ფრიდონ ხალვაში – ბიძაშვილი

მე შენ არასოდეს მენახე, მაგრამ მაინც ძალიან მენატრებოდი.
ეს ნატვრა ჯერ ჩემში ჩუმად მიმალული, გაურკვეველი და მთვლემარე იყო, მაგრამ იგი გამძაფრდა, როცა შენი ჩამოსვლის ამბავი გავიგე. შენს სიცოცხლეში პირველად ჩამოდიოდა შენიანებთან, აქ მშობლიურ მიწაზე და, როცა ვფიქრობდი, მინდოდა შენც ამ შეხვედრის მღელვარებით შეპყრობილი წარმომედგინე.
უცხოეთიდან მოდიოდი. იქ მარხია მამაშენი _ ბიძაჩემი რომელიც ბავშვობაში ბედუკუღმართ მუჰაჯირთა ჯგუფს აჰყვა და შორს გაიხიზნა სამშობლოდან.
ასე უბრალოდ აქაურ ბიძაშვილსაც არ ვხვდები. შენს პირდაპირ ჩემს კარებს მოადექი და, როცა გამოგხედე, შეშფოთებული ცისფერი თვალები მომაშტერე.
უქუდოდ იყავი. ოდნავ ქერა ქოჩორი მსუბუქი ნაოჭებით გადახაზულ შუბლს და ახალგაზრდა ენერგიულ სახეს უხდებოდა.
ჯერ გაიღიმე, რაღაც უცნაურად, გაუბედავად და ბავშვურად გაიღიმე, მაგრამ დახრილ წარბებქვეშ, თვალის უპეებში და მოკუმულ ტუჩებზე სულის სიღრმიდან გადმოპარული ნაღველი მაინც ვერ დავმალე.
_ შენ ხარ? _ გკითხე მე.
_ ჰო, მე ვარ, _ მითხარი უმალვე და ერთმანეთს გადავეხვიეთ.
მეტი ვერაფერი დავიმახსოვრე იმ შეხვედრის წუთებიდან, მაგრამ ოდნავ გულდამშვიდებულნი და ოდნავ ერთმანეთს შეჩვეულნი როცა ოთახში დავსხედით, მე შენს გარეგნობაში ჩვენი ნათესაობის რაღაცნაირი მსგავსების ნიშნების ძებნა დავიწყე.
ალბათ შენც ეს გაწუხებდა, გულმოდგინედ რომ მათვალიერებდი.
ყველანი შავგვრემანები ვართ, ეს კი თითქმის ქერა და ცისფერთვალებაა. ვფიქრობდი და, მგონი, ოდნავ უკმაყოფილოც კი ვიყავი ამით.
მაგრამ სიარული? არ ვიცი, ამ ოთხ-ხუთ ნაბიჯშიც კი ვიცანი მამაჩემის, ჩემი ძმის, ერთი სიტყვით, მხოლოდ ჩვენეული მიმოხვრა.
ხმა? ხმაც ჩვენი იყო, ძალიან მახლობელი, ნაცნობი და შეჩვეული. შენი ხმა რომ თვალდახუჭულს გამეგონა, უთუოდ ვიტყოდი, რომელიღაც შინაურთაგანია-მეთქი.
* * *
-იმ სოფელში მარტო ჩვენებურები ვცხოვრობთ, _ მიამბობდი შენ. _ იზნიქის ვილაეთში ვართ. ის ადგილები მთლად აქაურ ზეგნებს ჰგავს.
შენ მიყვებოდი. მე კი უფრო გაკვირდებოდი, ვიდრე გისმენდი.
ზოგჯერ დიდი სიხარულის და კმაყოფილების გამოხატვისას თვალზე ცრემლი აგიკიაფდებოდა, ჩაჩუმდებოდა, თავს ჩაღუნავდა. არჩევდა, ეძებდი სათქმელს, თითქოს რაღაცას ტოვებდი, გვერდს უვლიდი, ერიდებოდი და სხვა დროისათვის ინახავდი. აი, მაშინ უნებურად დავძაბე ყურადღება, შენ შემნიშნე, მაგრამ ვიგრძენი გესიამოვნა, ასეთი რამ ჩემში აღმოაჩინე.
