შორენა ბორაშვილი-შტოიერი – ”მარჯორი უორდროპის ქართულ ეკლესიასთან დაკავშირებული თარგმანები”

საზღვარგარეთ არსებული წიგნსაცავები და ქართული კოლექციები საქართველოთან დაკავშირებულ მრავალ საინტერესო და მნიშვნელოვან მასალას იცავენ. ერთ-ერთი მათგანია ოქსფორდის ბოდლის ბიბლიოთეკა, ოლივერ უორდროპის მიერ შედგენილი მარჯორი უორდროპის ქართული წიგნებისა და ხელნაწერების კოლექცია.

მარჯორი ურდროპის ცხოვრებისა თუ საზოგადოებრივი მოღვაწეობის შესახებ უამრავი დაიწერა არა მხოლოდ მეცხრამეტე, არამედ მეოცე საუკუნეში და დღესდღეისობით უორდროპების საქართველოსთან დაკავშირებული საქმიანობა თითქმის შესწავლილად მიიჩნევოდა. 2008 წელს ბოდლის ბიბლიოთეკის საცავში ჩატარებული კვლევის შედეგად მოძიებულ იქნა უორდროპების მიერ შენახული აქამდე უცნობი მრავალი ღირებული მასალა.

როგორც ჩანს, ინგლისელი ქართველოლოგები საქართველოში მოგზაურობისას დიდი ინტერესეით აგროვებდნენ არა მხოლოდ უძველეს ხელნაწერებს, არამედ თვით ქართველებისათვის მნიშვნელობას მოკლებულ ქაღალდებს:

“ერთხელ წ. კ. გ. ს.-ების წიგნის მაღაზიაში შეველ და ვნახე განსვენებულისგან დაკვეთილი წიგნები. გამიკვირდა. განსვენებულს საინტერესო წიგნთა შორის ისეთი წვრილმანებიც გამოეწერა, რომ ჩვენ, აქ მცხოვრებთაც კი არ წაგვიკითხავს და ყურადღებაც არ მიგვიქცევია. მის მარჯორი უორდროპს ქართული მწერლობა სავსებით აინტერესებდა, ძველიცა და ახალიც, მნიშვნელოვანი და წვრილმანიც.” (საქართველოს მოამბე, მის მარჯორი ვარდროპ, B. ფსევდონიმით, 1909 წელი, #8, 10 გვ).

მარჯორი ქართველი მეგობრებისგან მუდმივად იძენდა ქართულ გაზეთებს და ეცნობოდა საქართველოში განვითარებულ მოვლენებს. რუსული კოლონიური პოლიტიკის ქვეშ მყოფ ქართველ მეგობართა უსამართლო ჩაგვრის მოწმე, მათ დასახმარებლად საქართველოდან მიღებულ გაზეთებს თარგმნიდა და შემდეგ აგზავნიდა მაღალი რანგის პირებთან, მათთვის საქართველოში არსებული შეულამაზებელი რეალობის ჩვენებისა თუ მათგან დახმარების მიღების, მცირე ერის კულტურისა და ქართული ეკლესიის, ქართველი მამების დევნისა და შევიწროებისაგან დაცვის მიზნით.

აღნიშნული სტატია მარჯორის მიერ ქართულ ეკლესიასთან დაკავშირებულ აქამდე უცნობ თარგმანებს შეეხება. მასალა საკმაოდ მრავალფეროვანია და მოიცავს არა მხოლოდ ქართული ეკლესიის ისტორიის განვითარების, არამედ XIX საუკუნეში არსებული პოლიტიკური მდგომარეობისა და ქართველი მამების ყოფის აღწერას.

დევიდ ბარეტის კატალოგში (დევიდ ბარეტი, მარჯორი უორდროპის კოლექციისა და სხვა ქართული წიგნებისა თუ ხელნაწერების ბოდლის ბიბლიოთეკის კატალოგი (354 გვერდი) ლონდონი, ოქსფორდი, 1973 წელი) მარჯორისა და ოლივერის მიერ ქართული ეკლესიის შესახებ დაწერილ თუ თარგმნილ ტექსტებს ერთი ქვეთავი / ტომი ეთმობა, რაც თვრამეტი თაბახის ფურცლისაგან შედგება და დანომრილია MS. WARDR. C29 შიფრით, შემდეგი სათაურით: Articles on the Georgin Church. (სტატიები ქართული ეკლესიის შესახებ).

სტატია The persecution of the Georgian Church – (ქართული ეკლესიის დევნა) მარჯორი უორდროპის მიერ რუსულიდანაა თარგმნილი, 1909 წელს გამოცემული გაზეთიდან „რეჩი~ (#72, მარტი). კოლხიდელის ფსევდონიმით გამოქვეყნებული გრიგოლ დადიანის სტატიაში აღწერილია საქართველოს ეგზარქოსის – ნიკონის მოკვლის შემდეგ დაწყებული რეპრესიები და მისი შედეგები. ეკლესიის მეთაურის მკვლელობა საქართველოს ისტორიაში ერთ-ერთ გამაოგნებელ ფაქტადაა მიჩნეული, რასაც ქართველთა გაუთავებელი წამება და გადასახლებები მოჰყვა.

“გასულ წელს მოკლეს არქიმანრიტი ნიკონი, საქართველოს ეგზარქოსი, ეკლესიის მეთაური თბილისში, მოხდა მთელ საქართველოს ისტორიაში აქამდე გაუგონარი რამ.

იმის გამო, რომ ქართული ეკლესიის წარმომადგენლებმა საკუთარი ეკლესიის ავტოკეფალიის უფლებების აღდგენას დაუჭირეს მხარი, ბუნებრივია, ამას მოჰყვა საეკლესიო პირების დევნის გაძლიერება. ხაზს ვუსვამთ, რომ მკაცრი და ყოველგვარად დაუმსახურებელი საეკლესიო პირების დევნა საკმაოდ დიდი ხნის წინ დაიწყო და ხალხისადმი ცინიკური დამოკიდებულება დიდი ხნის წინაც იგრძნობოდა.

იაცკევიჩმა, სინოდის ჩინოვნიკმა, რევიზიის ჩატარების შემდეგაც ვერაფერი აღმოაჩინა ისეთი, რაც ქართული ეკლესიის წარმომადგენლების მიმართ განსაკუთრებულ დამსჯელ ქმედებებს გაამართლებდა.

არქიმანდრიტი ამბროსი, ცნობილი მქადაგებელი, დააქვეითეს და გადაასახლეს რუსულ მონასტერში; ყველასაგან ზურგშექცეული მღვდელთმთავარი კირიონი, ცნობილი ქართველი წმინდანი და მამაო, ხარკოვის უდაბნოში უკვე გადასახლებული, სანაკურის მონასტერში გამოკეტეს. გზად სანაკურისაკენ ის ავად გახდა და მოსკოვის საავადმყოფოში იწვა. ხანში შესული ინვალიდი გადმოათრიეს საწოლიდან და ყინვაში გზას გაუყენეს. მღვდელთმთავარი ლეონიდის სახლი გაჩხრიკეს. ყველაზე დაფასებული ქართველი იერარქები; მრავალი ადგილობრივი სინოდის თანამშრომელი დაითხოვეს. ხმები დადის, რომ მოსალოდნელია მეტი დამსჯელი ოპერაციები და მღვდელთა გადასახლებანი და ეს ხდება ყოველგვარი მიზეზის ახსნის, ბრალის წაყენების გარეშე.

ამას დაუმატეთ მთავარეპისკოპოს ვოსტორგოვის, საქართველოს მტრის მიერ შექმნილი განცხადება, რაც მოსკოვში იმ მოწმის თანდასწრებით გააკეთა, რომლის სახელი ქართულ გაზეთებში უკვე ნახსენებია: “მე მას დავახრჩობ (მღვდელთმთავარი კირიონი) და მთელ საქართველოს სისხლში ამოვახრჩობ” და უკვე აშკარა ხდება, რომ ეს საკითხი სცდება ეკლესიის ჩარჩოებს და სწორედ ამან აღაშფოთა მთელი საქართველოს მოსახლეობა, განურჩევლად პარტიისა და რანგისა.

აღნიშნული საკითხი შესაბამისად შუქდება პრესაში და საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფებისა თუ მათი წევრების, პირადი თუ ოფიციალური შეხვედრების განხილვის უმთავრესი საგანია.

ყველგან მიღებულია გადაწყვეტილება დასჯის შემთხვევების მიზეზებისა და საჯაროდ გასამართლების მოთხოვნის შესახებ.

Eმიღებული გადაწყვეტილებები საგანგებოდ შერჩეულმა პირებმა ლ. ლ. ვორონცოვ დაშკოვამდე მიიტანეს, რომელიც თავის ჩვეულ სტერეოტიპულ პასუხს გვცემს, რომ მან არაფერი იცის ამ საკითხთან დაკავშირებით, მაგრამ გამოიძიებს.

ამასობაში მდგომარეობა უფრო და უფრო კრიტიკული ხდება.

სინოდის რეჟიმით მრავალი უკმაყოფილო რწმენის შეცვლის აგიტაციას ეწევა, იერარქთა რეჟიმისაგან გათავისუფლების მიზნით.

რამოდენიმე დღის წინ კახეთის ორი სოფლის მოსახლეობა ბაპტისტი გახდა.

ქართველ თავადთა შეკრებაზე, თბილისში, თავადმა მაჩაბელმა წამოაყენა საკითხი, რომ, რუსეთთთან ნებაყოფლობით გაერთიანებული საქართველო, მართლმადიდებლური რწმენისათვის პოლიტიკური თავშესაფარის მოპოვების მიზნით, ამჟამად მძიმე რელიგიური კრიზისის ქვეშ იმყოფება და თავადებს მოსთხოვა სიმართლის გამოაშკარავება.

შეხვედრის შედეგები ანონიმურად აცნობეს მთავრობის თავადთა მარშალს – თავად დ.ი. თამარაშვილს, რომ ეს მოთხოვნა ადგილობრივი მთავრობისათვის წაეყენებინა.

ამავე საკითხთან დავაშირებით შეხვედრა გაიმართა დასავლეთ საქართველოში, ქუთაისში, მაგრამ იქ ამას სრულიად მოულოდნელი შედეგები მოჰყვა. ქუთაისის მმართველმა გენერალმა ლავოჩინსკიმ ბრძანება გასცა შეხვედრის ყველა მონაწილის დაპატიმრების შესახებ და ისინიც დააკავეს.

ცნობილი მწერალი თავადი დ. მიქელაძე, რომელიც 70 წლისაა, სოხუმის მერი, თავადი თავდგირიძე, კონგრესის ვიცეპრეზიდენტი, თავადი ა. აბაშიძე, თავადი ო. წულუკიძე, თავადი ი. ნიჟარაძე, თავადი მ. მდივანი და სხვები.

