ცას პირი მოსტყდა და მთელი ზაფხული გადაუღებლად წვიმდა. თიბათვის
დამდეგს მოქუფრული სახე მოიწმინდა ცამ და როგორც მოსარჩენად გამზადებული ნაჭრილობევი შეიკრავს ხოლმე პირს, ისე შეიკრა, შეწყვიტა წვიმა. მთელ ზაფხულს ნასვენებმა მზემ გამოანათა და ნაწვიმარ ყამირებში ისე წამოწია სათიბმა ბალახმა, ხალხი გაოცებას ვეღარ ფარავდა.
ზუსტად ზეგარდობა დღეს ჩამოჰყვა თბილისიდან მანქანით ჩამოსულ თანასოფლელებს კვირია. გამხდარი მოეჩვენა ლელას შვილი, “კიდევ ხო აღარაფერს ავადობო, შვილო”, შეშინებული შეეკითხა და კვირიას რატომღაც მოეჩვენა, რომ მხრები და მუხლები ერთნაირად უკანკალებდა დედამისს. ერთი კი გაიფიქრა, ახლავე ხელში ავიყვან და ისე შემოვატარებ სოფელს, მაგრამ დედის სიბრალულმა რატომღაც ისევ გაუცოცხლა სადღაც გადაკარგულში მიმალული ნერვი და თავისდაუნებურად დედის შეკითხვას მკვახედ უპასუხა:
_ გამხდარი კი არა და, ახლა ისა ვარ!
ყოველთვის ასე ემართებოდა ხოლმე, როცა დედის უმწეობას დაინახავდა. უნდოდა მოჰფერებოდა, მაგრამ რატომღაც ბრაზდებოდა და მერე დიდხანს მოსდიოდა თავის თავზე ბრაზი, რა ჩემი უკუღმართობაღა ეჭირვებაო მოხუცს. ლელას არ შეუმჩნევია წყენა: _ ნამგზავრს მოგშივდებოდაო, შვილო, _ ტაფა შემოდგა ცეცხლზე.
თანასოფლელებსაც გამხდარი მოეჩვენათ კვირია. ნამგლის სალეს ქვასავით გაულევნიაო ქალაქს შუღლიანთ კვირია, _ ახალ ამბავს ამბობდნენ წყაროზე მიმავალი დიაცები. ლელას კი გულს უკეთებდნენ: _ ქალაქის ფერი დაჰკრავს, თორო კაი ჯანად არისო, ქალო!
*
აქაურ ხალხს ჯერ ისევ ჰყავდა თავის კერპები. სათიბზე ისე როგორ გავიდოდნენ, თუ ამინდის ღვთაებას _ ელიას მსხვერპლს არ შესწირავდნენ; ელიასობას ეძახდნენ ამას.
დაკლეს ციკანი და დააგორეს მაღალი მთიდან. მთის შუა ფერდზე სამანი იყო ჩარჭობილი, იმ სამანთან გამწკრივდა ხალხი. ელიასათვის დაგორებული ციკანი დაიჭირეს და “სამთიბლო სახმთო ქნეს”. იმ დღის მერე ელიასაგან უფლება ეძლეოდათ სათიბზე გასვლისა.
წმინდა ბალახი მოსულიყო ყამირებში. წმინდა, სულ წმინდა. ერთი დიყის ფეხიც კი აღარ იბადებოდა არსად. ცაზე მზე ჩახჩახებდა და ისე ირეკლებოდა გაპრიალებული ცელისპირებიდან მზის სხივები, თითქოს თითოეულ ცელს თავისი
პატარა მზე ჰქონდა გადანახული და ახლა იმ დიდ მზეს აჩვენებდნენ _ ჩვენცა გვაქვსო მზე.