ჩემი ბიჭი გადაგეხვია. შენ გაიოცე, `როგორ, აქ შვილები თქვენთან, ოჯახში არიან? ჩვენ ვიცოდით, რომ აქ ბავშვი როგორც კი დაიბადება, კომუნისტებს მიჰყავთ და კომუნა-ბაგებში ზრდიან~.
არა, შენ არ გეგონა, თუ ჩვენ ოჯახები გვქონდა. ჩვენი საკუთარი რამ თუ გაგვაჩნდა. აქ კი მოვახერხე ისე, რომ ჩვენ შევძელით მყუდროდ, შინაურულად გვესაუბრა არც თუ ისე ღარიბულ სუფრასთან.
შენ ალბათ უკეთესად იცოდი მამაშენის ამბავი, მაგრამ მე საჭიროდ მივიჩნიე მეამბნა შენთვის მამაჩემის მონაყოლი.
ყანიდან რომ დაღლილი დაბრუნდებოდა ბერიკაცი და შინ ჯერ კიდევ ყველანი არ შეკრებილიყვნენ, მე დამიძაძახებდა, წინ დამისვამდა, თავად გაგრილებულ კერიას მიადებდა თავს და ხმადაბლა, დიდი მზის ჩიბუხის ბოლში გახვეული, გაჭაღარავებული მსხვილი წარბების ქვეშ სველი თვალების მალვით, დინჯად, გატაცებით მომიყვებოდა ძველ, შორეულ ამბებს.
-კაი ბიჭი იზრდებოდა, _ დაიწყებდა დამწუხრებულად მამაჩემი შენს მამაზე თხრობას, _ მედრესში მიიყვანეს ექვსი წლისა და ხოჯას მიაბარეს. ათი წლის იყო, როცა არაბულ დერსები ზეპირად იცოდა, ხოჯა ამბობდა: კარგი ხმა აქვს, დიდი ნაკითხი მუეძინა გამოვაო. მაგი რომ ეზანს დასძახებს, მთელი ქვეყანა გარეთ გამოვა მის მოსასმენადო. ის ხანი იყო. რუსი რომ ჩოლოქზე გადმოვიდა, აქეთ ახალციხეს კაი ხნის მოსული იყო. მაშინ იყო, რომ მოუჩონჩვილდა ჩვენს მიწაზე ფეხი თურქს, მარა მთლად მაინც ადგილიდან ვერ დაძრულიყო.
მაგრამ მოშლით კი მეიშალა, წაუხდა საქმე. შეატყო და ხალხში დიდი შიში დათესა: გიაური მოდის, ყველას ამოგვჟლეტს და გადაგვწვავსო, ეუბნებოდა თურქი ყველა ჩვენიანს. ვინც დარჩებით, აგვხვეტავს და შორს ციმბირში გადაგყვრისო, პირველად იმათ ამოჟლეტს, ვინც მუსლიმანობას ეზიარაო.
შეშინდა ბაბაი (მიყვებოდა მამაჩემი კერაზე თავმიდებული. მისი ბაბაი შენი და ჩემი ბაბუა იყო. ასე არ არის?), ძალიან შეშინდა ბაბაი, თქვა, შვილს რა ვუყო, თვარა, მე თუ გინდა დამჩეხონ, აქედან ვერსად წავალ. ეს არის ჩემი სიცოცხლის ბუდე, ჩემი სიბერის ვათანიც აქ იქნება, მოვკვდები, აქ ჩავწვები, მიწას ესიამოვნება, მისიანმა რომ არ მივატოვე და მასვე ჩავეხვიე სამუდამოდ.
ცრემლი მომაწვა და ჩემი ნაკითხი ძმა ტყისაკენ წავიყვანე ბილიკით. ხევში წყალთან ჩამოვჯექით. ხევს ვამბობ, თვარა ცალი მხარე სოფლისა სულ კარგად მოჩანდა. დაღმართ გზაზე ხალხი შევნიშნეთ: ზურგზე ტვირთით ეშვებოდნენ დაბლა. ერთ სახლს ცეცხლი ეკიდებოდა გაღმა უბანში, მაგრამ არავინ აქრობდა, საკუთარ სახლს წაუკითხა ალბათ ცეცხლი.