ამ ბრძანებამ უფრო მეტად აღაშფოთა ქართველი საზოგადოება.”

ავტორი ყურადღებას ამახვილებს ქართველთა ტოლერანტულ ხასიათზე. იმ დროს, როცა ქართველ ხალხს შემწყნარებლური დამოკიდებულება აქვს ყველა აღმსარებლობის მიმართ, ახლა თავად იდევნება, ისიც რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის მფარველობის ქვეშ. ქართველთათვის რწმენის თავისუფლება მამულის თავისუფლების ტოლფასად მიიჩნეოდა, რწმენისადმი თავდადება კი მამულისადმი თავდადებად.

”საქართველოს ისტორიაში არც სეკრეტიზმი, არც რელიგიური დევნა და ძალადობა ყოფილა ცნობილი. საქართველოს დედაქალაქში, თბილისში, საუკუნეების განმავლობაში მართლმადიდებლური სიონის კათედრალის გვერდით მშვიდობიანად იდგა კათოლიკური ეკლესია, მეჩეთი, სომხური კათედრალი და სინაგოგა. სრული აღმსარებლობითი თავისუფლების გარანტიით. იმ დროს, როცა ევროპაში ერეტიზმი მძვინვარებდა, თვით აშკარა დამპყრობელთა ქვეშ ქართველი ხალხი რწმენის ინტერესებისადმი მუდმივად სათუთ დამოკიდებულებას ინარჩუნებდა.

საუკუნეებმა გაიარეს.

საქართველოს პოლიტიკური მიმართულება შეიცვალა, მაგრამ ეს მახასიათებელი თვისება კვლავ ქართველ ხალხში დარჩა.”

როგორც წერილიდან ჩანს, სტატიის დაწერის მიზანი გრიგოლ კოლხიდელისათვის რუსი ხალხისათვის სიმართლის მოწოდებაა, არსებული სურათის ჩვენებაა, მხილებაა იმისა თუ როგორ იჩაგრება საქართველოს მოსახლეობა რუსული რეჟიმის ქვეშ. წერილი მთავრდება შემდეგი სიტყვებით: ”მიეცით საშუალება რუს საზოგადოებასაც, რომ შეიტყოს ამის შესახებ. შესაძლოა ამან უშუამდგომლოს დევნილ მოსახლეობას და იხსნას ღია სასამართლოს მიერ გამოტანილი სამართალი.”

აღნიშნული თარგმანი მარჯორის მიერ ფანქრითაა შესრულებული და სულ სამი თაბახის ფურცლისაგან შედგება. ქვემოთ მოყვანილია თარგმანის სრული ასლი.

The Persecution of Georgian Church

Translation in the hand of M. Wardrop of article by Kokhideli – G. Dadiani

A last year Archishop Nickon, exarch of Georgia, the head of the church was murdered in Tiflis, an event unheard of in the overall of Georgian History.
The public deputy agitated the…

But as the representation of the Georgian church proved to be supporter of the revival of the autocephalie rights of their native church it naturally followed the persecution of all Ecclesiastes much be strengthened. We underline the intensification a cruel and in no way deserved persecution of Ecclesiastes had begun long ago and even cynical feelings of the people had long been practiced.

Jatzkevich an official of the Synod after his revision findings in a dark to himself, here he could find nothing exciting that should call down special punishment on the clergy of the Georgian Church.

The Archimandrit Ambrose, the well-known preacher, has been degraded and exiled to a Russian Monastery, Bishop Kirion, the famous Georgian divine and paster reversed by all , already exiled to the desert of Kharkov was confined in the Sanakur Monastery. On the way to Sanakur he fell ill and was lying in a Moscow hospital. The aged invalid was dragged from his bed and in the frost sent on his way. A search was made on Bishop Leonide’s house. The most esteemed of the Georgian hierarchs; a number of persons employed at the local Synodical office were dismissed. The rumours are of expected further punishments and exile of many priests and this happens without any explanation of the cause, without any enquiry of the presentation of any accusation.

Add to this the impression produced by the triumph of the arch-priest Vostorgoff, the enemy of Georgia, who loudly declared in Moscow in presence of witnesses, whose name have been given in Georgian papers: ‘I will drown him (Bishop Kirion) and flood Georgia with blood’ and it will be clear that this question has left the sphere of the ecclesiastical branches and has provoked all Georgian society without regard to party and class.

The question is passionately related in the press and is the chief topic of discussion private and official gatherings of different groups and societies.

Everywhere resolutions are passed demanding an explanation of the cause and a public trail of these persecuted occurs.

These resolutions are communicated by specially chosen persons to the L.L. Vorontsoff-Dashkoff, who gives his usual stereotyped reply that he knows nothing of the matter but will enquire with it.

And in the meantime becomes more and more crucial.

Many of those dissatisfied with Synodical regime in order to free hierarchies from this regime agitate a change of faith.

A few days ago two villages in Kakheti become Baptists.

At the meeting of the nobility of Georgia at Tiflis Prince Machabeli showed that Georgia has voluntarily united herself to Russia for political protection of the Orthodox faith, was now undergoing a sharp religious crisis owing to recent event and demanded that the nobility showed resolute strive to disclose the truth.

The meeting unanimously delegated the Marschal of the nobility of the Government, Prince D.I. Tamarashvili to make enquiries to the local government (Authorities).

Similar conversation took place of a meeting of the nobles of Western Georgia at Kutais, but there was followed by wholly unexpected results. The Governor of Kutais Gen. Lavotchinski, gave order to arrest all who had spoken at the meeting and the following were arrested.

The well-known Georgian author Pr. D. Mikeladze, who is 70 years old, the late Mayor of Sukhumi, Prince Tavdgiridze, the Vice President of the congress, Prince A. Abashidze, Pr. O. Tsulukidze, Prince I. Nizharadze the secretary of the nobility V. Mdivani and others.

Such an order has yet more provoked Georgian society.

In the History of Georgia neither secretion, nor religious persecution and violence are known. For centuries there stood peacefully in the capital of Georgia, Tiflis, by the side of the Orthodox Sion Cathedral, Catholic Church, Mosque, Armenian Cathedral and Sinagogue. Guaranteed to them full liberty of conscience even in those unity. When Europe heresies were being boomed at stake, the Georgian people under apparent executor were always too sensitive to the interest of their faith.

Centuries passed.

The political organisation of Georgia has changed but evidently this characteristic feature is still presented in the Georgian people.

Let Russian society hear of this. It may be that it will intercede on behalf of this persecuted people also rescue the truth of an open trail.

Tiflis. Kolkhideli. ”

მარჯორის ინტერესი ქართული ეკლესიის ისტორიისა და არსებული მდგომარეობისადმი ამით არ შენელებულა. ქართული ეკლესიის საკითხს ეხება ასევე 1909 წლის 24 იანვარს, (# 4) ჟურნალ “მოსკოვსკიე ეჟენედელნიკში” ალექსანდრე ხახანოვის (ხახანაშვილის) მიერ გამოქვეყნებული სტატიის – ““The persecution of Georgian Church”” (ქართული ეკლესიის დევნა) მარჯორი უორდროპისეული თარგმანი. მარჯორი მხარს უჭერს იმ რეპრესირებულ მამაოებს, რომლებიც სამი წლის განმავლობაში უსამართლოდ ისჯებიან, მხოლოდ და მხოლოდ იმისათვის, რომ საკუთარი ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენას უჭერენ მხარს, იმ ავტოკეფალიისას, რაც მეზობელმა რუსეთმა ყოველგვარი წესების დაცვის, საეკლესიო კრების ჩატარებისა და საერთო გადაწყვეტილების მიღების გარეშე გააუქმა.

The persecution of the Georgian Church

Sad and piteous is the situation of the Georgian Orthodox Church. News has been received of the removal from his post of the member of Georgian Imeretian Arkimandrit Ambrosi, severe punishments falling on the head representatives of the Georgian clergy, because of their expressed sympathy for the autocephaly of the Georgian Church… On the course of these years persecution and repression have broken down the just declaration of the Georgian hierarchies and placed on them the seal of silence. The last of the attempt to restore the canonical organization existing in Georgia since the 9th century was fixed for the beginning of the New Year.

The ruling synod – as well as the Russian Patriarchs, recognizing from the day of its foundation the Iberian Church autocephalous, had until 1811, i.e. Until the ten years after the union of Georgia with Russia, relations with its higher Archipatriarchs addressing them as the most blessed Patriarch and Catolikos of Mtsketa and Iberia. The abolition of the autonomy of Georgian Church in 1811 by General Tomasoff can not be recognized as canonical because no council of Georgian hierarchies never declared a resolution of the union of the Georgian Church of the Russia and the tradition of the Eastern Churches has never been gained. Consequently the Georgian Church remains autocephalous. Then being thus, now were the punished Georgian Churches and priests guilty before the synod? Only then losing the confidence in the fruitfulness of the Rule of the Russian Exarchs to the Georgian church. They submitted a lawful demand for the recognition of the autocephalous Church. So much has been written of the manner in which the Georgian Church has been governed since 1811 that it is better not to open unhealed sores. In the reply to the imperial order regarding the organization of affairs in the Georgian Church followed in the 1909 the order for the transfer of the supporters of Georgian autocephaly – Bishop Kirion was removed from the Sukhum to Kovno and the Bishop of Imereti Leonid of Guria. Now the revision of the Georgian Synod office Jatskevitch exposed the squandering during many years of church monies of the exarchate, the authors of which will never, of course be found.

This revision was partly undertaken to discover the mystery surrounding the murder of the Exarch of the Georgia, Archishop Nikon. The murders are still unknown.

In any case the autocephalists could have taken no part in this infamous crime, because the Exarch Nikon, as it now appears, was a supporter of autocephaly. His murders may have been his enemies, someone, who judging by the declaration of the Viceroy of the Caucasus Court – Vorontsoff-Dashkoff, obey the proclamation of the union of Michael Archangel to rise an agitation for the recall of the court, while other monarchical organisation with indignation bring this proclamation to the notice of the administration. Meanwhile the Georgian autocephalists are called accomplices in the murder of the Exarch in a speech full of absurdities of Putishkevitch the member of Duma. The Viceroy of the Caucasus and his representative Baron Nolde disputed this judgement accusation. But his speech had its effect and Synod ordered to imprison in January of present year in the Sanakur monastery in Tambov, 65 verses from a railway station the enlightened Bishop Kirion who had been sent away from his office without any pension. Purishkevitch accused Bishop Kirion of taking part in a conspirational meeting on the 22th February and 18th May 1908 in Tiflis at the house of the priest Chigjavadze, who also evidently will suffer punishment for his accusation.
*On the 18th May of the day of the day of the Murder of Exarch Nikon Chijevadze was 12 verses from Tiflis.