ეს ყამირები იყო სოფლის განაპირას. შორიდან რომ შეგეხედათ, მთის კალთას დაუძახებდით. ერთ მხარეს სათიბისა აქაურ მცხოვრებთ საკარმიდამო მიწებად ჰქონდათ მიზომილი და რაკი აქ ძირითადად მესაქონლეობას მისდევდნენ, ზაფხულობით სათიბად იცავდნენ და საზამთროდ თივას ამზადებდნენ. მთის კალთის მეორე მხარეს კი შარშან კოლმეურნეობის ახალმა თავჯდომარემ ჩამოართვა ხალხს და დააკანონა: ყველას უნდა თავისთვის ადრინდელი სანაწილო მიწა ძველებურად უნდა გაეთიბა და ნახევარი კოლმეურნეობისათვის ჩაებარებინა. ამან, ცოტა არ იყოს, ხალხის მითქმა-მოთქმა გამოიწვია. ჯერ ერთი, უკმაყოფილონი იყვნენ, იმიტომ, რომ ადრე კოლმეურნეობის მარტო საერთო სათიბი მთებიდან აბარებდნენ თივას, ყამირები კი ისევ თავიანთ საკუთრებად მიაჩნდათ, როგორც თავისი სული, და როგორღაც ვერ ურიგდებოდნენ ახალ კანონს. უკმაყოფილების მეორე მიზეზი კი, თუმცა ხმამაღლა არავინ ამბობდა, მაგრამ სადღაც მაინც გულში ჰქონდათ ჩარჩენილი, მარტო სანდრუას წამოსცდა ერთხელ ბრიგადირთან ჩხუბში და ეგ იყო და ეგ, მერე აღარავის უთქვამს, _ მაშინაც არ ვაპირებდი თქმას, _ ამბობდა სანდრუაი.
გამოჰკიდებია ბრიგადირი:
_ შენაო, ციხეში ამოგალპობო, კაპიტალისტი ხარ, თუ მამაშენის მამულები გგონია, რო არ აბარებო თივას!
_ არ ჩავაბარებო.
_ სხვები თუ აბარებენ, შენ რა, წითელი კოჭი ხარო, თუ… წინაი ხარიო.
_ წითელი კოჭიცა ვარ და წინაი ხარიცაო, გულზე რო გასკდე. მაინც არ ჩაგაბარებთო.
_ რა უფლებითაო, რა უფლებითაო, _ ასტყდა და სულ ამას გაიძახოდა ბრიგადირი.
მერე კი უთქვამს:
_ იმ უფლებითაო, რო, თქვე კაი ხალხო, თქვენ რა უფლებით გვაწერთ ერთი თვის ჩაუბარებლობაში ორმოც მანეთსაო.
_ ეგე ღირს თივა და მაშ რამდენი დაგაწეროთო!
_ ოთხი მანეთი და თორმეტი კაპიკიო, _ უთქვამს. _ ოთხი მანეთი, თივა არის, განა ნივრის მწნილიაო!
არ ვაპირებდი თქმასაო და ნივრის მწნილი რომ მიხსენა, მაინც ვუთხარი.
_ თქვე კაი ხალხო, თქვენაო, ჩვენ რო თივას გაბარებთ, ოთხ მანეთსა და თორმეტ კაპიკს გვაძლევთო თივაში და რომ არ ჩაგაბაროთ, ორმოც მანეთს გვაწერთო. აბა დაიანგარიშეთ, ოჯახში თითოეულ სულს ოც-ოც თივას რომ გვაწერთო, ორჯერ ორმოცი რამდენიაო!
ჯერ კი ანგარიში დაუწყია ბრიგადირს, მაგრამ აღარ დაუცდია სანდრუას.
_ ეგ კიდევ რაო, კაცო, განა გამქცევები ხო არა ვართ, ჯანდაბას ჩვენი თავიო, მაგრამ იქნებ ამ წელს არ დგებაო მაგოდენა თივა მთაში, იქნებ ბალახი არ მოდისო, კაცო!…
გამტკნარებულიღა იყო ბრიგადირი. ოთხი მანეთი თორმეტი კაპიკიო… ორმოცი მანეთიო. ეგაო ძველი თავჯდომარის ბრალიაო, იმას ძველ ფულზე დაუჯარიმებიხართო, ჩვენ ახალზე გადაგვიხადეთო. ეგეთი წასულა, როგორც ლურჯი რკინა.
