ანტუან დე სენტ-ეკზიუპერი სამხედრო მფრინავი
(თარგმანი ლალი კალანდაძისა)
23
ძალიან გამოვიცვალე! მე მიმძიმდა ამ დღეებში, მაიორო ალიას! ამ დღეებში, როცა შეჯავშნული ურდოები უკვე აღარავითარ წინააღმდეგობას აღარ ხვდებოდნენ და განწირული დავალებები ოცდასამიდან ჩვიდმეტ ეკიპაჟად დაუგდა 2/33 ავიაჯგუფს. ჩვენ, და თქვენ პირველმა ჩვენ შორის, თანხმობა განვაცხადეთ გვეთამაშა სასიკვდილოდ განწირულთა როლი შარადაში. ო, როგორ მიმძიმდა, მაიორო ალიას, და როგორ ვცდებოდი.
ჩვენ დავებღაუჭეთ – და თქვენ, პირველი ჩვენ შორის – მოვალეობის კარნახს, რომლის აზრიც უკვე აღარ გვინათებდა. და თქვენ ინტუიციით მოითხოვდით ჩვენგან არა გამარჯვებას – ეს შეუძლებელი იყო – არამედ ჩვენი რაობის განმტკიცებას. თქვენ, ისევე როგორც ჩვენ, მშვენივრად იცოდით, რომ ჩვენი დაზვერვით მიღებულ ცნობებს ვერავის გადავცემდით. მაგრამ თქვენ იმ კულტის გადარჩენისთვის იღვწოდით, რომლის მნიშვნელობაც დაფარული იყო. და თქვენ სერიოზულად გვეკითხებოდით – თითქოს ჩვენს პასუხს რამე სარგებლობის მოტანა შეეძლო – ტანკების პარკებზე, კარჭაპებზე, სატვირთო მანქანებზე. სადგურებზე და სადგურებზე მდგარ მატარებლებზე. ზოგჯერ თქვენ შეურაცხმყოფელ უნდობლობასაც კი იჩენდით ამ დროს:
– დიახ! დიახ! მფრინავსაც მშვენივრად შეუძლია თვალყურის დევნება. და თქვენ მართალი იყავით, მაიორო ალიას.
არასისკენ რომ მივფრინავდი, პასუხისმგებლობა ვიკისრე იმ ბრბოს ბედზე, რომელიც ჩემ ქვემოთ იყო. მე მხოლოდ მათთან ვარ დაკავშირებული და ჩემთვის გასაგებია ის, ვისთანაც ვარ დაკავშირებული. მე მხოლოდ იმდენად ვარსებობ, რამდენადაც ჩემი ფესვების წვენი მასაზრდოებს. მე ამ ბრბოს განუყოფელი ნაწილი ვარ. ეს ბრბო ჩემი განუყოფელი ნაწილია. საათში ხუთას ოცდაათი კილომეტრის სიჩქარით, ორას მეტრ სიმაღლეზე. ახლა, როდესაც ღრუბლებიდან გამოვედი, მე ვუერთდები ამ ბრბოს, როგორც მწყემსი, რომელიც თვალის ერთი გადავლებით ხვდება, რამდენი სული ჰყავს, და თავს უყრის და აგროვებს ფარას. და ეს ბრბო უკვე აღარ არის ბრბო: ეს ხალხია. მაშ რატომღა უნდა გადავიწურო იმედი?
რღვევისა და ნგრევის მიუხედავად, საზეიმო და დიდი სიხარული მეუფლება. თითქოს რაღაც დიდ საიდუმლოს ვეზიარე. მე ჩაფლული ვარ ამ ნგრევაში და მაინც გამარჯვებულად მიმაჩნია თავი. და რომელ ჩვენს ამხანაგს არ მიაჩნია დავალებების შესრულების შემდეგ თავი გამარჯვებულად? კაპიტანმა პენიკომ თავის დილანდელ გაფრენაზე მიამბო: „როცა შევნიშნავდი, რომ რომელიმე ავტომატური ქვემეხი მეტისმეტად ზუსტად მიმიზნებდა, პირდაპირ მივექანებოდი ამ ქვემეხისკენ სრული სიჩქარით, მცირე სიმაღლიდან ვაფრქვევდი ტყვიებს და პირწმინდად ვაქრობდი მოწითალო ალს, როგორც ქარი აქრობს ხოლმე სანთელს. სეკუნდის მეათედში ქარაშოტივით გადავუქროლებდი თავზე… გეგონებოდა, ქვემეხი აფეთქდაო! მსროლელები თავპირის მტვრევით გარბოდნენ. ასე მეგონა, თითქოს კეგლს ვთამაშობდი“. პენიკო იცინოდა. პენიკო მხიარულად იცინოდა. პენიკო – ძლევამოსილი კაპიტანი!
მე ვნახე, როგორ გარდაქმნა დავალებამ გავუალის მსროლელი, რომელიც მომწყვდეული აღმოჩნდა ღამით ოთხმოცი სამხედრო პროჟექტორის მიერ აღმართულ ტაძარში. და მანაც ისე გაიარა მის თავზე გადაჯვარედინებული დაშნების თაღქვეშ, როგორც ჯარისკაცმა – ქორწილში.
– შეგიძლიათ ოთხმოცდათოთხმეტზე გადახვიდეთ.
დიუტერტრმა ეს-ეს არის მოახერხა სენაზე ორიენტირება. მე ას მეტრამდე ვეშვები. დედამიწა საათში ხუთას ოცდაათი კილომეტრის სიჩქარით მოექანება ჩვენკენ იონჯისა და ხორბლის ვეება სწორკუთხედებით და ტყეებისა და წარაფების სამკუთხედებით. საოცარ ფიზიკურ სიამოვნებას ვგრძნობ ამ კალეიდოსკოპის შემყურე, რომელსაც თვითმფრინავის ქიმი კვეთს. ჩემ ქვემოთ სენა გამოჩნდა. როდესაც ირიბად ვკვეთ მას, იგი იმალება, თითქოს საკუთარ ღერძზე ეხვევაო. და ეს მოძრაობა ისეთივე სიამოვნებას მგვრის, როგორც მოცელილი ბალახის ცქერა, ნელა რომ წვება მოქნეულ ცელქვეშ. მოხერხებულად ვზივარ. ბატონ-პატრონად ვგრძნობ თავს ჩემს თვითმფრინავში. რეზერვუარები მთელია. მე ჭიქა კონიაკს მოვუგებ პენიკოს პოკერში და შამათს გამოვუცხადებ ლაკორდერს. აი რისი გაკეთება შემიძლია, როდესაც გამარჯვებული ვარ.
– კაპიტანო… გვესვრიან… აკრძალულ ზონაში ვართ…
თვითმფრინავის კურსი თვითონ გამოთვალა. მე აქ არაფერ შუაში ვარ.
– კარგად ისვრიან?
– რაც შეუძლიათ…
– წრე გავაკეთო?
– ო, არა…
ჩვენ უკეთ ვიცით, რა არის წარღვნა. ჩვენი საზენიტო არტილერიის ცეცხლი გაზაფხულის ჟუჟუნა წვიმაა მასთან შედარებით.
– მისმინეთ… დიუტერტრ… ეს ხომ სისულელე იქნება, რომ ჩვენებმა ჩამოგვაგდონ…
– … არ ჩამოგვაგდებენ… ცოტას წაივარჯიშებენ მხოლოდ…
დიუტერტრის სიტყვებში გამწარება იგრძნობა.
