილს შავი ზღვის სამხრეთიდან ხმელთაშუა ზღვამდე. ახლა მას ჰქვია ანატოლია და შედის თურქეთის შემადგენლობაში. მცირე აზიაში რომაელები ბატონობდნენ, მაგრამ იქაურ მაცხოვრებლებს ძირითადი ენა ბერძნული ჰქონდათ, რადგან მოსახლეობის ნაწილი წარმოშობით ბერძნები იყვნენ. მცირე აზია შედგებოდა 15 მხარისგან (პროვინციისგან), რომელთა სახელები ქრისტიანული ეკლესიის ისტორიაში ხშირად გვხვდება. რადგანაც იქ ეკლესიის ისტორიის პირველივე დღეებიდან უმნიშვნელოვანესი მოვლენები მოხდა, ამიტომ საჭიროდ მიგვაჩნია, ჩამოვთვალოთ მცირე აზიის მხარეები და მათი მთავარი ქალაქები: ბითვინიის მხარე – ქალაქები ნიკეა, ქალკედონი და ნიკომიდია; პონტო – ამასია; პაფლაგონია – სინოპი; მისია – ტროადა და პერგამონი; ლიკია – პატარა და მირონი; პამფილია – ატალია და პერგე; პისიდია – პისიდიის ანტიოქია; კილიკია – ტარსოსი; კაპადოკია – კესარია; ლიკაონია – იკონია, ლისტრა და დერბე; ფრიგია – კოლოსი, ლაოდიკია, იერაპოლი; გალატია – ანკვირა; ლიდია – თეატირა, სარდისი, ფილადელფია; იონია – სმირნა, ეფესო, მილეტი; კარეა – კნიდოსი. ლიდიას და იონიას ერთად ზოგჯერ ასიას უწოდებდნენ. ეს სახელდება გვხვდება წიგნში “საქმე წმიდათა მოციქულთაჲ” (19,26-27).
5. აქ საჭიროა გარკვეული განმარტება: იუდეველებს წესად ჰქონდათ, დაედოთ აღთქმა, რომლის აღსრულებაც უწმინდეს მოვალეობად ითვლებოდა. იგულისხმება ნაზორეველობის აღთქმა, რომლის თანახმად, აღთქმის დამდები იზრდიდა თმას, მარხულობდა, უარს ამბობდა სასმელზე და დაწესებული ვადის განმავლობაში გარკვეულ რიტუალებს ასრულებდა. ამის შემდგომ ტაძარში განსაწმენდელ მსხვერპლს სწირავდა. დაშვებული იყო სხვათა მიერ დადებულ აღთქმებში მონაწილეობის მიღება და საჭირო ხარჯების საკუთარ თავზე აღებაც, რაც პავლესაც ურჩიეს. ზოგიერთი მთელი სიცოცხლის განმავლობაში იცავდა აღთქმას, რომელიც მის მაგიერ მშობლებმა დადეს – მაგ. ძველ აღთქმაში სამსონი, სამოელი.

6. იუდეველები რომიდან იმპერატორმა კლავდიუსმა გააძევა. ისინი იქ მისი სიკვდილის შემდეგ დაბრუნდნენ.

წყარო:http://martlmadidebloba.ge/eklesiis_istoria.html

Related Articles

კომენტარის დამატება

Back to top button