As a matter of fact Bishop Kirion from April 22 never moved from monastery and was far from sympathising with the desire to restore autocephaly- There is no doubt that the accusations themselves consider the charge against Bishop Kirion Archimardrite Ambrose, priest Chojevadze fantastic and unproven. The churchmen in question are suffering of the present day irreconcilably for the Georgian Church and its best defenders. Everything has been done for humiliating the Georgian Church and trample on its rights! That church now governed by junior bishop of the whole Exarchat – Grigori Bakhnin who doesn’t know Georgian language is instead of Catholicos. The Russian clerical deputies at Tiflis refused to persist, to express disapproval of the Putishkevitch. The defenders of the Georgian Church are declared the revolutionists and its persecutors orthodox monarchists!…

We believe that the supreme Divine judge who has presented the Iberian Church for fifteen centuries will not let it perish.

აღნიშნული სტატია მარჯორიმ რუსულიდან თარგმნა. რუსულ ენაზე შესრულებული დედანი მარჯორის კოლექციაშივეა დაცული. თარგმანი ქართველი მკითხველისათვის სწორედ ამავე, რუსული დედნიდანაა შესრულებული მაია ცერცვაძის მიერ და სრულადაა მოყვანილი ნაშრომში.
ქართული ეკლესიის დევნა

სევდა-ნაღველის აღმძვრელია ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიის ამჟამინდელი მდგომარეობა! შევიტყეთ, რომ უნეტარესი კირიონი სანაქსარის უდაბნოში გაუდევნიათ, საქართველო-იმერეთის კანტორის წევრის არქიმანდრიტ ამბროსისათვის წოდება აუყრიათ, ქართული სამღვდელოების საუკეთესო წარმომადგენლები სასტიკად დაუსჯიათ. ისინი იდევნებიან იმ თანაგრძნობისათვის, რაც მათ ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიას გამოუცხადეს! ქართული ეკლესიისათვის სავალალო აღმოჩნდა აყრილი უფლებების აღდგენის საკითხის აღძვრა. სამი წლის მანძილზე განხორციელებულმა დევნამ და რეპრესიებმა შეაჩერეს და მდუმარების ბეჭედი დაასვეს ქართველი მღვდელმთავარების სამართლიან განცხადებებს. ახალი წლის დადგომიდანვე გამოჩნდნენ უკანასკნელი მსხვერპლნიც, რომლებიც საქართველოში მე-9 საუკუნიდან არსებული კანონიკური წყობის აღდგენას ცდილობდნენ.

1811 წლამდე, ე.ი. საქართველოს რუსეთთან მიერთების პირველ ათწლეულშიც კი მმართველი სინოდი და რუსი პატრიარქები აღიარებდნენ ივერიის ეკლესიის ავტოკეფალიას მისი დაარსების დღიდანვე. მათ ურთიერთობა ჰქონდათ მის უმაღლეს მღვდელმთავრებთან, რომელთაც მცხეთისა და ივერიის უნეტარეს პატრიარქებად და კათოლიკოსებად მოიხსენიებდნენ. 1811 წელს ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმება, რომელიც გენერალ ტორმასოვის განკარგულებით მოხდა, არ შეიძლება კანონიკურად იქნას მიჩნეული, ვინაიდან ქართველ მღვდელმთავართა კრებას არ მიუღია ქართული ეკლესიის რუსულთან მიერთების გადაწყვეტილება, აღმოსავლეთის ეკლესიებსაც დღემდე არ გამოუგზავნიათ სანქციები ამ მიერთებისათვის. ამიტომ ქართული ეკლესია ავტოკეფალური რჩება. მაშ, რა ბრალი მიუძღვით დასჯილ ქართველ სასულიერო პირებს სინოდის წინაშე? მხოლოდ ის, რომ რუსი მღვდელმთავრების მიერ ქართული ეკლესიის წარუმატებელი მმართველობით გულგატეხილებმა ივერიის ეკლესიის ავტოკეფალურად ცნობის კანონიკური მოთხოვნა წამოაყენეს. იმაზე, თუ როგორ იმართებოდა ქართული ეკლესია 1811 წლიდან მოყოლებული, იმდენი დაწერილა, რომ, უმჯობესია, მას აქ აღარ შევეხოთ და ამით მოუშუშებელი იარა არ გავამიზეზოთ. უმაღლეს ბრძანებას ქართულ ეკლესიაში საქმეთა მოწყობის შესახებ 1907 წელს პასუხად მოჰყვა ქართული ავტოკეფალიის დამცველთა დევნის დაწყება _ ეპისკოპოს კირიონის სოხუმის კათედრიდან ქ. კოვნოში, ხოლო იმერეთის ეპისკოპოს ლეონიდეს გურიაში გადაყვანის განკარგულებანი. საქართველოს სინოდალური კანტორის რევიზიამ, რომელიც სინოდის ჩინოვნიკმა იაცკევიჩმა ჩაატარა გასული წლის ოქტომბერში, გამოააშკარავა ეგზარქატის საეკლესიო თანხების გაფლანგვის ამბავი, რაც ხდებოდა მრავალი წლის მანძილზე. Aამ საქმეში ბრალეულნი, თქმა არ უნდა, ნაპოვნი ვერ იქნებიან.

რევიზიის ჩატარება ნაწილობრივ განპირობებული იყო სურვილით, გახსნილიყო მკვლელობის საქმე საქართველოს ეგზარქოსის, არქიეპისკოპოს ნიკონისა, რომლის მკვლელთა ვინაობა დღემდე დაუდგენელია. რაც არ უნდა იყოს, ამ სამარცხვინო დანაშაულში ავტოკეფალისტებს არ შეიძლება წილი ედოთ, ვინაიდან ეგზარქოსი ნიკონი, როგორც ირკვევა, თავად ყოფილა ავტოკეფალიის მომხრე. Mმკვლელები, სავარაუდოდ, უნდა იყვნენ მისი მტრები, ის შფოთისთავები, რომლებიც, კავკასიის მეფისნაცვლის ვორონცოვ-დაშკოვის განცხადების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ (იხ. ”ს.-პეტერბ. უწყებანი” #289 1908 წელი), ემორჩილებიან მიქაელ მთავარანგელოზის კავშირის მოწოდებას, აღიძრას გრაფის გაწვევის შუამდგომლობა, მაშინ როდესაც სხვა მონარქიული ორგანიზაციები ამ მოწოდებას აღშფოთებით წარუდგენენ ადმინისტრაციულ პირებს. სხვათა შორის, სახელმწიფო სათათბიროს წევრმა პურიშკევიჩმა თავის მონაჩმახით სავსე სიტყვაში ქართველი ავტოკეფალისტები ეგზარქოსის მკვლელობის თანამონაწილეებად დაასახელა. კავკასიის მეფისნაცვალმა და მისმა წარმომადგენელმა ბარ. ნოლდემ ეს უსამართლო ბრალდება კი უარყვეს, მაგრამ ამ განცხადებამ უკვე ქნა თავისი _ სინოდმა გულკეთილი და განათლებული ეპისკოპოსი კირიონი სტარო-ხარკოვის მონასტრიდან დაითხოვა ყოველგვარი პენსიის გარეშე. ამა წლის იანვარში ის გაგზავნეს და დაამწყვდიეს ტამბოვის გუბერნიის სანაქსარის უდაბნოში, რომილიც 65 ვერსტითაა დაშორებული რკინიგზის სადგურიდან. ბ. პურიშკევიჩი ბრალს სდებს ეპისკოპოს კირიონს იმაში, რომ ის მონაწილეობდა კონსპირაციულ შეკრებაზე ტფილისში, მღვდელ ჩიჯავაძის ბინაზე რომ ჩატარდა 1908 წლის 22 თებერვალსა და 18 მაისს. Eეს მღვდელიც, როგორც ჩანს, ასევე დაისჯება დაუსაბუთებელი ბრალდებით. სინამდვილეში ეპისკოპოს კირიონს 22 აპრილიდან ხარკოვის მონასტრიდან ფეხი არ მოუცვლია. მისთვის უცხოა ავტოკეფალიის აღდგენისათვის ძალისმიერი საშუალებანის გამოყენება. ეჭვი არაა, რომ ეპისკოპოს კირიონის, არქიმანდრიტ ამბროსის, მღვდელ ჩიჯავაძის მიმართ განხორციელებულ დევნას თავად ბრალმდებლები მიიჩნევენ ფანტასტიურად და დაუსაბუთებლად. ეკლესიის დასახელებული მსახურნი ამჟამად დიდად შეჭირვებულნი არიან უძლიერესი დეკანოზის, ქართული ეკლესიისა და მის თავგამოდებულ ქომაგთა შეურიგებელი მტრისგან! ყველაფერი გაკეთდა ქართული ეკლესიის დასამდაბლებლად და მისი უფლებების ფეხქვეშ გასათელად. მას ახლა კათალიკოსის ნაცვლად მართავს ეგზარქატის ეპისკოპოსებს შორის ყველაზე უმცროსი, ქართული ენის უცოდინარი გრიგორი ვახნინი. სამღვდელოების თბილისურ ყრილობაზე რუსმა დეპუტატმა მღვდლებმა 28 ქართველ, 5 ბერძენ და 2 ასირიელ მღვდელთან ერთად არ გამოხატეს თავიანთი გულისწყრომა ბ. პურიშკევიჩის ცილისწამების გამო. ქართული ეკლესიის დამცველნი გამოცხადდნენ რევოლუციონერებად, მათი მდევნელნი კი _ მართლმადიდებელ მონარქისტებად!.. იმედი ვიქონიოთ, რომ ღვთის უზენაესი სამსჯავრო, რომელიც 15 საუკუნე იფარავდა ივერიის ეკლესიას, დასაღუპად არ გასწირავს მას!