მაგრამ მე არა ვარ გამწარებული. მე ბედნიერი ვარ. მე მსიამოვნებს ჩვენიანებთან გამოლაპარაკება.
– ისე ისვრიან, როგორც…
ჩვენი მსროლელი ცოცხალი ყოფილა! აქამდე მას გარკვევით ერთხელაც არ განუცხადებია ჩვენთვის თავისი არსებობა. ისე განვლო მთელი ჩვენი ეპოპეა, რომ შთაბეჭდილების გაზიარების არავითარი სურვილი არ გამოუჩენია. ქვემეხების ყველაზე ძლიერი ბათქის დროს თუ აღმოხდებოდა ზოგჯერ „ო, ლალა!“ – ეს იყო და ეს. ერთი სიტყვით, მეტისმეტ ყბედობას ვერ უსაყვედურებდა კაცი.
მაგრამ ახლა საქმე მის სპეციალობას – ტყვიამფრქვევს შეეხო. და რომელი სპეციალისტი შეინარჩუნებს სიმშვიდეს, როდესაც მის ხელობაზე ჩამოვარდება ლაპარაკი.
მე უნებურად ვუპირისპირებ ერთმანეთს ამ ორ სამყაროს: ჰაერისა და მიწის სამყაროს. ახლახან დიუტერტრი და მსროლელი ნებადართული საზღვრების გადაღმა გავიტაცე. ჩვენ დავინახეთ, როგორ იწვის საფრანგეთი. ჩვენ დავინახეთ, როგორ ლაპლაპებს ზღვა. ჩვენ ვბერდებოდით დიდ სიმაღლეზე. ჩვენ ისე ვიხრებოდით შორეული დედამიწისაკენ, როგორც მუზეუმის ვიტრინისაკენ. ჩვენ მტრის გამანადგურებლების ნამცეცებს ვეთამაშებოდით მზეში. ჩვენ ხანძარს ვესხმოდით თავს. ჩვენ ყველაფერს ვწირავდით. ჩვენ გაცილებით მეტი რამ შევიტყვეთ ჩვენს თავზე, ვიდრე ათი წლის ფიქრით შევიტყობდით. და აი, ბოლოს და ბოლოს, დავაღწიეთ თავი ჩვენს მრავალწლიან განდეგილობას…
გზაზე კი, იმ გზაზე, რომელსაც მაშინაც გადავუფრინეთ თავს, არასისკენ რომ მივდიოდით, ისევ ვხედავთ ლტოლვილების ქარავანს, რომელსაც დიდი-დიდი, ხუთასიოდე მეტრი თუ ექნება გავლილი. და, ვიდრე ისინი გაფუჭებულ მანქანას გადაათრევენ გზის პირას ან ბალონს გამოცვლიან, ანდა უძრავად ისხდებიან მანქანის საჭესთან ავარიის ნამსხვრევებისგან გზის გაწმენდის მოლოდინში, ჩვენ ბაზაში დაბრუნებას მოვასწრებთ.
ნაბიჯ-ნაბიჯ გავიარეთ მთელი უკანდასახევი გზა. ჩვენ წმინდა ქალაქისკენ მიმავალ იმ მლოცველებს ვგავართ, რომლებიც მხოლოდ იმიტომ არ იტანჯებიან უდაბნოში, სადაც მათ ძნელი და გრძელი გზა უძევთ წინ, რომ გულით უკვე წმინდა ქალაქში არიან.
ღამე თავის ცივ თაღქვეშ შეკრებს ამ ფარას. ვის უნდა შესთხოვონ დახმარება? ჩვენ კი ბედნიერება გვაქვს მონიჭებული: ამხანაგებთან მივიჩქარით და, ასე მგონია, თითქოს ზეიმზე მივფრინავთ. უბრალო ქოხი, თუ იგი შორიდან გინათებს, ზამთრის ყველაზე სუსხიან ღამესაც კი შობა ღამედ გიქცევს. ჩვენ გულღიად დაგვხვდებიან იქ, სადაც მივიჩქარით. ჩვენ იქ საღამოს ტრაპეზს ვეზიარებით.
დღეისთვის კი კმარა თავგადასავალი: ბედნიერი ვარ და დავიღალე. მე მექანიკოსებს მივუტოვებ თვითმფრინავს, რომელიც კიდევ რამდენიმე ნახვრეტით გამდიდრდა, გავიხდი მძიმე საფრენოსნო ტანსაცმელს და, ვინაიდან პენიკოსთან ჭიქა კონიაკზე პოკერის თამაში უკვე მეტისმეტად გვიანია, უბრალოდ მივუგდები ვახშამს ამხანაგებთან ერთად…
ჩვენ ვიგვიანებთ. დაგვიანებულები კი, ჩვეულებრივ, არ ბრუნდებიან… აგვიანებენ?.. ძალიან გვიანაა? რა გაეწყობა! ღამე მარადისობაში ისვრის მათ. ვახშმობის დროს ავიაჯბუფი თავის დანაკარგს ითვლის.
დაკარგულები უკეთესნი ხდებიან მოგონებისას. მათ სამუდამოდ ამკობენ მათი ყველაზე უფრო ნათელი ღიმილით. მაგრამ ჩვენ უარს ვიტყვით ამ უპირატესობაზე. ჩვენ დაუკითხავად შევიჭრებით სასადილო ოთახში ცოდვილი ანგელოზების ან ბრაკონიერების მსგავსად. მაიორი ვერ მოასწრებს ლუკმის პირში ჩადებას. შემოგვხედავს და ალბათ იტყვის: „აა!.. თქვენც აქა ხართ…“ ამხანაგები კი ხმას არ ამოიღებენ და მხოლოდ ოდნავ შეგვავლებენ თვალს.
იყო დრო, როდესაც დიდებს მაინცდამაინც დიდ პატივს არ ვცემდი. და ვცდებოდი. ადამიანი არასოდეს ბერდება, მაიორო ალიას! დაბრუნების წუთებში დიდიც ისეთივე წმინდაა, როგორც ბავშვი. „აი შენც აქა ხარ, ჩვენო ამხანაგო…“ და კდემამოსილება გაიძულებს, დუმდე.
მაიორთ ალიას, მაიორო ალიას!.. ეს გრძნობა თქვენთან ერთობისა, რომელსაც მე განვიცდი, იგივეა, რაც ცეცხლი უსინათლოსთვის. უსინათლო ჯდება და ხელებს უშვერს ცეცხლს. მაგრამ თვითონაც არ იცის, რა ჰგვრის ამ სიხარულს. დაზვერვიდან დაბრუნებისას ჩვენ უხილავ ჯილდოს მოველით, რომელიც სიყვარულია და სხვა არაფერი.
ჩვენ ვერც კი მივმხვდარვართ, რომ ეს სიყვარულია. სიყვარული, რომელიც ჩვენ, ჩვეულებრივ, წარმოგვიდგენია, უფრო ხმაურიანია. მაგრამ აქ ნამდვილი სიყვარული გველოდება: ერთიანობა, რომელიც ადამიანებად გვხდის.
24
მე შევეკითხე ჩემს ფერმერს იმ ხელსაწყოების რაოდენობაზე, რომლითაც თანამედროვე მფრინავი სარგებლთბს.
– მე არაფერი გამეგება თქვენი მეურნეობისა, – მომიგო ფერმერმა. – ხოლო რაც შეეხება ხელსაწყოებს, ვფიქრობ, მას რაღაც ნაწილები აკლია, სწორედ ის ნაწილები, რომელთა შემწეობითაც ომი უნდა მოგვეგო… ხომ არ ივახშმებთ ჩვენთან?