_ საით მიდიან? _ იყვირა ვიღაცამ.
_ მუჰაჯირად, _ ურასუხა ვიღაცამ.
ჩემს ნაკითხ ძმას ალი ერქვა სახელად. ისე ნაღვლიანი წინაც არც ერთხელ არ მენახა, როგორც იმ დღეს ხევში რომ ვიჯექით და მუჰაჯირობაში მიმავალ ხალხს ვუცქეროდით.
_ მოდი, ერთხელ კიდევ ვიმღეროთ და რაც იქნება იქნეს, _ მითხრა ალიმ. რა იყო სასიმღერო, მაგრამ უარი ვერ ვუთხარი ძმას. ასე თავიდან შეჩვეულები ვიყავით. შინ ბაბასი გვრცხვენოდა. იმ ხევში გავიპარებოდით და იქ დავძახებდით რომელიმე სიმღერას. ალის მართლაც ისეთი ხმა ჰქონდა, რომ დასჭექდა, მეგონა ცამ იქუხა-მეთქი. ავყვებოდი როგორმე, მაგრამ იგი ყურს აღარ მიგდებდა, მისი მძლავრი ხმა უმალვე გადალეკავდა ჩემს სუსტ ხმას და თავისივე მოგუგუნე სიმღერის ექოს აყოლილი ბიჭი, თითქოს წყალდიდობის ტალღამ გაიტაცაო, ისე მიისწრაფოდა სადღაც, ისე გაყბურებდა მწვანე ქედებს, მეგონა ჩემს გვერდით აღარ იყო, ჩვენებური ქართული სიმღერა კი ხანძარივით ედებოდა მთებს და ტყეებს.
ხოჯა საეზნო ხმას აფასებდა მასში, მაგრამ გეკითხა ერთი ჩემთვის, გეკითხა ერთი იმ ხევისთვის ალის ხმით რომ პირამდე ივსებოდა და მისი ექოთი რომ კინაღამ შუაბზე იბზარებოდა. გეკითხა ერთი იმ ფოთლებისათვის, ალის ხმაზე რომ აკანკალდებოდნენ. გეკითხა და ჩვენ უკეთ გიპასუხებდით, თუ რა იყო ალის ხმა, რით აგავსებდა, რით დაგატკბობდა, რით მოგარჩენდა.
სოფლის მთავარი გზა ჩვენს ეზოს ჩაუდიოდა გვერდით და შინ რომ დავბრუნდით, აყრილი მეზობლები ბარგიანად, ქალ-ბაღნიანად იქ დაგვიხვდნენ. მამაჩემი ჩამდგარიყო მათ შუა და ეხვეწებოდა, შინ დავბრუნდით, ნუ შეიშალეთო, მაგრამ ყურს თითქმის არავინ უგდებდა, პირიქით, მოუწოდებდნენ თვითონაც ჭკუა ეხმარა და თან გაჰყოლოდა წმინდა სამუსლიმანოსკენ, სადაც მადლიანად, მოსვენებით, უხვად და მშვიდად იცხოვრებდა. მაგრამ ბაბამ თავისი უარი დიდ ქვალოდად დადო ეზოს ჭიშკართან.
იმ დღეებში ბევრი აიყარა თავისი სახლ-კარიდან, ხოჯამ კი, მახსოვს, ჩვენთან სიარულს მოუხშირა, რატომღაც მამას გამუდმებით ცალკე ეჩურჩულებოდა რაღაცაზე და სულ ჩემი ნაკითხი ძმისაკენ იმზირებოდა.
მამა კი თანდათან უტყვი, ჩაფიქრებული და მგონია, ოდნავ რაღაცით შეშინებული შეიქნა.