ალექსანდრე ხახანოვი

«Московский Еженедельник» №4 январь 24, 1909 г.
Редактор-издатель Кн. Е.Н. Трубецкой

როგორც ჩანს, არსებული რეპრესიების გამართლება თითქოს ეგზარქოსი ნიკონის მკვლელობა და მკვლელის ძებნა იყო, თუმცა მკვლელი დღემდე უცნობი დარჩა.
დაახლოებით 1905 წელსვე უნდა იყოს შესრულებული ქართულ ეკლესიასთან დაკავშირებული სტატიის თარგმანი: “Petition of the Georgian Church Presented to the Viceroy of the Caucasus.” სტატია 1905 წელს 24 ოქტომბერ – 6 ნოემბერს დაიბეჭდა გაზეთში “ნოვოსტი”. თარგმანი რუსეთის იმპერატორისადმი მიმართვით, ქართული ეკლესიის ისტორიის აღწერით იწყება, მიმოხილულია ქართულ ეკლესიაში რუსების შემოსვლის შედეგად გაბატონებული მდგომარეობის დამადასტურებელი ფაქტები და სრულდება თხოვნით, აღუდგინონ ქართულ ეკლესიას ავტონომია. სტატიას წერილის ფორმა აქვს და იწყება მისი უდიდებულესობისადმი მიმართვით. მარჯორისეულ თარგმანში წერილი ეგზარქატის მიმართაა დაწერილი. მაგრამ მთარგმნელს სიტყვა ეგზარქატი გადაუშლია. როგორც ჩანს, განმარტება აღარ ჩაუთვლია საჭიროდ.Mთარგმანი სამი გვერდისაგან შედგება:

Petition of Georgian Church presented to the viceroy of Caucasus

Your Highness!(Exarchat)

For sixteen centuries the Iberian people have worshipped the Holy Cross of Christ. Many severe trails and calamities have they suffered for the faith in their past history. During whole centuries they have groaned under the cruel yoke of Eastern conquerors, but the Iberian Church was unshakable and living, great (noble) was her spirit, mighty was her strength resting on the union of the shepherd with his flock; glorious was the path crimsoned by blood of martyr, by which she vigorously let the Georgian people, consoling, encouraging and guiding them to lofty aims and ideas of Christian, social and political life.

But a hundred years ago the government of the Georgian church passed into the hands of Russian Exarchs and what do we see? The faith of the Georgian people is slain, religious indifference has seized all layers of the population penetrating to the very heart of the masses, the churches are empty even on the great festivals; almost every day there are cases of theft a crime unheard of in past centuries; parishioners refuse to pay their pastors for performing church ceremonies and in places even altogether deny their necessity. The Georgian priests of both the Tiflis and Kutais governments, reduced to a helpless position, are applying to Exarch of Georgia by writing and also by deputation stating that they are doomed to death by starvation, that unless the government can guarantee them a living wage they will be forced to their resign their pastoral duties to return to the life of low-men and to gain the means of livelihood by worthy punishments. In a word Georgian Church is now in a state of agony at the time when among the other Caucasian peoples’ faith is firm and the priesthood enjoys due respect and influence. What is the cause of this terrible fall of the Georgian Orthodox Church? What is the reason of disappearance of faith among Georgians, those same Georgians, of whom the renowned Byzantine historian Procopious says: The Iberians better then all known peoples keep the laws of Christian faith. The cause lies in this, that she has been deprived of all that kept her alive and that now keep the churches of other Caucasian nationalities alive – her vital nerve has been cut, the bond between her and her head has been torn, the bond founded upon oneness of race, language, tradition and spiritual affinity. Today Georgian Church, by the suppression of its lawful self government, has no head. He is a stranger; strangers too are the priests educated in spirit antagonistic to the people having not the gift of speech in their native tongue and in the eyes of the people being merely ecclesiastical Chinovniks. Under such conditions the church was bound to fall and it has fallen. In order to save the Georgian Orthodox Church it is indispensable to breath life into her, to give her back former canonical order (organisation) in all its fullness, to return her elected Catholocos with all his rights and duties. There is no other way. This act, removing a century long existence to strengthen the political union of Georgians with Russia, for nothing weakens this union so much as the loss by the Georgian people of that important right which neighbouring peoples, in the frameline of the Russian Empire, enjoy to the full.

Your highness!The proposed autonomy of the Caucasian Church with a Caucasian metropolitan at its head would not satisfy the Georgian people who receive the news of this with affiliated heart. Look upon this project as an impetus to self Georgian Church the last traces of its glorious many century long existence. Only the revival of the Catholicosate in all its pristine purity can content the Georgian people, Therefore we, members of the Georgian Church gathered together from different part of Georgia to fervently beg your Excellency to grant your powerful support to the petition presented by of both the Georgian government of His Imperial Magesty and the Holy Synod concerning the revival of the authocephaly of the Iberian Church with an elected Cathlicos at the head in agreement with the canonical law of the Orthodox Greek Eastern Church.

We firmly trust that your authoritative and just intervention will be esteemed by the Emperor and that to the Georgian Church will be returned authonomy similar to that which has been granted solely by your petition to the authocephalious Armenian Church with the return how of Church property and also national parochial schools. The renaissance of Georgian Church together with other reforms awaited with impatience by all the population would bring about that pacification of the country which, as you were graciously pleased to remark in your address to the people on your entering on your appointment.

ქართული ეკლესიის პეტიცია კავკასიის მეფისნაცვალთან

თქვენო აღმატებულებავ!

იბერიელნი თექვსმეტი საუკუნის განმავლობაში აღმერთებდნენ ქრისტეს წმინდა ჯვარს. რწმენის ერთგულებისათვის წარსულში მათ მრავალი სასტიკი გამოცდა და უბედურება გადაიტანეს. საუკუნეების განმავლობაში იტანდნენ აღმოსავლეთიდან შემოსული დამპყრობლების დამცირებას, მაგრამ იბერიის ეკლესია ურყევი რჩებოდა და კვლავ განაგრძობდა არსებობას. მედგარი იყო მისი სული, მძლავრი იყო მისი ძალაუფლება, რომელიც დაფუძნებული იყო მწყემსის და თავისი ფარის ერთიანობაზე; დიდებული იყო მოწამეთა სისხლით მოკირწყლული კვალი, რაც ქართველ ხალხს ანუგეშებდა, ამხნევებდა და ქრისტიანული, სოციალური და პოლიტიკური ცხოვრების დიადი გეგმებისა თუ იდეებისაკენ უკვალავდა გზას.

მაგრამ ასი წლის წინ ქართული ეკლესიის მმართველობა რუსული ეგზარქარტის წარმომადგენლებს გადაეცა ხელში და რისი მოწმენი ვხდებით? ქართველთა შერყეული რწმენისა, რელიგიური გულცივობისა, რამაც მოსახლეობის ყველა ფენა მოიცვა და თვით ხალხთა მასებში შეაღწია, ეკლესია ცარიელია, დიდ დღესასწაულებზეც კი; თითქმის ყოველ დღეა ქურდობის, გასულ საუკუნეებში აქამდე გაუგონარი ძალადობის შემთხვევები; მრევლს აღარ სურს მღვდლის მიერ საეკლესიო ცერემონიის ჩატარებისათვის თანხის შეწირვა და ზოგან ერთხმად უარყოფენ კიდეც მათ საჭიროებას. უმწეო მდგომარეობაში ჩავარდნილი თბილისისა და ქუთაისის ქართველი მამაოები, წერილობით მიმართავენ საქართველოს ეგზარქატს, აგზავნიან დელეგაციასაც იმის საცნობებლად, რომ ისინი განწირულნი არიან შიმშილით სიკვდილისათვის; თუ სახელმწიფო ცხოვრებისათვის საჭირო ხელფასის გარანტიას არ მისცემს, ისინი იძულებულნი გახდებიან მიატოვონ მღვდლის მოვალეობები და დაუბრუნდნენ მოსამართლის თანამდებობას, დამსახურებული სასჯელებისათვის ცხოვრებისათვის საჭირო თანხა რომ მოიპოვონ. ერთი სიტყვით, ქართული ეკლესია ამჟამად აგონიაშია, იმ დროს, როცა სხვა კავკასიელი ხალხების რწმენა კვლავ მყარი რჩება და სამღვდელოება კვლავ პატივისცემისა და გავლენის უფლებებით სარგებლობს. რა უნდა იყოს ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიის ამგვარი დაცემის მიზეზი? რა უნდა იყოს ქართველთა შორის რწმენის გაქრობის საფუძველი, იმავე ქართველებისა, რომელთა შესახებაც ცნობილი ბიზანტიელი ისტორიკოსი პროკოფიუსი ამბობს: იბერიელები სხვა ხალხებზე მეტად იცავენ ქრისტიანული რწმენის კანონებს. საქმე სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ მას წაართვეს ყველაფერი, რაც მას არსებობის საშუალებას ანიჭებდა და ის, რაც ამჟამად კავკასიის სხვა ხალხების ეკლესიას სიცოცხლისუნარიანობას უნარჩუნებს – გადაჭრეს მთავარი ნერვი, გაწყვიტეს კავშირი მის თავთან, ის კავშირი, რომელიც დაფუძნებული იყო ეროვნების, ენის, ტრადიციების და სულიერი სიახლოვის ერთიანობაზე. დღეს, ძალაუფლებით აღჭურვილი, თვითმმართველობის მიერ შევიწროებული ქართული ეკლესია თავის გარეშეა. გაუცხოებულია; გაუცხოებულნი არიან ის მღვდლებიც, რომლებიც ხალხისადმი ანტაგონისტურ იდეებზე არიან აღზრდილნი, არ გააჩნიათ თვით საკუთარ ენაზე ქადაგების ნიჭი და ხალხის თვალში მხოლოდ საეკლესიო ჩინოვნიკებად რჩებიან. ამ პირობებში ეკლესია მუდამ დაცემისათვისაა განწირული და ისიც დაეცა. ქართული ეკლესიის გადასარჩენად აუცილებელია მასში სულის ჩაბერვა, ადრინდელი კანონიკური წყობის (ორგანიზების) სრულად დაბრუნება, არჩეული კათოლიკოსის მთელი თავისი უფლებებითა და მოვალეობებით აღდგენა. სხვა გზა არ არსებობს. საუკუნეების განმავლობაში არსებული ერთიანობის გაუქმება საქართველოს რუსეთთან პოლიტიკური გაერთიანების გაძლიერების მიზნით, სხვა თუ არაფერი, ამ ერთიანობას ასუსტებს, ვინაიდან ქართველი ხალხი კარგავს იმ უფლებებს, რომლითაც მეზობელი ქვეყანა, რუსეთის იმპერიის ფარგლებში, მთელი სისრულით სარგებლობს.

თქვენო აღმატებულებავ! შემოთავაზებული კავკასიის ეკლესიის ავტონომია, კავკასიის მეტროპოლიტით სათავეში არ აკმაყოფილებს ქართველი ხალხის სურვილს, იმ ხალხისა, რომელიც ამ ცნობას იღებს როგორც აფილირებული პირი. შეხედეთ ამ პროექტს როგორც სტიმულს, თვით დიდებული, მრავალი საუკუნის განმავლობაში არსებული ქართული ეკლესიისა. Mქართველ ხალხს მხოლოდ კათოლიკოსის ტიტულის აღდგენა დააკმაყოფილებს, მთელი თავისი სიწმინდით. ამის გამო, ჩვენ, ქართული ეკლესიის წარმომადგენლები საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან შევიკრიბეთ ერთად, რათა მხურვალე თხოვნით მივმართოთ თქვენს აღმატებულესობას, გვიწყალობოს თქვენი ძლევამოსილი დახმარება პეტიციასთან დაკავშირებით, რომელიც წარდგენილ იქნა საქართველოს მთავრობის მიერ მისი იმპერატორობითი უდიდებულესობისა და წმინდა სინოდის წინაშე, რაც ითვალისწინებს იბერიის ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენას არჩეული კათალიკოსით სათავეში, აღმოსავლეთის, საბერძნეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის წესების შესაბამისად.