– მე უკვე ვივახშმე.
მაგრამ მაინც დამსვეს სუფრასთან ფერმერის ძმისწულ გოგონასა და დიასახლისს შუა.
– აბა, ძმისწულო, ცოტა გაიწი… ადგილი დაუთმე კაპიტანს.
და მე ვგრძნობ, რომ მარტო ამხანაგებთან არა ვარ დაკავშირებული. მათი მეშვეობით მე მთელ ჩემს ქვეყანას ვუკავშირდები. საკმარისია სიყვარული აღმოცენდეს, და იგი უფრო და უფრო ღრმად იდგამს ფესვებს.
ფერმერი მდუმარედ გვირიგებს პურს. მთელი დღის ზრუნვამ და ჯაფამ კეთილშობილური და მკაცრი სიდიადე მიანიჭა მას. ვინ იცის, იქნებ უკანასკნელად ასრულებს საღმრთო წესს – უკანასკნელად არიგებს თავისი ოჯახის სუფრაზე პურს.
მე ირგვლივ გადაშლილ მინდვრებზე ვფიქრობ, რომლებმაც ეს პური შობეს. ხვალ აქაურობას მტერი დაიპყრობს. ო, არა, შეიარაღებული ადამიანების არავითარი ნიაღვარი არ მოედება ამ მინდვრებს! დედამიწა დიდია. და მტრის შემოსევაც აქ ალბათ განმარტოებული გუშაგის სახით გამოიხატება – თვალუწვდენელ სივრცეზე ხორბლის ყანის საზღვართან მიკარგული ამ პატარა რუხი ლაქის სახით. გარეგნულად არაფერი შეიცვლება, მაგრამ ადამიანისთვის ერთი პატარა ნიშანიც კმარა, რომ ყველაფერი გადასხვაფერდეს.
ქარის ქროლა ხორბლის ყანაში ზღვაზე ამოვარდნილ ქარს მოგვაგონებს. მაგრამ ყანაში ამოვარდნილი ქარი უფრო შესამჩნევ კვალს ავლებს, იგი თითქოს მომავალი მოსავლის რაოდენობას ითვლის, თითქოს სურს დარწმუნდეს, რომ მომავალი საიმედოა. ასე ეფერება ხოლმე ქმარი ცოლს, მშვიდად რომ უსვამს თმაზე ხელს.
და აი ეს პური ხვალ სხვანაირი გახდება. პური მარტო სხეულის საზრდო არაა. იგი სხვა რამეც არის. სულ სხვა რამაა, ადამიანი ასაზრდოო, და სულ სხვა – პირუტყვი გამოკვებო. რამდენ დანიშუნლებას ასრულებს პური! ჩვენ პური ადამიანთა ერთობის საშუალებად მიგვაჩნია იმ პურის წყალობით, რომელიც საერთო სუფრაზე ტყდება. ჩვენ პურში შრომის სიდიადის სიმბოლოს ვხედავთ, იმიტომ, რომ იგი ოფლითაა მოპოვებული. ჩვენ პურს თანაგრძნობის წინამძღვრად ვთვლით იმ პურის წყალობით, რომელსაც გაჭირვების დროს გვიწვდიან. გაზიარებული პურის სიტკბოს არაფერი შეედრება ქვეყნად… და ახლა საფრთხეშია ამ სულიერი საზრდოს, ამ სულიერი პურის მთელი ძალა… ხვალ ჩემი ფერმერი, პურს რომ გატეხს, იქნებ აღარ იყოს ამ საოჯახო კულტის მსახური. ხვალ პურმა იქნებ ვეღარ აანთოს ასეთივე სინათლე თანამესუფრეთა თვალებში. პური ხომ იგივეა, რაც ზეთი კანდელში. იგი სინათლედ უნდა იქცეს.
მე ფერმერის ძმისწულს შევყურებ – იგი ძალიან ლამაზია – და ჩემს თავს ვეუბნები: პური, რომელიც ამ გოგონას ასაზრდოებს, სევდიან სილამაზედ ქცეულა. კდემამოსილებად ქცეულა. დუმილის სიტკბოებად ქცეულა. და აი ამ პურმა, თუნდაც მან წინანდებურად ასაზრდოოს სანათი, იქნებ ვეღარ გამოასხივოს ეს სინათლე იმ რუხი ლაქის გამო, რომელიც ხორბლის უსაზღვრო ზღვის კიდეზე გამოჩნდება. შეიცვლება ამ პურის არსი.
რომ ვიბრძოდი, ყველაზე მეტად იმაზე ვფიქრობდი, რომ სწორედ ეს სინათლე გადამერჩინა, და არა სხეულის საზრდო. მე იმ განსაკუთრებული სხივისთვის ვიბრძოდი, რომელსაც პური გამოსცემს ჩემი ქვეყნის ოჯახებში. და ახლა, ამ გულდახურულ გოგონას რომ შევყურებ, ყველაზე მეტად მისი სულიერი სახე მაღელვებს, მისი სახის ნაკვთების მიუწვდომელი ჰარმონია, ფურცელზე აღბეჭდილი ლექსი და არა თვით ფურცელი.
მან იგრძნო, რომ თვალს ადევნებდნენ, თავი ასწია და შემომხედა. მომეჩვენა, თითქოს გამიღიმა კიდეც… და ეს ნიავის ქროლას ჰგავდა წყლის გამჭვირვალე ზედაპირზე. გული ამითრთოლდა. მე სულის ფარული სიახლოვე ვიგრძენი, სულისა, რომელიც მხოლოდ ამ სახლს ეკუთვნის. მე სიმშვიდით ვტკბები და ვფიქრობ: „აი როგორი ყოფილა დუმილის სამეფოს სიმშვიდე-მეთქი“.
მე მწიფე პურის სინათლე ვიხილე.
გოგონას სახემ ისევ მიიღო ჩვეულებრივი გამომეტყველება, ისევ დაინთქა თავის ღრმა საიდუმლოებაში. ფერმერის ცოლი ოხვრით იცქირება აქეთ-იქით და დუმს. ფერმერი კი, რომელიც ხვალინდელ დღეზე ფიქრობს, თავის ფიქრებში დანთქმულა. და ამ სამი ადამიანის დუმილში იმალება შინაგანი სიმდიდრე, რომელიც საფრთხეშია, ისევე როგორც მათი სოფლის მთელი სიმდიდრე.
და მე საოცარი სიცხადით ვგრძნობ პასუხისმგებლობას ამ უხილავი განძეულისთვის. მე მივდივარ. ნელა მივაბიჯებ გზაზე. თან მიმაქვს ეს საამო ტვირთი, თითქოს მძინარე ბავშვი მყავდეს მკლავზე გადაწვენილი.