მერე იძახოდა სანდრუაი: _ არ ვაპირებდი თქმასაო; იმის მერე ხმა აღარავის ამოუღია. ისე კი, სადღაც გულში ექნებოდათ ჩარჩენილი. განა კი ვინმე ამტყუნებდა სანდრუას:
_ გაბრაზებული იტყოდა, მაშ რა იქნებოდაო! _ იძახოდნენ.
*
კვირაი შუადღემდე ეხმარებოდა დედას. მერე ისევ ძველებურად დაუწყია გულსა წიწკნა. უნდოდა გაენებებინა თავი თიბვისათვის, მაგრამ დედა შეეცოდა, შეეშინდებოდაო. მერე სათიბში ცელიან მოხუცს რომ ჰკიდა თვალი, უფრო მაგრა დაეწვა გული. საიდანღაც ისევ იმ მიმალულმა სიბრალულის ნერვმა იჩინა თავი და ბოღმამორეულმა შორს გასტყორცნა ცელი. სწიწკნიდა გული.
_ რა დაგემართა, შვილო, _ მკვდრისფერი დაედო ლელას.
ამან უფრო გააბრაზა. იფიქრა, ვაწყენინებ რამესო და ხმა არ გაუცია, ისე გაშორდა სათიბს. არ გამოჰკიდებია მოხუცი, იცოდა შვილის ხასიათი.
იმ დღეს სულ ასე იყო. გული ვერ უძლებდა სახლში. ამოვიდოდა სათიბში, ერთ_ ორ ნამსხვრევს ჩამოავლებდა და გამოიქცეოდა. სწიწკნიდა გული, თითქოს ხმაც კი ესმოდა. დედის დანახვაზე უფრო უორკეცდებოდა ტკივილი. ვერაფრით აეხსნა, რატომ ემართებოდა ასე. სულ რაღაცას ბუზღუნებდა, სულ რაღაცაზე იშლიდა ნერვებს. ეხვეწებოდა ლელა: არ მინდა შენი სათიბი, როგორც იქნება, ისე გავთიბავო და უფრო სწიწკნიდა გული.
ხალხმა უცებ გათიბა ყამირები. თივები ააგეს და ახლა მთაში წავიდნენ სათიბად. დედა_ შვილიღა დარჩა ყამირში. სიცხე იყო. თივის ხალებს მაინც დავჭრიო, გული დაუღონდა კვირიას. მეზობელს წალდი გამოართვა და ტყეში წავიდა. ოცდაათი ხალა მოსჭრა. მამულებში რომ გადმოიტანა, დედამისს გაეცინა: _ მაგდენი თივა რომ დაგვიდგეს, რაღა გვიჭირსო, დედა გენაცვალოს!
ქვემოდან სამხარათ ქეთომ ამოიარა და მეზობელთან იმას გაატანა კვირიამ წალდი. სულ გაშიშვლდა ცაზე მზე, ისე დააცხუნა, კალიებმა ქვითინი დაიწყეს. ვეღარა და ვეღარ შესძლო კვირიამ თიბვა. მამულებში ტყემლის ხე იდგა. იმ ტყემლისა ჩრდილს შეაფარა თავი. ცას ახედა და იმის სიმტკნარემ რატომღაც წუხანდელი ღამე გაახსენა. მთელი ღამე თვალი არ მოუხუჭავს, მთელი ღამე მხრებს იტკივებდა დედამისი;
კვნესოდა… ვითომ ჩუმად, კვირიას მალვით, მაგრამ მერე ჩაეძინა და სიზმარშიც მხარს იტკივებდა დედა.
შეშინებული გამორბოდა ნათიბში ლელა.
_ რა დაგემართა, დედი!
_ გველია იქ, გველი.
_ სად არის, ნუ გეშინია.
_ ვთიბავდი და ფეხებზე გადამიარა.
_ წავიდოდა, რამ შეგაშინა.
_ არა, ნამხრევში შეძვრა და დაიმალა.
_ წავალ, ვნახავ, ჩემი ნახვა უნდა ალბათ, არა თქვა, კვირია ჩამოვიდესო? _ არ წახვიდე, გიკბენს, არ წახვიდე!