ჩვენ მტკიცედ გვჯერა, რომ თქვენი ავტორიტეტული და სამართლიანი ჩარევა დაფასდება იმპერატორის მიერ და რომ ქართული ეკლესია დაიბრუნებს თავის ავტოკეფალიას, ისევე როგორც სომხეთის ეკლესიას მიენიჭა ავტოკეფალია ეკლესიის ქონების და ეროვნული სამრევლო სკოლების დაბრუნების უფლებით მხოლოდ თქვენი პეტიციის საფუძველზე. ქართული ეკლესიის რენენსანსი სხვა რეფორმებთან ერთად, რასაც საქართველოს მთელი მოსახლეობა მოუთმენლად ელის, ქვეყანას იმ სიმშვიდეს მოუტანს, რაც თქვენ ხალხისადმი მიმართვაში მათთან შეხვედრისას გრაციოზულად აღნიშნეთ.

მარჯორის მიერ თარგმნილ ქართულ ეკლესასთან დაკავშირებულ თითქმის ყველა წერილში მოხსენიებულია მამა კირიონის სახელი, რომელიც ალბათ ყველაზე მეტად დაისაჯა იმის გამო, რომ იგი თავისი ქვეყნის უკეთესი მომავლისათვის ზრუნავდა. მას უსამართლოდ დასწამეს ცილი და გადაასახლეს რუსეთში, მოაშორეს თავის სამშობლოს, რაც მისთვის ყველაზე ძვირფასი და ღირებული იყო.

კირიონის ღვაწლი, სამწუხაროდ, ქართველი საზოგადოებისათვის დიდი ხანი უცნობი იყო. მისი ცხოვრების შესწავლას მხოლოდ ბოლო წლებში მოჰკიდეს ხელი და ჯერაც არ ამოუწურავთ. იმ დროს, როცა ქართულად წირვა აიკრძალა, იგი სოხუმში წირვას ქართულად ასრულებდა. მან დააარსა საერო და სამრევლო სკოლები, ბიბლიოთეკები და სამკითხველოები. გადაარჩინა და რუსეთიდან საქართველოში ჩამოიტანა ბევრი ქართული ხელნაწერი. დაუღალავად აგროვებდა საქართველოსთან დაკავშირებულ წიგნებს, მისი პირადი ბიბლიოთეკა 5000-მდე წიგნს მოიცავდა. ხშირად აქვეყნებდა წერილებს ივერიელის, ნიქოზელისა და ლიახველის ფსევდონიმებით საქართველოს ეკლესიის ისტორიის, ისტორიოგრაფიის, ეთნოგრაფიის, “ვეფხისტყაოსნისა” და “ქართლის ცხოვრების” უძველესი ნუსხების შესახებ, მის ნაშრომებში შედიოდა ასევე სტატიები ნუმიზმატიკის, ხალხური სიტყვიერების ისტორიის, ხუროთმოძღვრების შესახებ. მას ეკუთვნის წიგნად გამოცემული ორმოცზე მეტი მონოგრაფია. იგი მედგრად იცავდა ქართული ავტოკეფალიის აღდგენის სამართლიანობას, ესწრებოდა მსოფლიო საეკლესიო კრებებს პეტერბურგში და სწორედ მისი დამსახურებაა მოგვიანებით ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენა.
საზოგადოებრივი აქტიურობის გამო მასზე მეთვალყურეობა დააწასეს და შემდეგ გადაასახლეს რუსეთში. 1908 წელს ეპისკოპოს ნიკონის მკვლელობა დასწამეს და მკვლელად გამოაცხადეს. მისი უდანაშაულობა, მართალია, დაადასტურეს, მაგრამ საქართველოში დაბრუნების ნება მაინც არ მისცეს ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენამდე.
ქვემოთ მოყვანილი თარგმანის დედანი კირიონის ცხოვრების სწორედ გადასახლების პერიოდს ეხება.Mმისი მოსკოვში გამგზავრება აღწერილია ეპისკოპოსთან დაახლოებული პირის, Mმისი თანამგზავრის, გიორგი მოუსვენარიძის მიერ. წერილი ხარკოვშია დაწერილი და გამოქვეყნებულია გაზეთ “დროებაში”. მკითხველს შესაძლებლობა ეძლევა თავად წაიკითხოს ეს წერილი იმ სახით, როგორითაც იგი გამოქვეყნდა 1909 წლის 13 თებერვალს, პარასკევს, #33-ში.

კირიონ ეპისკოპოსი

წერილი ხარკოვიდან

გაზეთებიდან უკვე იცით კირიონ ეპირკოპოსის ხელ-ახალი დასჯა და ხარკოვის გუბერნიიდან ერთ მიყრუებულ და მივარდნილ მონასტერში გადასახლება. წარმოუდგენელია ის ტანჯვა-წვალება, რომელიც მოხუცმა ეპისკოპოსმა ამ დროს განიცადა. მერე არ იკითხეთ, რაზედ აწამებენ და სდევნიან კაცს?

კირიონ ეპისკოპოსი ჭეშმარიტი გულ-შემატკივარია თავისი ერისა. იგი გულწრფელის სიყვარულით არის განმსჭვალული, ამასთან იგი ნამდვილი ქრისტიანია, ჭეშმარიტი მოსარჩლე ტანჯულ-წამებულისა, რა ერსაც უნდა ეკუთვნოდნენ ეს ტანჯულ-წამებული. აი სწორედ ამისთვის განიცდის უწყალო დევნა-რბევას, ამიტომაცაა, რომ შეუმჩნევლად იტანს ყველაფერს.

პირველად კირიონ ეპისკოპოსი იმით დასაჯეს, რომ რუსეთში უმნიშვნელო ადგილზე დანიშნეს. რამდენიმე წლის შემდეგ საქმის ვითარება გამოიცვალა და იგი პირველხარისხოვან ორლოვის ეპარქიაში გაამწესეს. პატარა ხანს უკან ორლოვის ეპარქია კირიონმა სუხუმისაში გაუცვალა ეპ. დიმიტრის. აქედან ეპ. კირიონი ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის საქმის გამო სინოდში გაიწვიეს, სადაც იგი მედგრად იცავდა ავტოკეფალიას და დიდი ცოდნაც გამოიჩინა ისტორიაში, როგორც ეს შემდეგში, ხარკოვის უნივერსიტეტის პროფესორმა ბუტკევიჩმა გადმოგვცა; პროპ. სუტკევიჩიც იმ დროს ეპ. კირიონის საწინააღმდეგო პოზიციაში მხურვალე მონაწილეობას იღებდა. ამის შემდეგ სოხუმიდან ეკ. კირიონი ისევ მცირე ადგილზე გაამწესეს, კონოვოში. არც აქ დაჰყო დიდხანს: შეატყო, რომ უმაღლეს სასულიერო წრეებში ცუდის თვალით უყურებდნენ, თვითონვე თავი გაანება სამსახურს და ძველ ათონზე ცხოვრების ნება ითხოვა. ამაზე ცნობილ ვასტორგოვს ეთქვა: “მაგას იმიტომ უნდა ძველ ათონზე ცხოვრება, რომ ოსმალებთან დაიჭიროს კავშირი და საქართველო რუსეთს ჩამოაშოროსო”. სინოდმა მართლა აუკრძალა ძველ ათონზე ცხოვრება ხარკოვის მახლობლად, კურიაჟის მონასტერში გამოგზავნა საცხოვრებლად, სადაც შარშან 25 აპრილს დაბინავდა. დიდად ანუგეშა კირიონ ეპისკოპოსი ხარკოვის ქართველ სტუდენტობის დეპუტაციამ, რომელიც ამ მონასტერში მივიდა მის სანახავად და რომელსაც ეპისკოპოსმა მშვენიერის სიტყვით მიმართა და მადლობა უძღვნა თანაგრძნობისათვის.

აქ ეპისკოპოს კირიონის სადგომს შეადგენდა სამი ძირის ოთახი, რომელთაც ნესტისაგან კედლებიდან წყალი გამოსდიოდათ. პენსია არა ჰქონდა დანიშნული და მონასტრის უბრალო ბერის ხარჯით კმაყოფილდებოდა. მიუხედავად ამნაირ გაჭირვებულ ცხოვრებისა, კირიონ ეპისკოპოსი მაინც სულით არ ეცემოდა და მხოლოდ იმითღა ინუგეშებდა თავს, რომ ახლოს იყო საუნივერსიტეტო ქალაქთან და თავის ბიბლიოთეკის გარდა, რომელიც 5000 წიგნს შეიცავდა, უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკით ისარგებლებდა. აქ მან შვიდი თვის განმავლობაში განაგრძო და კიდეც დაამთავრა თავისი ახალი თხზულება რუსულ ენაზე ამ სათაურით “Культурная роль Иверიи въ исторიи Руси”. აქვე გაიცნო რამოდენიმე პროფესორი, რომელნიც ძალიან დააინტერესა თავისი ახალი თხზულებით. პროფესორები აჩქარებდნენ, მალე გამოეცა ეს თხზულება. (თხზულება მართლა საყურადღებოა საინტერესო გამოკვლევებით. ვეცდები შემდეგში მოკლედ გავაცნო მკითხველებს. გ. მ.)

ამნაირად გაატარა ეპისკოპოს კირიონმა სრული შვიდი თვე კურიაჟის მონასტერში, მხოლოდ მერვე თვის დეკემბრის 10-ს, როგორც ვიცით, დეპ. პურიშკევიჩმა სახელმწიფო სათათბიროში საჯაროდ გამოაცხადა ცრუ ამბავი, ვითომ ეპისკოპოსი კირიონი დასწრებოდეს მღვდელ ჩიჯავაძისთან მომხდარ კრებებს 22 თებერვალს და 18 მაისს და ვითომ ამ მოგონილ კრებებს მოჰყოლოდეს ეგზარქოსის ნიკონის მკვლელობა და სხვა. არ გაგიკვირდება, მკითხველო, ამნაირი უცნაური ტყუილი! ჯერ ეს კრებების ამბავი ვისა სმენია და მერე ეპისკოპოს კირიონს რა უნდოდა ტფილისში 22 თებერვალს, როდესაც იგი მხოლოდ 9 მარტს გამოემშვიდობა თავის კონვოს ეპარქიას და 18 მაისს კი, მე თითონ მოწამე ვარ, კურიაჟის მონასტერში მწირველი იყო და კიდეც ვიღაცა აკურთხა იღუმენად!! მაშ საიდან შეხანხლა ასეთი სიცრუე პირიშკევიჩმა?!