მე ჩემს თავს აღვუთქვი ეს საუბარი ჩემს სოფელთან. და ახლა არაფერი მაქვს სათქმელი. მე იმ ნაყოფად ვგრძნობ თავს, რომელიც მტკიცედაა დაკავშირებული ხესთან და რომელზედაც ამ რამდენიმე საათის წინ ვფიქრობდი, როცა შიშმა გამიარა. მე, უბრალოდ, ყველა ჩემიანთან ვარ დაკავშირებული. მე მათი ვარ, ისევე როგორც ისინი – ჩემი. როცა ჩემი ფერმერი პურს გვირიგებდა, იგი არაფერს იძლეოდა. იგი მხოლოდ გვიყოფდა და გვიცვლიდა. ერთი და იგივე პური შემოვიდა ჩვენს არსებაში და ჩვენს არსებად იქცა. მაგრამ ფერმერი არ გაღარიბებულა, იგი გამდიდრდა, რადგან მისი პური უკეთესი გახდა – იგი საერთო სუფრის პურად იქცა. დღეს დილით, დავალებას რომ ვასრულებდი, მე არაფერს ვაძლევდი მათ, ვისი გულისთვისაც მივფრინავდი. ჩვენ – ჩვენი ავიაჯგუფი – არაფერს ვაძლევთ მათ. ჩვენ მხოლოდ იმ მსხვერპლის ნაწილი ვართ, რომელიც მათ ამ ომში გაიღეს. მე მესმის, რატომ ომობს ოშედე ასე უბრალოდ, მაღალფარდოვანი სიტყვების გარეშე, ისე უბრალოდ, როგორც მჭედელი, რომელიც თავისი სოფლისთვის მუშაობს. „ვინა ხართ?“ – „სოფლის მჭედელი ვარ“. მჭედელი შრომობს და იგი ბედნიერია.
და თუ ახლა, როდესაც ისინი სასოწარკვეთილნი არიან, მე იმედითა ვარ აღსავსე, მაინც არაფრით განვსხვავდები მათგან. მე მხოლოდ მათი იმედის ნაწილი ვარ. ჩვენ, რაღა თქმა უნდა, დავმარცხდით. ყველაფერი მოირყა. ყველაფერი ინგრევა. მაგრამ მე კვლავ გამარჯვებულის სიმშვიდითა ვარ მოცული. ჩემს სიტყვებში წინააღმდეგობაა? მიმიფურთხებია სიტყვებისთვის. მე პენიკოს, ოშედეს, ალიასსა და გავუალს ვგავარ. ჩვენ არ შეგვიძლია ავხსნათ – რატომ ვთვლით თავს გამარჯვებულად. მაგრამ ჩვენ ვგრძნობთ ჩვენს პასუხისმგებლობას. და შეუძლებელია პასუხისმგებლობას გრძნობდე და სასოწარკვეთილი იყო.
დამარცხება… გამარტვება… მე ცუდად ვერკვევი ამ ფორმულებში. არის გამარჯვებები, რომლებიც აღაფრთოვანებენ, და გამარტვებები, რომლებიც ამდაბლებენ. ზოგ დამარცხებას დაღუპვა მოაქვს, ზოგს კი – სიცოცხლის გამოღვიძება. სიცოცხლე მოქმედებაში გამოიხატება და არა მდგომარეობაში. ერთადერთი გამარჯვება, რომელშიაც მე ეჭვი არ მეპარება, ის გამარჯვებაა, რომელიც მარცვლის უძლეველ ძალაშია მოქცეული. ნოყიერ ნიადაგში მოხვედრილი მარცვალი უკვე გამარჯვებულია. მაგრამ დროა საჭირო, რომ მწიფე თავთავში იზეიმოს.
დღეს დილით ჩვენ მხოლოდ დამარცხებული არმია და დაბნეული ბრბო ვიხილეთ. მაგრამ დაბნეული ბრბო, თუ მასში არის თუნდაც ერთი ადამიანი, ვის შეგნებაშიაც ეს ბრბო შეკავშირებულია, აღარ არის დაბნეული ბრბო. მშენებლობაზე მიზიდული ქვები უწესრიგოდ დაყრილ გროვად ეჩვენება ადამიანს, მაგრამ სინამდვილეში ეს არაა ქვების უწესრიგო გროვა, თუ მშენებლობაზე არის თუნდაც ერთი ადამიანი, რომელიც მომავალ ტაძარს ხედავს. მე მშვიდად ვარ, თუ მინდორში დაყრილი ნაკელის ქვეშ მარცვალია მოქცეული. მარცვალი შეიწოვს მის წვენს და ღვივდება.
ის, ვინც განჭვრეტამდე ამაღლდა, მარცვალი ხდება. ის, ვინც რაიმე ჭეშმარიტებას ჩასწვდა, ხელით მიათრევს მეორეს, რომ ეს ჭეშმარიტება გაუზიაროს. ის, ვინც რამე გამოიგონა, ცდილობს საჩქაროდ ამცნოს ადამიანებს თავისი გამოგონება. მე არ ვიცი, როგორ მოიქცევა ისეთი ადამიანი, როგორიცაა ოშედე, როგორ გამოხატავს იგი თავის ზრახვებს, მაგრამ ჩემთვის ამას მნიშვნელობა არა აქვს. მე ვიცი, რომ იგი თავის მშვიდ რწმენას გადასცემს ირგვლივ მყოფთ.
ახლა მე უკეთ ვწვდები გამარჯვების არსს: ის, ვინც წინასწარვე ეძებს მნათეს ან მეკარის ადგილს მომავალ ტაძარში – უკვე დამარცხებულია. ის კი, ვინც გულით ატარებს მომავალი ტაძრის ხატებას – გამარჯვებული. გამარჯვება სიყვარულის ნაყოფია. მხოლოდ სიყვარულის წინაშე ვლინდება ჯერ კიდევ გამოუქანდაკებელი ქანდაკების მოხაზულობა. მხოლოდ სიყვარული წარმართავს მოქანდაკის საჭრეთელს. გონება კი მხოლოდ მაშინ იძენს ფასს, როდესაც სიყვარულს ემსახურება.
მოქანდაკე მომავალ ქმნილებას დაატარებს გულით, მაშინაც კი, როდესაც არ იცის, როგორ გამოძერწავს მას. თითის ერთი დაჭერიდან მეორემდე, შეცდომიდან შეცდომამდე, წინააღმდეგობიდან წინააღმდეგობამდე იგი აუცილებლად შექმნის უფორმო თიხისგან თავის ქმნილებას. არც გონებას და არც ინტელექტს არა აქვს შემოქმედების უნარი. თუ მოქანდაკეს მხოლოდ ცოდნა და ინტელექტი აქვს, ეს კიდევ არ ნიშნავს იმას, რომ მისი ხელები გენიოსის ხელებია.
ჩვენ ძალიან დიდხანს ვცდებოდით ინტელექტის როლის შეფასებისას. არაფრად ვაგდებდით ადამიანის არსს. გვეგონა, რომ მდაბალი სულის ადამიანების ვერაგულ ხრიკებს შეუძლია ხელი შეუწყოს კეთილშობილური საქმის გამარჯვებას, რომ მოხერხებულ ეგოიზმს შეუძლია თავგანწირულება გამოიწვიოს, რომ გულქვაობას და ამაო ლაყბობას ძმობის და სიყვარულის დამყარება ძალუძს. ჩვენ არაფრად ვაგდებდით არსს. კედარის თესლი ადრე თუ გვიან კედრად იქცევა. კვრინჩხის თესლი კი – კვრინჩხად. ამიერიდან მე უარს ვამბობ განვსაჯო ადამიანები იმ საბუთების მიხედვით, რომლებიც მათ გადაწყვეტილებებს ამართლებს. სიტყვების გულწრფელობის გამოცნობა ძალიან ძნელია, ისევე როგორც საქციელის ნამდვილი მიზნის გამოცნობა. ადამიანი შინისკენ მიდის: მე არ ვიცი, რა მიაქვს მას იქ – ნაგავი თუ სიყვარული. მე უნდა შევეკითხო ჩემს თავს: „ეს რა ადამიანია?“ და მხოლოდ მაშინ გახდება ჩემთვის ცხადი, რისკენ მიუწევს გული და სად მიდის. ყოველი ადამიანი ბოლოს და ბოლოს მიდის იქ, საითკენაც გული მიუწევს.