კვირია ნათიბში ჩავიდა, ცელი აიღო და ნამხრევში გველს დაუწყო ძებნა. იქვე ახლოს იპოვა დამალული, მოთიბულ ბალახებში შემძვრალიყო და დახვეულიყო. რომ გადახადა, თავი წამოსწია. მზეს ეს არ მოეწონა და დააცხუნა. გველმა დაისისინა და კვირიასაკენ კი არ წამოვიდა, მეორე ნამხრევში დააპირა დამალვა. კვირიამ იფიქრა, გავუშვებო, მაგრამ შეშინებული დედა გაახსენდა, წამოეწია და ცელის ყუით მოკლა, ცელის პირით აიღო და შორს გაიტანა. მერე რატომღაც გული დაწყდა, რატომ მოვკალიო. იმ დღეს იმ ყამირს ვეღარ გაეკარა სათიბად ლელა, თივები უნდა ავაგოო, მოიმიზეზა.
წინა დღეს გათიბული მოხვეტეს და საგულებელში გაიტანეს ტვირთი. ცხელოდა.
სამხარათ ქეთომ გამოიარა და კვირიას დაუწყო ლოცვა:
_ შენამც გახეირებს ღმერთი, ჩემო კვირიავ!
_ რატომ ვითომ, რა დავიმსახურე!
_ წალდი რომ მომახელვინე.
_ რა წალდი, ქალო, ის წალდი სვიმონიანთ გამოვართვი, არ მიგიცია?
_ გუშინ ვეღარაფერი გითხარ, ჩემო კვირიავ, რომ დავინახე, მაშინვე ვიცან. შარშან დამეკარგა, გუშინ ვეღარ გითხარი, ვიფიქრე, არ გამატანს-მეთქი. ჩემი წალდი იყო. შენამც იხეირე!
_ რა ვუთხრა ეხლა იმათ, ქალო!
_ რას ეტყვი, განა იმათი იყო.
_ ბოჩოლებს რატო არ აბამ…
_ გამამექცევიან ხოლმე დილითა და ვეღარ ვიჭერ.
_ დააბოდე, ქალო, სუ მოგვითელეს სათიბი, ცელის პირით ვეღარ გამომაქვს შორეული ბალახი, _ შეეხვეწა ლელა.
_ ამ სიცხეში არც თავად ჩამოდიან, როცა აიგრილებს, მაშინ აწყალებენ სათიბს.
_ აბა, ვკითხავ სამუკასა და თუ მითხრა, დააბიო, დავაბამ, უიმისოდ კი ვერა, ეწყინება სამუკასა.
უცებ მამულში ერთმანეთზე კუდებით გადაბმული სოფლის ბოჩოლები მოცვივდნენ ბზიკაობით. უკან მარტიაი მოსდევდა კივილით. მხარზე ცელი ჰქონდა გადებული და მორბოდა. მოვიდა და დაჰკივლა სამხარათ ქეთოს:
_ რატო არ აბამთ ბოჩოლებსა. მეორედაც თუ ვნახე ყამირებშია, სუ თავებს დავაჭრი ცელითა.
_ სამუკაი ძალიან უშარდებაკე იმას, ვინც მე მაწყენინებს, _ თავი გამოიდო სამხარათ ქეთომ.
_ ცივ წყალს კი არ დალევსკეა, ვინ მიგდია სამუკაი!
_ სამუკამ სუყველაფერი იცის. შენ იცი, რა თქო სამუკამა?
_ რას იტყოდა, ერთ რუსულ სიტყვას სადმე გაიგონებდა და იმას იტყოდა, სხო კი რა უნდა ეთქო!
_ სამუკამ ისე თქო, რომ მფრინავი თეფშები დადიან ცაში, ჰო, შენ იცოდია აბა ეგა?
_ მე კიდევ იცი რა ვიცი?
_ რა იცი!
_ ის, რაც სამუკამ არ იცის.
_ რა იცი, რა!
_ ისაო, რო ჩინელებს გვირაბები გამოუთხრიათ და ეხლა თურმე ჩვენი სახლებისძირ სხედან და ყურს გვიგდებენ, რას ვიტყვით, ჩემმა დედაკაცმა დილას ორმოს თხრა დაიწყო ოთახში. აბა, იცოდა სამუკამ ეგა?