მაგრამ პურიშკევიჩის სიცრუემ მაინც გასჭრა და მისი სიტყვის სწორედ ორი კვირის შემდეგ, 26 ქრისტესშობისთვეს, მოვიდა სინოდიდან ბრძანება ეპისკოპოს კირიონის კურიაჟის მონასტრიდან ტამბოვის ეპარქიის სანაქსარის მონასტერში გადასახლების შესახებ. რისთვის, რა მიზეზია, რომ ამ ცივ ზამთარში უფრო ცივ ყინვიან უდაბურ მონასტერში მასახლებენ, რომელსაც რკინის გზაც არ უდგება და 80 ვერსი ეტლით არის გასავლელიო, ჰკვირობდა კირიონი. კირიონმა გაუგზავნა სინოდს საპასუხო დეპეშა. სთხოვა, ნება მიეცათ პეტერბურგში მისვლისა, რომ გაეგო რაში იყო საქმე. ხელმეორედ მოვიდა დეპეშა: “სინოდს საჭიროდ მიაჩნია, რომ დაუყოვნებლივ გაემგზავროთ სანაქსარის მონასტერში. პეტერბურგში მისვლის ნება არ მისცეთ”.

ამ დეპეშის მიღების მეორე დღესვე ჩააყენეს სტრაჟნიკი საყარაულოდ, ირგვლივაც ეტყობოდა, რომ პოლიცია თვალყურს ადევნებდა ყველაფერს. ამან ცუდად იმოქმედა კირიონის გატეხილ ჯანზე და ძალიან დასუსტდა და თითქმის სასოწარკვეთილებასაც მიეცა. სტუდენტების რჩევით,ხელმეორედ გაუგზავნა დეპეშა სინოდს, სთხოვდა: “რადგან ამ ჟამად შეუძლოდა ვგრძნობ თავს, მაისამდე მაცალეთ დანიშნულ ადგილას წასვლა ან არა და რომელიმე სამხრეთის მონასტერში მომეცით ბინაო”. Aამაზე უფრო მკაცრი პასუხი მოუვიდა: “ნაბრძანებია დაუყოვნებლივ წახვიდეთ დანიშნულ მონასტერშიო”. მეტი ჯანი აღარ იყო, დამორჩილდა ბედს და 10 იანვარს გაუდგა გზას. რადგან სუსტადა გრძნობდა თავს, გავყევი მეც მოსკოვამდის გასაცილებლად. ვამჩნევდი, რომ ყველგან, საცა კი წავიდოდით, უცხო პირები თვალს გვადებნებდნენ და კატორღელებსავით უკან დაგვდევდნენ.

მოსკოვში ვნახეთ პროფესორი ხახანაშვილი, რომელსაც ეპისკოპოსმა კირიონმა გააცნო თავისი ნაწარმოები. პროფესორი ხახანაშვილი კიდეც შეჰპირდა მის გამოცემას. ვინახულეთ აგრეთვე ცნობილი ნ.ნ. დურნოვო, რომელიც ძალიან სწუხდა იმის უდანაშაულოდ დასჯას და სხვადასხვა რჩევას აძლევდა. რაც დრო გადიოდა, კირიონი მით უფრო სუსტდებოდა, რისთვისაც 16 იანვარს ნაშუადღევს პირველ საათზე იგი გოლიცინის საავადმყოფოში დაწვა. ჩვიდმეტ იანვარს საავადმყოფოში მისვლისთანავე შემატყობინეს, რომ ეპისკოპოსი წაიყვანესო. “ვინ, რად, სად?” განცვიფრებულმა ზედი ზედ მივაყარე კითხვები მორიგე ექიმს, რომელმაც გადმომცა შემდეგი: “წუხელის, ღამის ორ საათზე, უნდოდათ წაეყვანათ ეპისკოპოსი პოლიციელებს, მაგრამ სამკურნალოს სამმართველომ არ შემოუშვა, ამიტომ დღეს, დილის რვა საათზე, მოვიდა ბოქაული თავისი ამალით და შეეკითხა ექიმს: შეუძლიან თუ არა ეპისკოპოსს გამგზავრებაო. ამაზე ექიმმა მიუგო, თუმცა ძალიან სუსტად არის, მაგრამ იქნებ შესძლოს მგზავრობაო.” ამის შემდეგ ბოქაულმა უბრძანა ეპისკოპოსს, საჩქაროდ ჩაიცვით ტანისამოსი და ჩემთან ერთად წამოდითო. ჩასვეს კარეტაში და სად წაიყვანეს ან რისთვის, ჩვენ თვითონაც არ ვიცითო”.
ჯერ პროფესორ ხახანაშვილს შევატყობინე ეს ამბავი და შემდეგ ნ.ნ. დურნოვოს, რომელიც მაშინვე გაექანა ამბის გასაგებად. პატარა ხანს უკან გავიგეთ, რომ სამკურნალოდან კირიონი პირდაპირ სადგურზე წაეყვანათ და ორი დარაჯით გაესტუმრებინათ სანაქსარის მონასტერში.

მესამე დღეს ხელმეორედ მივედით ნ.ნ. დურნოვოსთან. მოხუცი თითქმის სტიროდა ეპეისკოპოს კირიონის ამნაირ სასტიკ მოპყრობის გამო, ამტყუნებდა ქართველ საზოგადოებას, რომ იგი არა ზრუნავს და რამე საშუალებას არა ხმარობს მის დასახსნელადაო. საჭიროა, ამბობდა ნ.ნ. დურნოვო, რომ ყველა ქართველი ეპისკოპოსები შეეკითხნენ უმაღლეს მთთავრობას, რადა სჯიან ასე სასტიკად ეპისკოპოს კირიონს და ან როდის მოეღება ბოლო ამ დევნასაო. აქვე გადმომცა, რომ დღეს მოსკოვის უნივერსიტეტის ინსპექტორის თანაშემწეს ბოგოიაულენსკის ელაპარაკნა ვასტორგოვთან კირიონის უსაფუძვლო დევნაზე, და ვისტორგოვს პასუხად უთქვამს: “я его утоплю и всю Грузию кровью залю.” ამაზე მოსკოვის გაზეთის რომელიღაც თანამშომელს ბ-ნ ბალაშოვს, რომელიც იმ დროს იქა ყოფილა ეთქვა: “ეპისკოპოს კირიონმა ამ სიტყვებზე უჩივლოს ვოსტორგოვს და მე მოწმად დამნიშნოსო”.

ამის შემდეგ, უკან დაბრუნებისას კურსკის სადგურზე ჟანდარმებმა მეც დამიჭირეს, აქ პოლიციის მოხელემ ჩამომითვალა ჩვენი მგზავრობა და თან მუქარით მკითხა – სთქვი, სადა და სად იყავით, თორემ დაგიჭერთო. სულ ერთია, ჩვენ ყველაფერი ვიცითო”. თუ იცით, მე მივუგე, მაშ რაღა საჭიროა ჩემი თქმა მეთქი. ჩვენება ჩამამართვეს და ბოლოს როგორც იყო გამიშვეს.

ასე და ამნაირადა დაბოლოვდა ეპისკოპოს კირიონის მგზავრობა.”

წერილი მეტად მნიშვნელოვანი და საინტერესოა პირველ რიგში იმიტომ, რომ ამ ამბის მომსწრის მიერაა დაწერილი და შეიცავს უტყუარ ინფორმაციას. იმ დროს, როცა ყოველი ანტი-რუსული იდეის გამოხატვა სახიფათოდ ითვლებოდა, მეტად გაბედული ნაბიჯი იყო ამ სტატიის გამოქვეყნება, კირიონის გასამართლებელი საბუთების მოყვანა და მასში ვოსტორგოვის სიტყვების ჩართვა, რამაც თავად რუსი თანამემამულე გააოგნა, იგი მზად იყო სასამართლოში მოწმედ დადგომოდა კირიონს. მეორე მხრივ, ნაჩვენებია რუსი ჩინოვნიკების განწყობა და დამოკიდებულება ქართველი საზოგადოების, ეკლესიის მიმართ, აღწერილი და გაანალიზებულია კირიონის ცხოვრების უსამართლოდ გადასახლება, ნაჩვენებია კირიონთან დაახლოებული პირის პირადი განცდები რუსული აგრესიისაგან თავის დაღწევის დროს, მოყვანილია ზუსტი თარიღები.

სტატიაში ნახსენებია რუსი პიროვნება, რომელიც რუსეთში ცხოვრობს და წარმოშობიტაც რუსია, ასახულია მისი პოზიცია ქართული ეკლესიია და კირიონის მიმართ. ვინ არის დურნოვო? – რუსი მწერალი და საზოგადო მოღვაწე, მცოდნე ღვთისმეტყველებისა, საეკლესიო ისტორიისა და კანონმდებლობისა. როგორც კანონისტი დურნოვო ავტორიტეტი ყოფილა არა მარტო რუსეთში, არამედ მთელ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში. იგი მოითხოვდა საქართველოს ეკლესიის კანონიერ ავტოკეფალიას, მისი ქონების, ხატების, ჯვრების და ნაძარცვი ნივთების დაბრუნებას. იგი ამხელდა რუსეთის საეკლესიო მთავრობას უწესო და უსამართლო ქმედებების გამო, მათ ქმედებებს, ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას ქართული ეკლესიების, ხატების, ხელნაწერებისა და წიგნების მიმართ. მისი მოსაზრებები გამოხატულია მის ნაშრომში, «ქართული ეკლესიის ბედი».

მარჯორის მოუსვენარიძის წერილი იმავე, 1909 წელსვე უთარგმნია იმის გამო, რომ აქ საუკეთესოდაა ნაჩვენები რუს მოხელეთა მიერ ქართველი სასულიერო პირის დევნისა და ქართული ეკლესიის შეურაცხყოფის ფაქტები. ყოველგვარი სიახლე, მანძილის მიუხედავად, მისთვის მაშინვე ხდებოდა ცნობილი. თარგმანი Mშ.ჭარდრ. ჩ29 შიფრითაა დაცული ოქსფორდის ბიბლიოთეკაში და იგი სამი ხელნაწერი ფურცლისაგან შედგება.