მზისგან გამთბარი ყლორტი ყოველთვის იკაფავს გზას ქვიან ნიადაგში. წმინდა ლოგიკოსი კი, თუ მას არავითარი მზე არ იზიდავს, პრობლემების ქაოსში გაიხლართება. მე ყოველთვის მემახსოვრება გაკვეთილი, რომელიც მტრისგან მივიღე. რა მიმართულებით უნდა მიიწევდეს სატანკო კოლონა, რომ მოწინააღმდეგის ზურგი დაიპყროს? არ ვიცი. რას უნდა წარმოადგენდეს სატანკო კოლონა? იგი უნდა წარმოადგენდეს ზღვას, რომელიც ჯებირს აწვება.
რა უნდა გააკეთო? აი ეს. ანდა სრულიად საწინააღმდეგო რამ. ან კიდევ სხვა რაღაც. არავითარი წინასწარდასახულობა არ არსებობს. რა უნდა იყო? აი მთავარი კითხვა. იმიტომ, რომ მხოლოდ სული ანაყოფიერებს გონებას. მხოლოდ სული თესავს გონებაში მომავალი ქმნილების თესლს. დანარჩენს კი გონება აგვირგვინებს. რა უნდა მოიმოქმედოს ადამიანმა, რომ პირველი გემი ააგოს? ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა მეტისმეტად რთული იქნებოდა. გემი ათასი ერთმანეთის საწინააღმდეგო ცდისგან იბადება. მაგრამ ვინ უნდა იყოს მისი შემქმნელი? და აქ მე ვუახლოვდები შემოქმედების სათავეებს. მისი შემქმნელი ან ვაჭარი უნდა იყოს, ან ჯარისკაცი, რადგან მხოლოდ შორეული მოგზაურობის მოყვარული ადამიანი აღაფრთოვანებს ამ საქმისთვის მექანიკოსებს, შეაგროვებს მუშებს და ერთ მშვენიერ დღეს ზღვაში შეაცურებს თავის გემს! რა უნდა მოიმოქმედო, რომ მთელი ტყე გააქრო? ო, ეს ძალიან ძნელია… ეს რომ შეძლო, ხანძარი უნდა იყო!
ხვალ ჩვენ ღამეში დავინთქმებით. ოღონდ კი შეძლოს ჩემმა ქვეყანამ და გათენებამდე გაძლოს! რა უნდა მოიმოქმედო, რომ გადაარჩინო იგი? როგორ უნდა იპოვო ამ ამოცანის უბრალო ამოხსნა? მას წინააღმდეგობა ეღობება. აუცილებელია სულიერი მემკვიდრეობის გადარჩენა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ხალხის სული დაიღუპება. აუცილებელია ხალხის გადარჩენა, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მემკვიდრეობა დაიღუპება. ლოგიკოსები, რაკი ამ წინააღმდეგობის სიტყვიერ შერიგებას ვერ შეძლებენ, თანახმანი გახდებიან ან სული გაწირონ, ან სხეული. მიმიფურთხებია ლოგიკოსებისთვის! მე მინდა, რომ ჩემმა ქვეყანამ სულითაც და ხორცითაც მიაღწიოს განთიადამდე. და ჩემი სამშობლოს საკეთილდღეოდ რომ ვიმოქმედო, ვალდებული ვარ ყოველ წუთს მივისწრაფოდე ამისკენ მთელი ჩემი სიყვარულით. ზღვა აუცილებლად გაიკვლევს გზას იქითკენ, საითკენაც მიიწევს.
მე არც ერთი წუთით არ მეპარება ეჭვი გადარჩენაში. ახლა ჩემთვის უფრო გასაგებია სახე ბრმისა, რომელიც ცეცხლისკენ მიდის. თუ უსინათლო ცეცხლისკენ მიდის, მას ცეცხლის მოთხოვნილება გასჩენია. და ცეცხლი უკვე წარმართავს მას. თუ უსინათლო ცეცხლს ეძებს – ეს იმას ნიშნავს, რომ მან უკვე იპოვა იგი. მოქანდაკემ უკვე შექმნა თავისი ქმნილება, თუ მას გული თიხისკენ მიუწევს. ჩვენც ასე ვართ. ჩვენ ჩვენი კავშირების მხურვალება გვათბობს და ამიტომ ვართ გამარჯვებულნი.
ჩვენ უკვე ცხადად ვგრძნობთ ჩვენს ერთობას. იმისათვის, რომ ამ ერთობამ შეგვადუღაბოს, ჩვენ, რა თქმა უნდა, მისი სიტყვიერი გამოხატულება უნდა ვიპოვოთ. ეს კი უკვე გონებისა და ენის შრომას მოითხოვს. მაგრამ თუ ჩვენ გვინდა, ხელუხლებლად შევინარჩუნოთ ჩვენი ერთობის საფუძველი, ყური არ უნდა ვათხოვოთ შანტაჟს, პოლემიკას და სიტყვიერ ხაფანგებს, რომლებიც წამდაუწუმ იცვლება. და, უწინარეს ყოვლისა, არ უნდა უარვყოთ ის, რაც განუყოფელია ჩვენგან.
ამიტომაა, რომ არასიდან დაბრუნებული, იმ გაფრენიდან დაბრუნებული, რომლის დროსაც ბევრი რამ შევიგნე, ახლა მარტო ვდგავარ ღამის სიბნელეში, მესერს მიყრდნობილი, და ჩემს თავს ვუსახავ უმარტივეს წესებს, რომლებსაც არასოდეს ვუღალატებ.
რაკი მე განუყოფელი ვარ ჩემიანებისგან, არასოდეს უარვყოფ მათ, რაც არ უნდა ჩაიდინონ. მე არასოდეს გავამტყუნებ მათ უცხოთა წინაშე. ხოლო თუ მათი დაცვის საშუალება მექნება, დავიცავ. თუ ისინი შემარცხვენენ თავიანთი საქციელით, ღრმად ჩავიმარხავ გულში ამ სირცხვილს და გავჩუმდები. და რასაც უნდა ვფიქრობდე მაშინ მათზე, არასოდეს გამოვალ ბრალდების მოწმედ. ქმარი არ ივლის კარიდან კარზე და არ შეატყობინებს მეზობლებს, რომ მისი ცოლი როსკიპია. ამით იგი ვერ იხსნის თავის სახელს. იმიტომ, რომ მისი ცოლი მისი სახლის განუყოფელი ნაწილია. მისი შერცხვენით იგი ვერ გაიკეთილშობილებს თავს. მხოლოდ შინ დაბრუნებულს შეუძლია გადმოანთხიოს თავისი რისხვა.
აი რატომაა, რომ არ ვიცილებ პასუხისმგებლობას დამარცხებისთვის, რომლის გამოც ბევრჯერ მომიწევს სირცხვილის განცდა. მე განუყოფელი ვარ საფრანგეთისაგან. საფრანგეთმა რენუარები, პასკალები, პასტერები, გიიომეები და ოშედეები აღზარდა. მაგრამ მან რეგვენები, პოლიტიკანები და გაიძვერებიც გამოზარდა. მეტისმეტად იოლ საქმედ მეჩვენება სოლიდარობა განვუცხადო პირველებს და უარვყო ყოველგვარი ნათესაობა მეორეებთან.