_ ალბათ არ იცოდა, უი ჩემ თოლებსა, წუხელ ისეთს რამეს ვლაპარაკობდით მე და სამუკაი, ვინ იცის, სუ გაიგონა იმ ჩინელმა.
_ კიდევ იცი, რა ვიცი?!
_ რა, ჩემო მარტიავ!
_ თუ არ დააბამთ ამ ბოჩოლებსა, სუ თავებს დავჭრი.
_ წავალ და ვკითხავ სამუკასა. _ კაბის ბოლოს ქნევით წავიდა სამხარათ ქეთო სახლში.
_ ძალუავ, ეხლა წავა და მართლა ამოსთხრის სახლში ორმოსა. მაგან მართლა დაიჯერა, _ ეუბნებოდა მარტია ლელას და ისე გულიანად ხარხარებდა, რომ მიწაზე ყირაობდა და ბოჩოლებზე ნაკლებად აღარც ის სთელავდა სათიბს.
_ უბედურებო, კი ჩი… ჩინელებო, ამოგითხრით სამხარათ ქალი.
მერე ცელი აიღო, კუდებით გადაბმული ბოჩოლეები წინ გაიყარა და წავიდა.
_ ზემოთ, თივასთან, შენი დაჭრილი ხალები დავაწყვე და აღარ არის, კვირიავ, მოუპარნია ვიღაცას.
_ რამდენი იყო, დედი!
_ ათი.
_ მე ვიცნობ ჩემ დაჭრილ ხალებს, თავებზე ჯვრები გავუკეთე. წავალ, ერთი ვნახავ, ვის თივებს ეწყობა ძირს.
კვირიამ თუნგი წაიღო და თან თივისძირებს სინჯავდა, თან წყაროსკენ მიდიოდა ზემოთ.
წყაროსთან ათი თივა იდგა. ათივეს მისი მოჭრილი ხალები ეწყო.
სვიმონიანთ მართაი დაინახა და ჰკითხა, ვისი თივებიაო ესენი.
_ სამხარათ ქეთომ ააგო, იმათია.
_ თქვენ რომ წალდი გამოგართვით, მართლა იმათი იყო?
_ იმათი შავი ქვა იყო, შვილო. ქეთოს ხელში რომ ჩავარდეს და მაშინვე ის იცის, ჩემია, მე დამეკარგაო. ჩემი უბედური კაცის მოტანილი იყო, _ ჩამოცრემლა მართამ.
კვირიამ ხალა გამოაძრო თივას, მერე მოკლული გველი ამოიტანა და ხალის მაგიერ ის დაუდო.
თავის დედას დაუმალა ეს ამბავი. მარტო ის უთხრა, ჩვენი ხალა ვიცან და გამოვაძრეო.
_ აღარ უნდა გამოგეძრო, შვილო!
_ რატო?
_ დაღონდებიან მერე, ძნელია აგებული თივის დახალვა.
_ დავხალე ისევ.
_ რაით?
_ გველით. გველი დავუდე ხალად.
_ რატო ჰქენ, შვილო, ეგე, _ შეწუხდა ლელა…
ცხელოდა. იმ დღესაც გააქცია სათიბიდან კვირია სიბრალულის ნერვმა.
გული უღონავდა ლელას. ავიდა და გამოაცალა გველი ქეთოს თივას. ეშინოდა კი, ძალიან ეშინოდა, ერთნაირად კანკალებდა შიშით.
*
თიბვაში დაილია ერთი თვე. იმდენი თიბა ლელამ, მზემ მთლიანად გაუხუნა შავი ჩიქილა. გახდა მოხუცი. თიბათვესავით დაილია თვითონაც. შვილის დასანახად არაფერს იმჩნევდა. მარტო ერთხელ წამოსცდა ჩუმად:
_ ჭალა გავცვითეო სიარულით.
მაგათი სახლიდან სათიბი ხუთ კილომეტრზე იყო და ყოველ დღე ადიოდა და ჩადიოდა ლელა ამ ჭალაზე.
ისე თქვა, ჭალა გავცვითეო, კვირიას ერთნაირად შეეცოდა ღორღიანი ჭალა და ჯაფით ჩამომხმარი დედა. გულმა გასწიწკნა მწარედ.