ერთ დილით გავიღვიძე და სექვზე დაგებული ალის ლოგინი ცარიელი დავინახე. თითქოს ყველაფერს მივხვდი, წამოვვარდი, დედაჩემს დასაძახებლად სამზარეულოში შევვარდი, მაგრამ იქ, აი ასე კერაზე თავმიდებული მამა დამხვდა, მწუხარედ გადმომხედა, ცრემლების დამალვა ვეღარ მოასწრო და საწყალმა ვეღარც ხმა დასძრა.
გიაურებით ისე დაეშინებიათ, რომ შვილი ოღონდ ცოცხალი გადარჩესო, მუჰაჯირებისათვის გაეტანებინა, დედაჩემიც თან გაჰყოლოდა ალის. ბაბაი კი იჯდა თავის კერაზე თამიდებული და ელოდა გიაურების მოსვლას, ესე იგი _ სიკვდილს.
დედაჩემის წასვლამ მთლად თავზარი დამცა.
ბაბაი მამშვიდებდა, ნუ გეშინიაო, ალბათ მომავალ გაზაფხულზე ქვეყანა დაეწყობა და ეგენიც დაბრუნდებიანო, ასე ეგონა დედაჩემსაც, შვილი მარტო სხვას ვერ გაატანა და თვითონ წაჰყვა იმის იმედით, რომ წელიწადში უკან მობრუნდებოდა, მარა, რა ვიცოდი, რომ იმ დღეს სამუდამოდ დავკარგე დედაც და ძმაც.
* * *
მე შენ ასე მოგიყევი მამაჩემის ნაამბობი. ეს ვიცოდი მამაშენზე, უცხოეთიდან ჩამოსულო, ჩემო ბიძაშვილო, შემდეგ რაც მოხდა, ეს თავად უკეთ იცოდი. მოსმენა არ მინდოდა, მეც ვიცოდი ყველაფერი.
ჩვენ სხვა რამ გვაღელვებს დღეს. შენ იქა ხარ, მე _ აქ.
ახლა ჩვენ არც დრო გვაქვს და არც სურვილი იმისა, რომ დამნაშავეები ვეძებოთ და ისინი გავასამართლოთ.
ბედისწერამ დედამიწაზე ისე დაგვალაგა მე და შენ, რომ ორივეს ერთმანეთისაგან განსხვავებული სამშობლოები შეგვრჩა.
_ შინ ჩვენ სუყველანი ჩვენებურად ვლაპარაკობთ, _ მითხარი შენ.
_ შინაც და სოფელშიაც, _ დაუმატე და თითქოს ამით მანუგეშე.
ჰო, ამისათვის გელოდი. ეს მართლა დიდებული ნუგეშია, ძმაო, მაგრამ აქ დააკვირდი? _ ქუჩაშიც ქართულია, გზებზეც, რადიოშიც, დიდ მეჯლისზეც, წიგნშიც.
ბიძაშვილობა ახლა ჩვენთვის თითქოს პატარა რამ არის. ჩვენ უფრო დიდი ნათესაობა გვქონია _ ენა, ქართველობა.
მაგრამ თუ ენა ჩვენი ეროვნულობის, მშობლიურობის და თვით სამშობლოს გამომხატველია, მაშინ შენი სამშობლო ერთი სოფელი ყოფილა, ჩემი კი ერთი ქვეყანა. ამიტომ მებრალები, თორემ დღეს ცოცხალი კაცი მშიერი და ტიტველი არსად დარჩება.
ასეთი ფიქრები მიტრიალებდა თავში, შენი ცხოვრების ეპიზოდებს რომ მაცნობდი, გული მტკიოდა, თანაც სიხარულს ვერ ვმალავდი.
ჩვენ მოვინახულეთ ნათესავები, მამაშენის ნაცნობი ადგილები, მისი სოფელი, მთელი აჭარა და მე შენი კმაყოფილებით ვხარობდი, შენი ბედნიერებით ვბედნიერობდი.
_ გიყვარდა ვინმე? _ გვკითხე ერთხელ ღიმილით.
_ ქალი? _ მკითხე შენ დამორცხვებით და მიმოიხედე ირგვლივ.