დამარცხება თიშავს. დამარცხება ანგრევს აგებულ მთლიანობას. ჩვენ ეს სიკვდილს გვიქადის: მე არ შევუწყობ ხელს ასეთ დაყოფას, არ დავაკისრებ პასუხისმგებლობას იმ ჩემს თანამემამულეებს, რომლებიც ისე არ აზროვნებენ, როგორც მე. ასეთ კამათს უმსაჯულოდ არაფერთან მივყავართ. ჩვენ ყველანი დავმარცხდით. მე დავმარცხდი. ოშედე დამარცხდა. მაგრამ ოშედე სხვას არ აბრალებს დამარცხებას. იგი თავის თავს ეუბნება: „მე, ოშედე, განუყოფელი ნაწილი საფრანგეთისა, სუსტი აღმოვჩნდი. საფრანგეთი, ჩემი განუყოფელი ნაწილი, სუსტი აღმოჩნდა. მისი სისუსტე ჩემი სისუსტეა“. ოშედემ კარგად იცის, რომ, თუ მან თავისი თავი გამოაცალკევა სხვებისაგან, მარტო საკუთარ თავს განადიდებს. მაგრამ მაშინ იგი აღარ იქნება ოშედე – თავისი სახლის, თავისი ოჯახის, თავისი ავიაჯგუფის და თავისი ქვეყნის ნაწილი. იგი მხოლოდ უდაბნოში მოხეტიალე ოშედე იქნება.
თუ მე გავიზიარებ ჩემი სახლის შერცხვენას, შევძლებ გავლენა მოვახდინო მის ბერზე. იგი განუყოფელია ჩემგან, ისევე როგორც მე ვარ მისგან განუყოფელი. მაგრამ, თუ არ გავიზიარებ მის შერცხვენას, ბედის ანაბარა მიტოვებული ჩემი სახლი დაიღუპება, მე კი მარტო განვაგრძობ გზას, დიდებით მოსილი, მაგრამ მკვდარზე უფრო გამოუსადეგარი.
იმისათვის, რომ იარსებო, ჯერ რაღაც პასუხისმგებლობა უნდა იკისრო. სულ რაღაც რამდენიმე საათის წინ მე ბრმა ვიყავი. მიმძიმდა, მაგრამ ახლა უფრო საღად ვმსჯელობ. მე უარს ვამბობ, ბრალი დავდო სხვა ფრანგებს, რაკი ჩემი თავი საფრანგეთის განუყოფელ ნაწილად მიმაჩნია, და არ მესმის, როგორ შეუძლია საფრანგეთს, სხვა ქვეყნებს დასდოს ბრალი. თითოეული ყველას მაგიერ აგებს პასუხს. საფრანგეთს მთელი მსოფლიოს მაგიერ უნდა ეგო პასუხი. საფრანგეთს შეეძლო ისეთი მაგალითი ეჩვენებინა სხვა ქვეყნებისთვის, რომ გაეერთიანებინა ისინი. საფრანგეთს შეეძლო შემაერთებელ რგოლად ქცეულიყო მთელი მსოფლიოსთვის. საფრანგეთს რომ საფრანგეთის სურნელება და საფრანგეთის ბრწყინვალება შეენარჩუნებინა, იგი წინააღმდეგობის ბურჯად იქცეოდა ყველა ქვეყნისათვის. ამიერიდან მე აღარ ვიტყვი საყვედურს სხვა ქვეყნების მისამართით. თუ მათ სულის სიძლიერე არ ეყოთ, მათი სულის სიძლიერედ საფრანგეთი უნდა ქცეულიყო – ასეთი იყო მისი ვალდებულება საკუთარი თავის წინაშე.
საფრანგეთს შეეძლო თავის ირგვლივ გაეერთიანებინა სხვა ქვეყნები. ჩემი ავიატგფფი 2/33 მზად იყო ჯერ ნორვეგიის მხარდამხარ ებრძოლა, მერე ფინეთის მხარდამხარ. რას წარმოადგენდა თავისთავად ნორვეგია ან ფინეთი ჩვენი ჯარისკაცებისა და უმცროსი ოფიცრებისათვის? მე ყოველთვის იმ აზრის ვიყავი, რომ ისინი, თვითონაც არ იცოდნენ რატომ, თანახმა იყვნენ დახოცილიყვნენ საშობაო დღესასწაულის რომელიღაც სურნელებისათვის. მათ ეჩვენებოდათ, რომ ამ სურნელების გადასარჩენად ღირდა თავის გაწირვა ამქვეყნად. ჩვენ რომ საშობაო დღესასწაული ვყოფილიყავით ყველა ქვეყნისთვის, მსოფლიოს შეეძლო თავისი ხსნა ეპოვა ჩვენი მეშვეობით.
ჩვენ ვერ შევძელით გაგვესახიერებინა ყველა ქვეყნის ადამიანების სულიერი ერთობა. ჩვენ რომ ეს გაგვეკეთებინა, მსოფლიოსაც გადავარჩენდით და ჩვენს თავსაც. ჩვენ ვერ დავძლიეთ ეს ამოცანა. თითოეული პასუხს აგებს ყველას მაგიერ. ოღონდ ყველა ცალ-ცალკე აგებს პასუხს. ყველა ცალ-ცალკე აგებს პასუხს ყველას მაგიერ. მე პირველად ვწვდები იმ სარწმუნოების ერთ-ერთ საიდუმლოს, რომელმაც ჩემი სულიერი კულტურა შვა: „ადამიანმა ადამიანების ცოდვა უნდა იტვირთოს…“ და ყველას ყველა ადამიანის ყველა ცოდვა აწვება ტვირთად.
25
განა შეიძლება ამაში სისუსტის ფილოსოფია დაინახოს კაცმა? ნამდვილი მთავარსარდალი ისაა, ვინც მთელ პასუხისმგებლობას კისრულობს. იგი ამბობს: „მე დავმარცხდი“. იგი არ იტყვის: „ჩემი ჯარისკაცები დამარცხდნენო“. ნამდვილი ადამიანი სწორედ ასე ლაპარაკობს. ოშედე იტყოდა: „მე ყველას მაგიერ ვაგებ პასუხსო“.
ჩემთვის ცხადია, რა არის მორჩილება. იგი არ ნიშნავს თავის დამცირებას. იგი მოქმედების წყაროა. თუ მე საკუთარი თავის გამართლების მიზნით ჩემს უბედურებას ბოროტი ბედისწერით ავხსნი, ამით ბოროტ ბედისწერას დავუმორჩილებ ჩემს თავს. თუ მე ღალატს მივაწერ ჩემს უბედურებას, ამით ღალატს დავუმორჩილებ თავს. მაგრამ თუ მე მთელ პასუხისმგებლობას ვკისრულობ, ამით მთელ ჩემს ადამიანურ შესაძლებლობებს ვიცავ. მე შემიძლია გავლენა მოვახდინო იმის ბედზე, რისგანაც განუყოფელი ვარ. მე ადამიანთა ერთობის შემადგენელი ნაწილი ვარ.
ამრიგად, ჩემში არის ვიღაც, ვისაც მე ვებრძვი, რომ გავიზარდო. და მე იმისთვის დამჭირდა ეს ძნელი გაფრენა, რომ საკუთარ თავში დამენახა ადამიანი, რომელსაც ვებრძვი, და გამეცალკევებინა იგი იმ ადამიანისგან, რომელიც იზრდება. მე ჯერ არ ვიცი, როგორია იგი, ჩემ წინაშე წამოჭრილი ეს სახე. მაგრამ მე ვეუბნები ჩემს თავს: პიროვნება მხოლოდ გზაა. ადამიანი, რომელიც ამ გზას ირჩევს – აი რა არის უმთავრესი.