_ თავმჯდომარე ხომ არსად შეგვხვედრია, შვილო?
_ შემხვდა გუშინ.
_ ხო არაფერი გითხრა?
_ გასთიბეთო, _ მკითხა.
_ წაღებაზე თქვა რამე?
_ არა, ბრიგადირი ჯღუნაი იყო და იმას უთხარი.
_ რაო?
_ ჩობოლაურთას ადი ხვალეო. ხალხი გააფრთხილე, ზეგისათვის შინ იყვნენ, მანქანებს ამოვიყვან და თივას წამოვიღებო. ჯღუნამა:
_ ვერ ავალო.
_ როგორ არ ახვალო, ხალხი ღამ-ღამობით თივებს იპარავს და სახლში მიაქვსო, გააფრთხილე თივის ძირები ხომ ეტყობა მამულებში, თითო თივის ძირზე ორ თივას დავაწერ, თუ კიდევ წაიღებენო.
ჯღუნამა:
_ არ მამაკვლევინო, კაცო! ჯერ სანდრუამ დამაყვედრა ის ოთხი მანეთი და თორმეტი კაპიკი, ახლა აქილევსი რასმე წამოაყრანტალებსო.
_ ხალხი გააფრთხილე არავინ მეცემინოსო.
_ რო შავეხვეწო, იქნებ აღარ წაგვართვას თავჯდომარემ თივები. ოცი თივა ავაგე, გასაფრენად გამზადებულ ანგელოზებსა ჰგვანან. ტატიაი გაკვირვებული იყო _ რა ლამაზი თივები აგიგიაო; ვეტყვი, შავეხვეწები, ხუთ თივაზე მეტს ნუ გამოგვართმევ _ მეთქი, ავადმყოფმა ბალღმა გამითიბა-მეთქი.
_ როგორ გაგხუნებია ჩიქილა, დედი. დაგხევია კიდეც. ამოვალ თბილისიდან და ამოგიტან ახალს.
_ თხუთმეტი თივა რო დაგრჩეს, იქნებ სამი ძროხა გავკვებო როგორმე. კარგი თივებია, თუ ქეთოს ბოჩოლებმა არ გააწყალეს.
_ ჭალაზე მაგრა შენი ჩიქილა გაცვეთილა, დედი!
_ ვეტყვი, ყოველდღე ბურსაჭირიდან ჩამოვდიოდი-მეთქი სათიბად. რა მალე გავიდა ზაფხული.
_ შენი ჩიქილა და ეს მიწა ერთნაირად გაუხუნებია შემოდგომას, დედი!
_ თბილისიდან მალე ამოდი, შვილო!
*
ქალაქში აიტეხეს გოგოებმა:
_ მთაში წაგვიყვანე, კვირიავ!…
წაიყვანა.
შემოდგომა იყო, ფერი ჰქონდა დაკარგული მიწას. სანამ კვირიას სოფლამდე მოვიდოდნენ, ჩამოშლილი გზა შეხვდათ, ავტობუსიდან ჩამოვიდნენ და იარეს ფეხით. თანასოფლელი დედაკაცი დაემგზავრა გზაზე. მთელი გზა ენა არ გაუჩერებია, ხან ვის სჭორავდა, ხან ვის… მერე ის ოთხი მანეთი და თორმეტი კაპიკიც გაიხსენა. ზოგს რა ბედი აქვს, რა ვარსკვლავზე დაიბადაო. ტლიკინებდა:
_ მოუტყუვებია მარტიას, ჩინელებს შენი სახლის ქვეშ გვირაბი აქვსო გაყვანილი. ამდგარა და სამხარათ ქეთოსაც დაუწყია სახლში ორმოს თხრა. ზოგს რა ბედი აქვს, რა ვარსკვლავზე დაიბადება. ერთი ქოთანი ოქრო მოუხელნია იმ ნათხარ ორმოში.
თორელათ პირდაპირ ხალხმრავლობა იყო. საქონელს იღებდა დამამზადებელი. ცხელოდა. აუარება ხარ-ძროხა ირეოდა ერთმანეთში. საცოდავად ბღაოდა სიცხისაგან შაწუხებული საქონელი.