_ ჰო.
_ შეგნიშნე, რა უეცარი და უცნაურ სინათლით აგიკიაფდნენ თვალები. უფრო მომიახლოვდი, უფრო მომენდე და დიდ რაღაცის სათქმელად მოემზადე.
_ იმ ჩვენი სოფლის ალაგებიც აქაურ ზეგნებს ჰგავს… _ დაიწყე შენ და გამახსენდა, შეხვედრის პირველ დღეს აქ რომ გაგაჩერე. თქმას აპირებდი, მაგრამ ჩემი ყურადღება გინდოდა. მე ფიქრით შენგან შორს წავსულიყავ.
მერე ალბათ მოგერიდა, გადათქვი.
ჰოდა, მაღლა მთაშია ჩვენი სოფელი… მარა ჯერ იცი რანა გითხრა? _ მამაჩემის სიმღერა არავის გაუგონია. ისე დასტურ კაი ხმა ჰქონდა, მინარეთზე ასვლა არ სჭიროდა, ჯამიკარიდან დაძახებულ ეზანს ორ სოფელს გააგონებდა…
მე მხოლოდ თავი დაგიკარი, თქმით რაღა უნდა მეთქვა.
შენ კი განაგრძე:
_ ერთ დღეს, დიდი, თხუთმეტი წლის ტროყი ვიყავი მაშინ. ნენეს გავეპარე შინიდან. გზაბაზარს გავყევი, ჯერ ტყე-ტყე ვიარე, მერე მთის წვერისკენ შევუდექი აღმართს, იქ, მაღალ წოწოლზე მინდოდა ასვლა და იქიდან შორს ჩემი მემლექეთის დანახვა, ჰო, ჰო, აქაურობის, ჩემი მემლექეთის, საქართველოს დანახვა მინდოდა იმ მაღალი მთის წურწუმეტა წვეროდან.
ბაბაი რომ იყო ცოცხალი, სულ აქაურობისას იტყოდა. ჩემი შურდა: პაწაი ხარ, გეიზრდები, ქვეყნებში ქარაშოტები ჩადგებიან, ერთიმეორესთან იართ, ჩვენებურების ნახვას მოესწრები, ჩვენი მემლექეთის ნახვას ეღირსებიო.
არ მენახა, მაგრამ სულ საქართველო მესიზმრებოდა.
იმ დღეს მთის წვეროდან ბევრი ვიყურე აქეთ და მეგონა მართლაც დაგინახეთ თქვენ ყველაი. გულში ამფერი რწმენა ჩავიდევი და…
ე, იმ დღეს, მთიდან რომ დაბლა ჩამოვდიოდი, ტყესთან მოსვლამდე დავინახე, ვინცხა გოგო მარტვაი ცხვარს აბალახებდა, წვივებზე ჭრელ პაიჭები უხდებოდა, წელზე ზაფრანისფერი ღაზლის სარტყელი. თავშალი გადაძრობოდა და მხრებზე ეკიდა.
მეშინოდა არ შემეშინებინა და ძალიან ფრთხილად მივაბიჯებდი მიწაზე, მარა მაინც დამინახა და რავაც შევატყვე, შეშინდა კიდეც.
შევდექ და ვუყურე, შედგა და მიყურა იმანაც.
გამჩენის მადლმა, გეგიბედავ და გეტყვი: ვიფიქრე, მივვარდები, ხელებს შემოვუჭირებ და გულში ჩავიკრავ-მეთქი. მარა ამას რავა ვიზამდი. ვიყავი ისე, ვუყურებდი მონუსხულივით. ისიც მიყურებდა. ხანდახან თვალებს დამიფახულებდა მარტო.
აჰა, ამფერი რამე დამემართა. შემიყვარდა ის გოგო ძალიან. ვიფიქრე, ვინც გინდა ის იყოს, ქურთი, თურქი, არაბი, სულ ერთია.
მიყვარს ეს გოგო და გათავდა. ის კი იდგა და მარტო თვალებს ლულავდა, ვითომც არაფერიო.