მე აღარ შემიძლია დავკმაყოფილდე პოლემიკური ჭეშმარიტებებით. რატომ უნდა დავდო ბრალი პიროვნებებს? ისინი ხომ მხოლოდ გზები და გზაჯვარედინებია. მე აღარ შემიძლია ტყვიამფრქვევების გაყინვა თანამდებობის პირთა გულგრილობით ავხსნა. მოკავშირეების უმოქმედობა კი – მათი ეგოიზმით. დამარცხება, რაღა თქმა უნდა, ცალკეული პიროვნებების გაღატაკებაში ვლინდება. მაგრამ ადამიანს ხომ სულიერი კულტურა ქმნის. და თუ კულტურას, რომელსაც ჩემს თავს ვაკუთვნებ, საფრთხე ემუქრება პიროვნებათა უბადრუკობის გამო, მაშინ მე უფლება მაქვს შევეკითხო ჩემს თავს – რატომ სხვანაირად არ აღზარდა ამ კულტურამ ისინი?
ყოველი სულიერი კულტურა, ისევე როგორც ყოველი სარწმუნოება, ენთუზიაზმის უქონლობას რომ უსაყვედურებს თავის მიმდევართ, საკუთარ უძლურებას ამხელს. მისი მოვალეობა სწორედ ის არის, რომ აღაფრთოვანოს ისინი. ასევეა, როდესაც იგი მოწინააღმდეგის სიძულვილს უჩივის. მისი მოვალეობაა – საკუთარ სარწმუნოებაზე მოაქციოს ისინი. ჩემმა კულტურამ, რომელსაც ოდესღაც ძალა შესწევდა ტანჯვისთვის გაეძლო, გული აენთო თავისი მოციქულებისთვის, მტრის რისხვა დაეცხრო და დამონებული ხალხები გაეთავისუფლებინა, დღეს ვერც ადამიანების აღფრთოვანება შეძლო და ვერც თავის სარწმუნოებაზე მათი მოქცევა. თუ მე ვცდილობ გავიგო, სად არის ჩემი დამარცხების მიზეზი, თუ მე მინდა და ვიმედოვნებ აღორძინებას, უწინარეს ყოვლისა, კვლავ უნდა ვიპოვო სულიერი ძალების წყარო, რომელიც დავკარგე.
იმიტომ, რომ სულიერი კულტურა შეიძლება ხორბალს შევადაროთ. ხორბალი ადამიანს კვებავს. მაგრამ, თავის მხრივ, ადამიანიც ზრუნავს ხორბალზე, ბეღელში რომ ინახავს მარცვალს. და ხორბლის მარაგიც ინახება, როგორც მემკვიდრეობა, ერთი მოსავლიდან მეორემდე.
საკმარისი არაა ვიცოდე, რა ჯიშის ხორბლის მოყვანა მსურს, რომ სწორედ ეს ჯიში მოვიდეს. თუ მე მინდა, რომ გადავარჩინო ადამიანის გარკვეული ტიპი და მისი შესაძლებლობები, უნდა გადავარჩინო პრინციპები, რომლებიც მას აყალიბებს.
მაგრამ, თუ მე შევინარჩუნე ჩემი სულიერი კულტურის ხატი, სამაგიეროდ, ვეღარ ვხედავ იმ საფუძვლებს, რომლებზედაც იგი აიგო. დღეს მე უეცრად აღმოვაჩინე, რომ სიტყვები, რომლებითაც აქამდე ვსარგებლობდი, უკვე ვეღარ გამოხატავს უმთავრესს. მე ვქადაგებდი დემოკრატიას და ვერ ვგრძნობდი, რომ ამით სრულებითაც არ ვაძლევდი ადამიანებს აუცილებელ ზნეობრივ კანონებს, არამედ მხოლოდ კეთილ სურვილებს გამოვთქვამდი. მე მინდოდა, რომ ადამიანები ძმები ყოფილიყვნენ, თავისუფალნი და ბედნიერნი. რაღა თქმა უნდა, ვინ იტყვის ამაზე უარს? მაგრამ მე ვამბობდი, რ ო გ ო რ ი უნდა იყოს ადამიანი, და არ შემეძლო მეთქვა, რა უნდა იყოს იგი.
მე ვლაპარაკობდი ადამიანთა ერთობაზე ისე, რომ არ ვაზუსტებდი ამ სიტყვების მნიშვნელობას, თითქოს სულიერი ატმოსფერო, რომელიც მხედველობაში მქონდა, ამ ერთობის განსაკუთრებული სტრუქტურის შედეგი არ ყოფილიყოს. მე მეგონა, რომ ყველაფერი თავისთავად ცხადი იყო. მაგრამ თავისთავად ცხადი არაფერია ქვეყნად. ფაშისტური არმია ან მონათა ბაზარიც რაღაცნაირ ადამიანურ ერთობას წარმოადგენს.
ადამიანთა ერთობაში მე არ ვცხოვრობდი, როგორც მისი მშენებელი. მე ვსარგებლობდი მასში გამეფებული მშვიდობით, მისი შემწყნარებლობით და კეთილდღეობით. მე არაფერი ვიცოდი მასზე იმის გარდა, რომ მისი მკვიდრი ვიყავი. მე ვცხოვრობდი მასში, როგორც ეკლესიის მნათე ან მეკარე. ესე იგი, როგორც პარაზიტი, ესე იგი, როგორც დამარცხებული.
ასეთები არიან გემის მგზავრებიც. ისინი სარგებლობენ გემით, მაგრამ არაფერს აძლევენ მას. ისინი მოხერხებულად მოკალათებულან სალონებში, რომლის იქითაც მათ არაფერი აინტერესებთ, და ასე ატარებენ დროს. მათთვის უცხოა შპანჰოუტების მძიმე შრომა, რომლებიც წყლის განუწყვეტელ შემოტევას აკავებენ. და განა მათ უფლება აქვთ იჩივლონ, თუ ქარიშხალმა ნაფოტებად აქცია მათი გემი?
თუ პიროვნება გადაგვარდა, თუ მე დამარცხებული ვარ, რა უნდა ვიჩივლო?
არსებობს ერთგვარი საერთო საზომი თვისებებისა, რომლებსაც მე ჩემი სულიერი კულტურის ადამიანებს მივანიჭებდი. არსებობს ქვაკუთხედი იმ განსაკუთრებული ერთობისა, რომელიც მათ უნდა შექმნან. არსებობს საწყისი, რომლისგანაც მოდის ყველაფერი: ფესვებიც, ტანიც, ტოტებიც და ნაყოფიც. რა არის ეს საწყისი? ესაა მძლეთამძლე მარცვალი, იმ ნოყიერ ნიადაგში გადასასროლი, რომელზედაც ადამიანები იზრდებიან. მარტო ამ მარცვალს შეუძლია გამარჯვებულად მაქციოს.