იგვიანებდა დამამზადებელი. წესად ჰქონდა, მთელი დღე დააყენებდა ხოლმე ხალხს და საღამოთი დაიწყებდა მიღებას. ხალხი ლოდინით ისე იყო შეწუხებული, რომ იხვეწებოდნენ, ოღონდ ჩაებარებინათ და თუნდაც “ჯანდაკში” მიეღო. ერთმანეთს აღარ აცდიდნენ და ძალით შეჰყრდნენ საქონელს სასწორზე. რაღაცნაირი შემზარავი სურათი იყო. შავი არაგვი ჩამოდიოდა დამზადების იქით. ერთი სული ჰქონდა კვირიას, დროზე გასცლოდა ამ ადგილს.
გზაზე მომავალი დედა შენიშნა შორიდან. ამოდიოდა ლელა და ოთხი ძროხა მოჰყვებოდა უკან.
ამხანაგ გოგოებს გააცნო დედა. ჩიქილა აღარ ეხურა ლელას. გაუკვირდა, რამოდენა ჭაღარა გამორევიაო თმებში.
რამდენიმე ნაბიჯით გაჰყვა დედას.
_ რამდენი ვეხვეწე და მაინც წამოიღესო, _ ჩამოცრემლა ქალმა.
_ ბრიგადირმა რაო?
_ დადიოდა და სუ იმას იძახოდა: ოთხი მანეთი და თორმეტი კაპიკიო, ეგაო, ძველი თავჯდომარის ამბავი იყოო. ავადობა არ გამაგონოთო. ხომ გაგიკეთებიათ თივებიო, წაუღებლობა არ იქნებაო. შენ ნუ წამოხვალ, შვილო, შავეხვეწები დამამზადებელს, ნუ მომატყუებ-მეთქი, ხელზე გაზრდილი საქონელია, რა ვიცი, პირველში როგორ არ მიიღებს.
მოდიოდა ლელა და მოჰყვებოდნენ ძროხები. ზოგი აქედან ულოკავდა ხელს, ზოგი იქედან.
კარგა გზა გაევლოთ სტუმარ გოგოებს. გზისპირზე ლოდისქვეშ ამოდებული გახუნებული ჩიქილა შეამჩნია კვირაიმ. დედის ჩიქილა იცნო. შერცხვენოდა მოხუცს ამ ჩიქილით სტუმრების შეხვედრა.
გაახსენდა კვირაის თავისი სიტყვა:
_ ამოვალ თბილისიდან და ამოგიტან ახალს.
უკვე შორს მიდიოდა ლელა. საქონელი მისდევდა უკან.
დედის ჩიქილა ცივ მიწაზე გაშალა და რატომღაც ვეღარ გაარჩია, რომელი უფრო
გახუნებული იყო, შემოდგომის მიწა თუ…
გული ამოუჯდა და გაშლილ ჩიქილაზე დაემხო პირქვე. იგრძნო, რომ ძალიან მძიმე იყო მიწა. არა, ლელა აღარ ჩანდა, მაგრამ რატომღაც მოეჩვენა, რომ შორეულ გზაზე მიდიოდა, გვერდზე შვილებივით გაზრდილი საქონელი მოჰყვებოდა და ხელებს ულოკავდნენ. მერე, ვითომ დამამზადებელს ეხვეწებოდა: _ ხელზე მყვანანო გაზრდილნი. სწონიდა დამამზადებელ საქონელს და სხვებთან ერთად ამწყვდევდა შემოღობილში. ლელას შვილისაკენ მიეჩქარებოდა, მაგრამ ღობეს აწყდებოდნენ ძროხები და გამოჰბღაოდნენ… ღაპაღუპით მოსდიოდა ლელას ცრემლები და ეხლაღა,
დედის გახუნებულ ჩიქილაზე დამხობილმაღა, იგრძნო კვირიამ, რომ თურმე დედამისის ცრემლები ამძიმებდნენ მიწას.
შემოდგომა იყო, გადახუნებული მიწა თეთრი ჩიქილის დახურვას აპირებდა.
