რამდენად უყვარდა ს. დანელიას ქართველი ერი და როგორ ფხიზლად იდგა მისი ეროვნული სუვერენიტეტის სადარაჯოზე, ამის საილუსტრაციოდ მივმართავთ საზოგადოებისათვის ჯერ კიდევ უცნობ წერილს, რომელიც მან დაწერა 1920 წელს და რომელიც წარმოადგენს კუტანის მოხსენების პასუხს (მოხსენება კუტანმა წაიკითხა ქართველი საზოგადოების წინაშე).
ამ მოხსენებაში, რომელიც ეხება ქართულ გონს, კუტანი სიმპათიას ავლენს ქართველი ერის მიმართ და ანალოგიას ავლებს ფრანგებთან. მაგრამ დაკვირვებული მკითხველისათვის საბოლოოდ ნათელი ხდება, რომ ბევრი რამ კუტანს დანახული აქვს ზერელედ, გარედან, უცხოელის თვალით. ეს ჩანს ქართველი კაცის გონის წინააღმდეგობრივ დახასიათებაში. ერთი მხრივ ქართველს მიეწერება, რომ ის ბუნებით დაჯილდოებულია გონებრივი უნარით, მაგრამ მეორე მხრივ ქართველს მიეწერება გულბრიყვობა, ზედმეტი ნდობა ფაქტებისადმი, ლოგიკური აუცილებლობით დასკვნების გამოტანის უუნარობა.
ს. დანელიას დასკვნით, კუტანის მიხედვით ქართველის გონება თითქმის არ განსხვავდება ბავშვთა მოუმწიფებელი გონებისაგან. თუ ეს ასეა, კითხულობს ს. დანელია “… скажите пожалуйста, в каком этом смысле можно утверждать, что Грузин одарен в интеллектуальном отношенни? как же иначе можно понимать интеллектуальную одаренность, как не способность логическкого мышления, как не способность связывать разрозненные факты друг с другом, как не способность исправлять несовершенство наших внешних чуств при помощи рассуждения и споставлення одних данних с другими данными? …” არ შეიძლება, ამტკიცებს ს. დანელია, ქართველის გონებას ერთდროულად მივაწეროთ უმყარობა, გარეგნულზე შეჩერება და რთული იდეის წვდომის უნარიც. თუ პირველი სწორია, მაშინ როგორღა შეიძლება ლაპარაკი, რომ ქართველს აქვს “ბრწყინველე გონებრივი ნიჭი”? ასევე უმწეოა მტკიცება, თითქოს ქართველს არ ახასიათებდეს ლოგიკისთვის აუცილებელი დაეჭვება. თქვენვე აღიარებთ, რომ “ქართველში არის მნიშვნელოვანი გონება”.
ს. დანელიას აზრით, მსჯელობა გონის ეროვნულ ხასიათზე შესაძლებელია მაშინ, როცა ეს გონი სრულ შემოქმედებით გაშლას მიიღებს. ქართული გონი კი მოკლებული იყო ისტორიულად ასეთ სრული გაშლის შესაძლებლობას, რადგან მისი ძირითადი ენერგია იხარჯებოდა დამყრობლებისაგან თავისი არსებობის დაცვაზე. საქართველოში ყველა მოდიოდა ომის და ნგრევის მიზნით “Ведь вся работа его в прошлом была направлена на то, чтобы защитить физическое существование нации от вторжеиия то азиатских полчищ, то европейских армий”…
ყოველი კულტურა მრავალი განზომილებით ვლინდება. ხალხის გონებრივი განვითარების ერთ-ერთ მაჩვენებლად ს. დანელიას მიაჩნია ლიტერტურა და მეცნიერება. ფრანგული გონის განვითარება შეიძლება დავინახოთ დეკარტეში, გერმანულისა – კანტში, ინგლისურისა – იუმსა და მილში. საქართველოს არ ჰქონდა შესაძლებლობა მთელი შემოქმედებითი ძალები მიემართა ხელოვნების, ლიტერატურისა და მეცნიერების განვითარებაზე. ქართული კულტურის ნიმუშები უმთავრესად დაკავშირებულია ქართველი ხალხის არსებობის შენარჩუნების აუცილებლობით გამოწვეული ციხე-სიმაგრეების, საზოგადოებრივი წყობის, ოჯახის, ჩვევებისა და კულტურის სხვა ელემენტებთან. ყოველივე ამის სისტემატიზაცია, როგორც გონის განვითარების კრიტერიუმისა დაკავშირებულია სიძნელეებთან. ს. დანელიას აზრით, ქართველი ადამიანის გონის დახასიათება უნდა მოხდეს მის წინასწარმეტყველთა, პოეტთა, მორალისტთა და საერთოდ მისთვის იდეალების დამსახველ შემოქმედთა დახასიათების გზით. ქართველი ადამიანის გონი უნდა დახასიათდეს მისი სუბიექტური ინტერპრეტაციით
…”Каков Грузин? – Грузин таков, каким он себе чествует; Грузин таков каким он хочет стать. А знает ли, каким грузин хочет стать?… это трудно сейчас сказать точно. Я не очень ошибусь если скажу, что нет тех высот (какую бы область культуры ни взять, безразлично) которые грузин считал бы для недоступными…
Кончим. Вы симпатизируете грузинам. Это очевидно. И вы, как француз, хотите видеть в нем черты свойственные французам. Но не находя в грузине положительных качеств французского ума, а этого найти никак невозможно, т.к. у нас не было пока ни своего Декарта, ни своего Лавуазье ни величин, эквивалентных им по типу, Вы довольствуетесь тем, что благодушно приписываете ему черты Тартарэна из Татарскона. К этому Вас побуждает, по-моему, и та мысль, что южанин – Грузин, естественно, он должен обладать свойственной тарасконцам экспансивностью. Симпатизируя грузинам, но не имея данных для того, чтобы окончательно отождествить их с французами, Вы делаете из грузина карикатуру француза. Мне кажется, Вам следует изменить свою точку зерня. Грузин есть грузин: он не человек востока но и не француз, и не англичанин, У него есть свое лицо, которое ему история не давала возможности обнаружить. Но что это за лицо, разгадку этого вопроса ми должны искать у его пророков, поэтов, моралистов, словом, всех тех идеалистов, которые хотят создать Грузинский лик, согласно с первозначным образом, который они смутно чувствуют и который им неизвестный, неопределимый, глубоко скрытый от внешнего взора национальный гений. Грузин ест то, чем его желает видеть самый глубокий и самый искренний из его идеалистов… Ну, а если мы станем на эту плоскость, перед нами откроется такая высота и такая широта, что европейцу поневоле придется пожимать плечами и недоверчиво качать головой. Но когда дело касается нас самих, нашего будущего, нашей сущности – мы не доступны для сомнений. Мы неистощимы в животворящей вере. По вашему, это недостаток, по-моему, это великая сила. Мы хотим без оглядки, без оговорки, мы хотим сильно, страстно, и мы добъемсия предмета нашего стремления, мы станем тем чем ми хотим бить, т.к. в нас заложена почти совершенно неизрасходованная громадная энергия желания, от которой в конце концов и зависят достижения”.
ეს მასალები თვალსაჩინოს ხდიან ს. დანელიას სიყვარულსა და პატივისცემას მშობელი ერისადმი, რწმენას მისი მომავლისადმი.
წერილი კუტანისადმი ინახება ს. დანელიას პირად არქივში.
წიგნიდან: ე. კოდუა “სერგი დანელია”,
თბილისი, მეცნიერება, 1975.
წარმოადგინა პროფ. ი. კალანდიამ
2011 წლის 17 მარტი