Bishop Kirion
A letter from Kharkoff

You already have learnt from the newspapers that Bishop Kirion has once more been condemned and sent from the Kharkoff to a lonely solitary monastery. The sufferings of the aged Bishop at this time was unimaginable. Why should they thus torture and rescue this man.
Bishop Kirion is a true sympathiser with his people. He is full of science love and a true Christian, true protector of the oppressed and what somewhere race they belong. This is the very reason for his merciless persecution and all the worse as he hears everything in silence.
The first punishment of Bisho Kirion was his appointment to an insignificant place in Russia. Several years after this circumstances changed and he was appointed to the first monk in the Bishoprie of Orel. A short time afterwards Kirion exchanged the Bishoprie of Orel for Sukhum with Bishop Dimitri. Hence Bishop Kirion was invited to the Synod. In discussions of the question of authocephaly of the Georgian Church, he defended warmly authocephaly and displaced great knowledge of history, as Professor Butkevich of Kharkoff University afterwards informs us. At that time prof. Butkevitch was an ardent opponent of Bishop Kirion. After this Bishop Kirion was again appointed to a small place at Kovn. He did not remain here long. Seeing that the high spiritual church looked on him with disfavour, he resigned Bishoprie and asked permission at Mount Athos. Upon this the famous Vostorgoff said: “He wished to live at mount Athos, so that he may intrigue with the Turk and remove Georgia from Russia.” The Synod forbids him to live at Mount Athos and sent him to monastery neat Kharkoff, where he took up his alone last year on April 25th. He was greatly consoled by a deputation of Georgian students from Kharkoff University, who came to see him. He expressed his thanks for sympathy in a beautiful speech.
Here Bishop Kirion lodging consisted of three underground cells so damp that water was down the walls. No pension was assigned to him and he was content with the fare of a simple monk. In spite of this Bishop Kirion didn’t loose courage and was consoled in the proximity near to University, as he could use its library in addition to his own 5000 volumes. Here he lived seven months and completed a new work in Russian tongue.
“The Civilising Role of Iberia in the History of Russia”.Here he also made the acquaintance of various professors who were deeply interested in his new work and are anxious to haste its publication.
Though Bishop Kirion spent seven whole month in Curiadhis Monastery, only in the eighth month on the 10th December (o.s) as we knew, the deputy Purishkevitch publicly declared in the Duma, that Bishop Kirion was present at the meetings held in the house of the Chidjavadze on the 22th February (o.s.) 18th May (o.s.). These imaginary meetings were followed by the Exarch Nikon’s murder and so on. Do you not marvel, reader, at such strange falselivion, who has heard of these meetings and next how could Kirion be in Tiflis on February 22, when he only resigned the Bishoprie of Kovno on march 9th and on May 18 can witnessed that he was officially in the Monastery of Curiadhi and never blessed someone as abbat (igumen).
Then where did Prishkevitch find such lei. Nevertheless Purishkevitch’s falsehood of his work cut and joint two weeks after his speech on Dec 26 the order came out of Synod that Bishop Kirion was to move from Curiadhis Monaster to Sanaxaris Mosnastery in the Bishopery of Tamboff. Kirion wondered why and for what reason they should send him in midwinter to a still cold, more solitary monastery, where the railway station is 80 verse distant. He sent a telegram to the synod and begged to allow him to come to Peterburg and learn what had happened. A second telegram came: “The Synod considers necessary that you should immediately travel to Sanaxaris Monastey. They do not give you permission to come to Peterburg.”
The day after the receipt of this telegram a guard was set to watch him and the police were observing everything.
All this had a bad influence on Kirion’s health and he became very weak and almost gave himself to despair.
By the advise of students he again sent a telegram to the Synod asking that on account of terrible state of health he might be allowed to delay his departure till may or if not that he might be granted shelter in a monastery in the South. To this a still more peremptory reply came ordering him to leave at once for the appointed monastery. There was nothing for it but to obey fate and on Jan. 10th he sat out. As he felt weakly, I went as far as Moscow with him, noticed that wherever we went there were stranger who watched and followed as like convict.
In Moscow we saw Prof. Khakhanashvili and Bishop Kirion showed him his new works which Khakhanashvili promised to have published. We also saw the famous N.N. Dunovo who was deeply grieved at this undeserved punishment and gave advice, various councils. As time passed Kirion became worse and worse ailing until Jan 16, when he entered the Golifzin Hospital at one o’clock. On the 17th when I went to hospital I was informed that they have taken away the Bishop. I asked why, where, what for in amazement. The doctor informed me that the night before at two o’clock the police wanted to take away the Bishop but the hospital authorities would not allow it. At 8 in the morning the Pristav came with his assistants and asked the doctor if it was possible or not for the Bishop to travel. The doctor replied that “although he was very weak it might be possible for him to travel.” Upon this the Pristav ordered the Bishop to dress quickly and to go with him. They put him in the carriage and drove away with him. The doctor didn’t know where and why.
I informed Prof. Khakhanashvili of what had taken place and then N.N. Dunovo, who immediately hasted to learn the news. On a short time we heard that from the hospital Bishop Kirion had been taken direct to the railway station and sent to Sanaxaro Monastery with two guards.
The nest day I went to N.N. Dunovo’s again and was almost weeping at this severe treatment to the Bishop and wishes to know if Georgian society could do nothing to save him. It is necessary, said N.N. Dunovo, that every Georgian Bishop should enquire of the government why Bishop Kirion is thus persecuted and then this will be an end of it. He also told me that the assistant inspector of Moscow University Bogoiabovsky was asking with Vistorgoff about Kirion’s groundless persecution and Vostorgoff replied: “I will drown him and all Georgia with blood.” Upon this Mr. Balashov a member of a Moscow newspaper, who was present at the moment said: Bishop Kirion may complain of these words of Vostorgoff, may call me as witness. After this on my return to the Kursk Railway station jandarmes seized me, a police official related to me own journey and menacing me said: tell me where you have been or I shall arrest you. It is all the same, we know everything. If you know, replied I, then why it is necessary that I should tell you. They handed me testimony and finally let me go. Thus ended Bishop Kirion’s journey.
G. Mousvenaridze”

ბოდლის ბილიოთეკაში დევიდ ბარეტის კატალოგის მიხედვით ეკლესიასთან დაკავშირებულ სტატიებშია ასევე შესული მარჯორი უორდროპის კიდევ ერთი სტატიის თარგმანი გაზეთიდან „რეჩი~ (#72, 15/28, 1909 წელი). სტატიაში საუბარია ქართველთა მიმართ განხორციელებული მკაცრი ზომების შესახებ; მოხსენიებულია იმ თავადების ბედი, რომლებიც აღშფოთებას გამოხატავდნენ საეკლესიო პირების შევიწროების გამო. სტატია ქართველ თავადთა დაკავება (Aრრესტ ოფ გეორგიან Pრინცეს) დასრულებული არაა, როგორც ჩანს, მთარგმნელი სხვადასხვა გაზეთიდან აპირებდა საჭირო ინფორმაციის ამოკრებას და ინგლისურ ენაზე გადატანას.

Arrest of georgian Princes
On the 22 Fabruary in Kutaisi in the room of the club was held a private meeting of the nobles, princes of the Government of Kutaisi. At the meeting among other topics by many of the fear was expressed that if the highest hierarchies of the Georgian Church continue to be arrested, exiled without a trail it may have a harmful effect on the mass of the people in the sence of alienating them from the Orthodox Christian Church. The meeting considered in urgent that this question should be delivered at the approaching general meeting of the nobles of Kutaisi. In spite its inncoent character of this meeting, it had unfortunate results for them, who took part in it.
The General governor especially asked the Marshal of the governor of Kutaisi nobility for detailed plot of the meeting. 28 Feruary (O.S.) prince D.A. Mickeladze and prince H.K.Tavdgiridze were arrested. Further arrests are awated…
.

22 თებერვალს, ქუთაისში, კლუბში ქუთაისის წარჩინებულთა და თავადთა პირადი შეხვედრა ჩატარდა. სხვადასხვა საკითხებთან ერთად შეხვედრაზე გამოთქმული იქნა მოსაზრება, რომ თუ კიდევ გაგრძელდა ქართული ეკლესიის იერარქთა დაკავება და გადასახლება ყოველგვარი სასამართლოს გარეშე, ეს უარყოფით შედეგებს იქონიებს მასაზე და ჩამოაშორებს მათ მართლმადიდებლურ ქრისტიანულ ეკლესიას. შეხვედრის დამსწრეებმა გადაწყვიტეს, რომ ეს საკითხი სასწრაფოდ უნდა წარდგენილიყო ქუთაისელ თავადთა მოახლოებულ გენერალურ შეხვედრაზე. ყოველგვარად ზიანის მიმყენებელი შეხვედრის ხასიათის მიუხედავად მის დამსწრეებს სავალალო შედეგები მოუტანა.
გენერალურმა მმართველმა განსაკუთრებული დავალება მისცა ქუთაისის თავადთა მმართველ მარშალს, რომ წარედგინა შემდგარი შეხვედრის სრული შინაარსი. 28 თებერვალს დააკავეს თავადი დ. ა. მიქელაძე და თავადი ჰ. კ. თავდგირიძე. მოსალოდნელია კიდევ მრავალი დაკავებანი…

მარჯორი უორდროპის თარგმანები ყურადღების ღირსია არა მხოლოდ იმის გამო, რომ გვაწვდის XIX საუკუნეში ქართულ ეკლესიის რეალობის სურათს, არამედ იმითაც, რომ თარგმანები საოცარი სიზუსტითაა შესრულებული. მთარგმნელს ესმის მოცემული დოკუმენტის მნიშვნელობა და ქმნის ადექვატურ თარგმანს, დიდი სიფრთხილით გადააქვს ყოველი დედნისეული ელემენტი, ყოველი ფრაზა მოქნილი, სხარტი და ბუნებრივია, ამასთან შენარჩუნებულია დედნისეული რიტმი, ინტონაცია. მთარგმნელი თარგმანს არ უკარგავს მხატვრულობას. იქ, სადაც ავტორი წერს: “დევნამ და რეპრესიებმა მდუმარების ბეჭედი დაასვეს ქართველი მღვდელთმთავრების სამართლიან განცხადებებს,” ავტორი არ უკარგავს ფრაზას მხატვრულობას და ასევე გადააქვს: ““persecution and repression have broken down the just declaration of the Georgian hierarchs and placed on them the seal of silence.
რა მიზანი უნდა ჰქონოდა ქართულ ეკლესიასთან დაკავშირებული, ქართულ გაზეთში გამოქვეყნებული სტატიის ინგლისურ თარგმანს? ნუთუ მხოლოდ ქართული კულტურის საზღვარგარეთ გატანა და პოპულარიზაცია?

ამ კითხვაზე პასუხი ოლივერ უორდროპის მიერ შექმნილ მარჯორი უორდროპის ქართულ კოლექციაშივე მოიძებნა.