იცი რა ვიფიქრე იმ ერთ წუთში? გაგიკვირდება, მარა მაინც უნდა გითხრა: მთის წვერიდან რომ მემლექეთის დანახვა მინდოდა, ჩემი მემლექეთი რომ ვეძებე თვალით, ელბეთ ის გოგოა ის ჩემი მემლექეთი-მეთქი. დასტურ ისე ლამაზი, ჭრელი, მოღიმარი, ღია თვალებიანი, საყვარელი და მკერდგავსებული წარმომედგინა მუდამ ეს ჩვენი საქართველო.
მისკენ წავედი ნელა. ის მიბრუნდა, რაცხა ჩაიზუზუნა, ცხვარს მოუხმო მეგონა, მარა ფარას დიდი გოძორძღო ძაღლი გამოუცალკევდა და ფართო კუდის კორწიალით იმ მემლექეთისფერ გოგოს მიუახლოვდა.
პაწაი კი შემეშინდა, მარა გავჯიქდი. თუ გამიმეტა ამ გოგომ ძაღლის დასაღენკად, გამიმეტოს-მეთქი.
მარა გადავრჩი: ძაღლი პატრონთან მივიდა და ფეხებთან კუწუწოს ბულბულივით დახოხდა.
გოგომ გაიცინა და ხელი დამიქნია, ნუ გეშინიაო.
ქვეყანა ჩემი გახდა ვითომ, ერთი გენგიშად მოვითქვი სული და მასთან გავჩნდი.
შევხედე. თლათ ბაღანაც არ იყო, მარა გავბედე, ვინ ხარ, გოგოვ ძალიან მომეწონე-მეთქი.
აქაური ტყიების ყაშბაქანის (მთავარი მეთვალყურის) ქალიშვილი ვარო. ჩვენ გურჯები ვართო, დაუმატა ნათქვამს და მე სიხარულმა სულ ტანში დამჭინჭრა.
მეც გურჯი ვარ-მეთქი, ვუთხარი. მაშინ მეგონა უფრო ფართოდ გამიღო თვალები თლათ მობრუნდა ჩემკენ, მხრებიდან თავზე აწიწული თავშალი ისე ჩამოაგდო დაბლა და სიცილით მითხრა: მემლექეთის დასანახავად ადი მთის წვერზე?
გადავირიე, _ საიდან მიხვდა ჩემს ბავშვურ სიბრიყვეს-მეთქი.
* * *
დღე არ იყო მეტყევის გოგოს სანახავად არ გამოვპარულიყავ. გულისა რომ მთლად გავანდე, ზეიდან გადმომხედა უმოწყალოდ და გამიცხადა: ჯერ ბაღანა ჯარ და რა დროს შენი ქალია.
უცებ ცხენის თქარუნიც მომეყურა. მობრუნება ვერ მოვასწარი, თეთრნაბდიანი ცხენოსანი წამომადგა თავზე. აბა, ვადს თეთრი ნაბადი ჰქონდა.
გოგოს შევხედე, შეცვლილი მეჩვენა და მეწყინა, რომ ჩემკენ აღარ იყურებოდა.
_ სამი დღეა გელი, უთხრა მოსულს.
კაცმა ზურგიდან თეთრი ნაბადი მოიგლიჯა, დაახვია, ძირს დადო და ორივე ხელი გაუშვირა გოგოს:
_ მოდი, _ უთხრა ჩვენებურად, მე გადმომხედა ეჭვით, ხომ არ ესმის ქართულიო.
გოგომ დახვეულ ნაბადს ფეხი დააბიჯა. კაცმა ხელებით აიყვანა და უნაგირზე წინიდან შემოიჯინა.
_ ვინაა? _ კითხა ჩემზე კაცმა.
_ ნათესავია, _ უპასუხა გოგომ.
კაცმა გამიღიმა, მგონია ოდნავ შეწუხდა თუ რაღაც, მაგრამ მაინც რიხით მომაძახა:
_ ეგ ნაბადი ამის ბაბას გაურონიე და დატიე იქა, ნუ შეშინდები, გვანცა ამ ნაბდის პატრონთან არის-თქვა, უთხრა.