და მე მგონია, ბევრი რამ გავიგე სოფელში გატარებული ამ საოცარი ღამის განმავლობაში. ირგვლივ უცნაური სიჩუმეა. ოდნავი ხმაურიც კი ზარის წკრიალივით ედება მიდამოს. ყველაფერი ისეთი ახლობელი გახდა ჩემთვის! ცხვრების ეს სევდიანი ბღავილიც, ეს შორეული ძახილიც და ვიღაცის მიერ გამოღებული კარის ჭრიალიც. თითქოს ყველაფერი ჩემს არსებაში ხდება. და მე ახლავე უნდა ჩავწვდე ამ არსების აზრს, ვიდრე იგი არ გაუჩინარებულა…
მე ვეუბნები ჩემს თავს: „ყველაფერი ეს არასის ტყვიების თქეშია…“ მისმა ტყვიებმა რომელიღაც გარსი გაარღვია. როგორც ჩანს, მთელი ამ დღის განმავლობაში მე ბინას ვუმზადებდი ჩემს არსებაში ადამიანს. მანამდე მხოლოდ ბუზღუნა მოურავი ვიყავი. მხოლოდ პიროვნება. მაგრამ აი გამოჩნდა ადამიანი და მან უბრალოდ დაიკავა ჩემი ადგილი. მან შეხედა დაბნეულ ბრბოს და – ხალხი დაინახა, თავისი ხალხი. ადამიანი ამ ხალხისა და ჩემი საერთო საზომია. აი რატომ იყო, რომ, როდესაც ჩემს ავიაჯგუფში ვბრუნდებოდი, მეჩვენებოდა, თითქოს დიდი კოცონის სითბო მიზიდავდა. ჩემი თვალებით ადამიანი იცქირებოდა – ადამიანი, საერთო საზომი ყველა ჩემი ამხანაგისა.
ნუთუ ეს იდუმალი ნიშანია? ამაღამ ლამის იდუმალი ნიშნებიც კი ვიწამო… ამაღამ თითქოს ყველაფერს უჩუმრად შეუკრავს პირი. ყოველი ბგერა ისე აღწევს ჩემამდე, როგორც ჩემკენ მომართული მოწოდება, რომელიც ერთსა და იმავე დროს გასაგებიცაა და გაუგებარიც. მე ვუსმენ, როგორ ავსებს ღამეს ვიღაცის ნაბიჯების ხმა.
– საღამო მშვიდობისა, კაპიტანო!
– საღამო მშვიდობისა!
მე არ ვიცნობ მას. ასე გადასძახებს ხოლმე ერთმანეთს ორი მენავე, რომლებიც მდინარეზე ხვდებიან ერთმანეთს.
და მე ისევ ვგრძნობ ამ იდუმალ ნათესაობას. ადამიანი, რომელიც დღეს ჩემში არსებობს, განუწყვეტლივ ცნობს თავისიანებს. ადამიანი – საერთო საზომი ყველა ხალხისა და ყველა რასისა…
ის, ვინც გამომეხმიანა, თავისი საზრუნავით, თავისი აზრებითა და ფიქრებით დატვირთული ბრუნდებოდა შინ თავისი საკუთარი, მის სულში დაფარული ტვირთით. მე შემეძლო მივსულიყავი მასთან, გამოვლაპარაკებოდი და სოფლის თეთრ შარაგზაზე რაიმე მოგონება გაგვეზიარებინა ერთმანეთისათვის. ასე უცვლიან ხოლმე თავიანთ განძეულს ვაჭრები, როდესაც შორეული კუნძულებიდან მომავალ გზაზე ხვდებიან ერთმანეთს.
თუ ჩემი სულიერი კულტურის ადამიანებიდან ვინმე ისე არ აზროვნებს, როგორც მე, იგი არა მარტო არ შეურაცხმყოფს, არამედ, პირიქით, მამდიდრებს. ჩვენი ერთობის საფუძველია ადამიანი, რომელიც თითოეულ ჩვენგანზე მაღლაა. და ამიტომ, ჩვენი კამათი საღამოობით 2/33 ავიაჯგუფში არა მარტო არაფერს ვნებს ჩვენს ძმობას, არამედ, პირიქით, აკაჟებს მას: არც ერთ ჩვენგანს არ აინტერესებს საკუთარ ექოს უსმინოს ან სარკეში უცქიროს თავის თავს.
სწორედ ასევე ცნობენ ადამიანში თავიანთ თავს ფრანგები საფრანგეთში და ნორვეგიელები ნორვეგიაში. ადამიანი აკავშირებს მათ თავისი ერთიანობით და ამავე დროს, ეხმარება იმ განუმეორებელი თვისებების აყვავებას, რაც ამ ხალხებს ახასიათებთ. ხეც ასევე ავლენს თავის თავს ტოტებში, რომლებიც ფესვებს არა ჰგავს. და თუ ნორვეგიაში თოვლის შესახებ წერენ ზღაპრებს, ჰოლანდიაში ტიტები მოჰყავთ, ხოლო ესპანეთში ფლამენკოს თხზავენ, ყველაფერი ეს ამდიდრებს ადამიანს, რომელიც ყოველ ჩვენგანში არსებობს. ალბათ ამიტომაა, რომ ჩვენ, 2/33 ავიაჯგუფის მფრინავები, ნორვეგიის მხარდამხარ ვაპირებდით ბრძოლას…
და აი ახლა მე მგონია, რომ დიდი ხნის მოგზაურობის დასასრულს ვუახლოვდები. მე არაფერს ვხედავ ახალს, მაგრამ, როგორც ახლად გამოღვიძებული, ხელახლა ვხედავ ყოველივე იმას, რასაც უკვე დიდი ხანია აღარ ვაქცევდი ყურადღებას.
ჩემი სულიერი კულტურა ადამიანის კულტზეა დაფუძნებული. საუკუნეების განმავლობაში იგი ცდილობდა, ეჩვენებინა ადამიანი, რომელიც ცალკეული პიროვნებების მეშვეობით ვლინდება, თითქოს გვასწავლიდა ტაძარი დაგვენახა ქვების გროვაში. იგი ქადაგებდა, რომ ადამიანი ცალკეულ პიროვნებაზე მაღლა უნდა ყოფილიყო…
იმიტომ, რომ ჩემი სულიერი კულტურის ადამიანი ცალკეული ადამიანებით არ განისაზღვრება. პირიქით, ადამიანები განისაზღვრებიან ამ კულტურით. მასში, ისევე როგორც ყოველ არსში, არის რაღაც ისეთი, რასაც ვერ განმარტავ მისი შემადგენელი ელემენტებით. ტაძარი სრულიად სხვა რამაა, ვიდრე ქვების უბრალო გროვა. ტაძარი გეომეტრია და არქიტექტურაა. ქვები კი არ განსაზღვრავენ ტაძარს, არამედ, პირიქით, ტაძარი ამდიდრებს ქვებს თავისი განსაკუთრებული შინაარსით. მისი ქვები გაკეთილშობილებულია იმით, რომ ტაძრის ქვებია. სრულიად სხვადასხვანაირი ქვები ემსახურებიან მის მთლიანობას. და თვით მახინჯი ქვის ურჩხულებიც კი მონაწილეობენ საერთო ჰიმნში, რომელსაც ტაძარი აღავლენს ღვთის სადიდებლად.
მაგრამ თანდათანობით დავივიწყე ჩემი ჭეშმარიტება.
მე მეგონა, რომ მცნება „ადამიანი“ ადამიანების ჯამი იყო მხოლოდ, ისევე როგორც მცნება „ქვა“ არის ქვების ჯამი. მე ტაძარი ქვების უბრალო გროვას გავუტოლე. და ჩემი სულიერი კულტურის მემკვიდრეობა თანდათან გაქრა. საჭიროა აღვადგინოთ ადამიანი. იგი ჩემი კულტურის არსია. იგი ჩემი საზოგადოების საფუძველია. იგი ჩემი გამარჯვების საწინდარია.