გვანცა რქმევია გოგოს, ვიფიქრე. მერე ჩემთვის ჯავრიო ვთქვი:
ამას უყურე ერთი შენ, გაზაფხული თოვლით დამიფარა, სიყვარული წამართვა და კიდეც ამას ემსახურე. დასტურ თოვლის დიდ გუნდასავით იყო დახვეული თეთრი ნაბადი ჩემს წინ. რაღა მექნა, მივედი, ნელა დავიხარე და ფრთხილად ავიღე ნაბადი, მარა არ გამიშლია. რადგან ზედ გვანცას ფეხი ეხატა წითელი ტალახით.
კიდო ამით ვილბობდი გულს, რომ ის კაცი ჩვენებური, ქართველი მაინც გამოდგა.
დღესაც არ იციან შინ, საიდან მაქვს ის თეთრი ნაბადი.
ძაღლი? ღმუილ-წმუილით წამოდგა, ვითომ ისიც გულჯავრიანი იყო და დაობლებული, ტირილით ცხვარს დაედევნა.
* * *
მეორე დღეს ბიძაჩვენს ვესტუმრეთ ზემო აჭარის სოფელში. შენი ჯიბიდან ფაქიზად შეხვეული რაღაც ამოიღე და მოხუც ბიძას გაუწოდე.
_ ეს ბაბამ დაგვიტია და დაგვიბარა: თუ ჩემს რომელიმე ძმას ცოცხალს როისმე ჩაუსწარით, გადაეცით, მისი იყოსო.
ბიძამ შეხვეული გახსნა და ხელში სათვალე შერჩა.
შენ მერე უფრო დაწვრილებით აუხსენი მამის სურვილი.
ჩემი თვალების მაგიერ ამ სათვალეებმა მაინც შეხედონ სამშობლო-მემლექეთსო, უთქვამს მამაშენს სიკვდილის წინ.
მთელი აჭარა ფეხით მოვიარეთ. პირველად იყავი აქ და მაინც ყველაფერს იცნობდი. არ ელოდი, თუ ასეთ ვაჟკაცურს ნახავდი აჭარას. `რაფერ მოასწარით ასე მალე ამდენის გაკეთება, რა ცხოვრება ყოფილა ძიავ, ა?~ იმეორებდა ჩუმად.
შენი წასვლის ჟამიც დადგა.
განშორება ბევრი მინახავს, მაგრამ ეს ჩვენი განშორება სხვანაირი იყო.
მიგაცილებდი. ხელებს ხელებზე ვუჭერდით ერთმანეთს, ვეხვეოდით, გემშვიდობებოდით და რაღაც დიდი მოუნელებელი ტკივილი გრჩებოდა.
ამას ვხედავდი, ამას ვგრძნობდი შენთან ერთად.
შენ კიდევ მოასწარი ერთი ამბის მოყოლა, შემდეგ გაიხსენე დედა, ძმა, გათხოვილი და, სიძე ლაზიაო, მითხრა, ბარში ცხოვრობს, თხილის დიდი ბაღი აქვს, ზღვიდან მოშორებულია, მაგრამ მაინც დადის ზღვაზე. თევზს იჭერს და მის ნავს ცხვირზე `ჭოროხი~ აწერიაო.
შენ კიდევ ბევრის თქმა მოასწარი, მე კი ბევრის დანახვა და ბევრის მოსმენა შევძელი, მაგრამ ყველაფერს აღარ გავიხსენებ ახლა.
მიდიოდი, ვინ იცის, ვნახავდით თუ არა კიდევ ერთმანეთს.
_ ძნელია: შენ აქ, მე _ იქ, _ გაიმეორე ბოლოს შენ, მატარებლის სარკმლიდან გადმოწოლილმა ჩემი ნათქვამი.
მე კი გავიფიქრე: ჰო, `ძნელია~, მაგრამ მყავდე იქ, შენ. _ ასეთი კარგი ბიძაშვილი და გახსოვდეს, რომ ეს `ძნელია~, კარგია, მაინც კარგია…
1970