წლების მანძილზე მარჯორი უორდროპი, – ამიერკავკასიაში ბრიტანეთის პირველი ელჩის ოლივერ უორდროპის და ცნობილი იყო როგორც ქართული ლიტერატურის მთარგმნელი. არსად იყო მოხსენიებული მისი დიპლომატიური საქმიანობა და მის მიერ ქართველი მეგობრების დასახმარებლად გაწეული ღვაწლი.
ბოდლის ბიბლითეკის საარქივო მასალის შესწავლის დროს აღმოჩნდა, რომ ოლივერის გვერდით მუდმივად იდგა მარჯორი. ის იყო არა მხოლოდ მთარგმნელი და საქართველოთი აღფრთოვანებული პიროვნება, არამედ ეგრეთწოდებული “დიპლომატი” და ქართული კულტურის და მართლმადიდებლური ეკლესიის ავტოკეფალიის დამცველი. მის თარგმანებს და ორიგინალურ ნაშრომებს,Mმის შუამავლობას და დაუღალავ შრომას გარკვეული როლი უნდა ეთამაშა საქართველოს ეკლესიის ისტორიაში. თარგმანების მიზანი უმთავრესად საქართველოში არსებული რეალური პოლიტიკური თუ საეკლესიო მდგომარეობის ჩვენება და შესაბამისი დახმარების მიღება იყო. ბიბლიოთეკაში არსებული მარჯორის მიერ შესრულებული თარგმანები გაგზავნილია გიბრალტარის მღვდელთმთავართან, სესილ სპრინგ რაისთან – (პეტერბურგის საგარეო საქმეტა მინისტრი); ჰენრი ნევინსონთან – (ბრიტანელი ჟურნალისტი). მარჯორის არანაირი ოფიციალური თანამდებობა არ ჰქონია. იგი, საკუთარი სურვილით თარგმნიდა სტატიებს ქართული თუ რუსული გაზეთებიდან, ქმნიდა ადექვატურ თარგმანებს, რუსების მიერ საქართველოში განხორციელებული უსამართლობების საზღვრებს გარეთ გასატანად.
A აღსანიშნია ისიც, რომ მთარგმნელი გასაგზავნ წერილებს საკუთარ წერილებს ურთავდა თარგმანის მიზნის უკეთ ასახსნელად. ერთ-ერთი ასეთი წერილია გიბრალტარის მღვდელთმთავრისადმი მიწერილი, რაც ოლივერის მიერ თარგმნილ, გაზეთ “სლოვოში“ (#30. 10/31.12.1908) დაბეჭდილ ალექსანდრე ცაგარელის წერილს დაურთო და ბუქარესტიდან 1909 წლის 15 აპრილს გააგზავნა. მასში საუკეთესოდაა ნაჩვენები მისი პირადი დამოკიდებულება და მოსაზრებანი , მისი პირადი ემოცები და აღფრთოვანება რუსთა მიერ საქართველოში განხორციელებული სასტიკი ზომების გამო. წერლიში ჩანს ქართული ისტორიის ღრმა ცოდნა, აშკარაა, რომ მას წაკითხული აქვს მრავალი ქართული სტატია და შესწავლილი აქვს საქართველოში არსებული მდგომარეობა.

“დაქვეითების შემდეგ იგი დაატყვევეს შორეულ რუსულ მონასტერში. თუმცა ის საკმაოდ ხანში შესულია და ჯანმრთელობის მდგომარეობაც გაუარესებული აქვს, შუა ზამთარში აიძულეს გამგზავრება. უგულებელყოფილ იქნა მისი თხოვნა პეტერბურგში ჩასვლისა და ბრალდებისაგან თავის გამართლებისათვის. იგი მოსკოვში ავად გახდა, თუმცა პოლიციამ ძალით წამოიყვანა იქიდან და მოსთხოვა გზის გაგრძელება. ისაა რამოდენიმე ღირებული ლიტერატურული ნაშრომის ავტორი და ხალხი მასზე ძალიანაა შეყვარებული.“

მარჯორი აღწერს მღვდელთმთავარი ლეონიდის, არქიმანდრიტი ამბროსის დევნის და უსამართლოდ დასჯის ფაქტებს და უმარტავს გიბრალტარის მღვდელთმთავარს, რომ: “დევნის ერთადერთი მიზეზი ისაა, რომ ქართველი სამღვდელოება ანონიმურად ემხრობა საკუთარი ეკლესიის თხუთმეტი საუკუნის განმავლობაში არსებულ ავტოკეფალიას.“ მას მოჰყავს მაგალითები, თუ რა შედეგები, მოიტანა მართლმადიდებლური რუსეთის სახელმწიფო მოხელეთა მიერ ჩადენილმა დამსჯელმა ქმედებებმა:

“ეკლესიის დევნა ხალხს მართლმადიდებლურ რწმენას აშორებს. ბევრმა მიიღო კიდეც რელიგიის შეცვლის გადაწყვეტილება. კახეთის ორი სოფლის მოსახლეობა ბაპტისტი გახდა. ესაა კურიოზული სიმპტომი იმ ხალხისა, რომლის ეკლესიასაც არასოდეს სცოდნია ერეტიზმი და სეპარატიზმი.“
თავადთა შეკრებებზე გამოთქმული იქნა მოსაზრება, რომ თუ სასულიერო პირთა მსგავსი დევნა და ყოველგვარი გასამართლების გარეშე გადასახლება გაგრძელდება, ხალხის მართლმადიდებლური ეკლესიისაგან მასობრივი ჩამოშორებაა მოსალოდნელი.

ქუთაისში მარტის დასაწყისში რამოდენიმე ყველაზე დიდი გავლენის მქონე თავადი დააპატიმრეს და დაემუქრნენ გადასახლებით მსგავს შეკრებებზე დასწრების გამო. მაგრამ ამჟამად თბილისის გაზეთებიდან ვიგებ, რომ ზოგი უკვე გამოუშვიათ.

ქრისტიან ერს რწმენა და თავისუფლება შენარჩუნებული ჰქონდა საუკუნეების განმავლობაში მონღოლების, არაბების, თურქების, ირანის შემოსევის დროს, ახლა კი ორივეს დაკარგვის წინაშე დგას დიდი ქრისტიანული ძალის მფარველობის ქვეშ, სადაც ისინი თავისი სურვილით გაერთიანდნენ ასეული წლის წინ.“

მარჯორი აქვე ასრულებს წერილს, ბოდიშს იხდის მცირე ინფორმაციის მიწოდებისა და მისი შეწუხების გამო და დასძენს: “მე ჩემს უმწეობას გამოვხატავ, მაგრამ ვგრძნობ, რომ უნდა გავაკეთო ის, რისი გაკეთებაც შემიძლია ამ მამაცი ქართველი ხალხისათვის, რომელთაც მე ასე ძალიან ვაფასებ და მიყვარს.“ იგი სთხოვს გიბრალტარის მღვდელთმთავარს, რომ უშუამდგომლოს ქართულ ეკლესიას რუსულ სინოდთან და რაიმეთი დახმარება გაუწიოს ამ მცირე, უსამართლოდ დაჩაგრულ ერს.
მკითხველს შესაძლებლობა ეძლევა თავად წაიკითხოს ოქსფორდის ბიბლიოთეკაში დაცული მარჯორისეული თარგმანი.

««Dear Bishop of Gibraltar,

The sad news from Georgia of the persistent persecution of ancient Iberian Church and its clergy has moved me to appeal to you. I do not know if you personally are in touch with the Russian Synod but, in any case, no doubt you are acquainted with English churchmen who are I feel sure that you will use your influence to interest them in the spiritual state of their Georgian brothers and to try to obtain justice for them.

Bishop Kirion after suffering degradation and exile has been imprisoned in a distant Russian Monastery. Although he is well up in years and in horrible health, he was forced to travel in the depth of winter and his request to be allowed to go to St. Peterburg to answer any accusation which might been against him was refused. He fell ill in Moscow but was drugged from the hospital by the police and made to continue his journey. He is the author of several literary works of merit and much beloved by the people.

Bishop Leonid perhaps the most esteemed of the Georgian clergy was subjected to a domiciliary search and removed from his see.

Archimandrite Ambrose, an eloquent preacher has been degraded and exiled to a Russian monastery and many of the local clergy have been dismissed and punished.

The only reason for this persecution is that the Georgian clergy unanimously support the autocephaly of their church, which has existed for 15 centuries. The accusation of instigating the murder of the Exarch Nikon, brought against them by the notorious Russian reactionary, Purishkevitch is too fantastic and infamous to be considered.

The great enemy of Georgian church, the missionary arch-priest Vostorgoff, was in Moscow, heard to declare that he would ‘drown’ Bishop Kirion and flood all Georgia with blood’. He has recently received the order to ST. Peterburg from the Tsar.

This persecution of their church is alienating the people from the Orthodox faith. Many even discuss the advantages of changing religion. Two villages in Cakheti have become Baptists. This is a carious symptom in the people whose church has never known heresy or sectarianism.

The whole Georgian nation is naturally roused to indignation. Meetings of the nobles have been held in which the fear expressed that the mass of the people would be alienated from the Orthodox Christian faith if the highest hierarchies continue to be arrested and exiled without trail.

At Kutais, in the beginning of March some of the most notable men in the country were imprisoned and threatened with exile for the taking part in such a meeting, but I see from the latest Tiflis papers that several of them have now been revealed.

From the enclosed translation of an article* by Prof. Tsagareli of St. Peterburg University, a Priory Counsellor of the Empire you will see what an expert has to say about the authochephaly of the Georgian church.

This Christian nation has hold last faith and freedom through centuries of invasion by Mongols, Arabs, Turks, and Persians is now like to lose both under the protection of the great Christian power to whom the voluntarily united herself a hundred years ago.

I hear that these few facts give but poor ideas of the state of affairs, but I do not wish to weary you. Please forgive me for troubling you. I realise my utter helplessness, but I feel that must do what I can for the brave Georgian people whom I so much admire and love.

I hope to have the pleasure of seeing you again soon.

Yours sincerely,

M.Wardrop.”

ოქსფორდის ქართულ კოლექციაში არსებობს მარჯორის მიერ გიბრალტარის მღვდელთმთავარისადმი მიწერილი კიდევ ერთი წერილი, სადაც ჩანს, რომ ეს ერთ-ერთი უმაღლესი სასულიერო პირი ღრმა ინტერესს გამოხატავს არსებული მდგომარეობის გამო და ცდილობს იმის გაკეთებას, რაც შეუძლია. მარჯორი დიდ მადლობას უხდის მღვდელთმთავარს და ახსენებს, რომ მას და გიბრალტარის მღვდელთმთავარს ერთად უნახავთ ბატონი ბირკბეკი სანქტ-პეტერბურგში. როგორც ჩანს, ინგლისელი ქალი არა მხოლოდ მომოწერით, არამედ პირადადაც ხვდებოდა იმ ადამიანებს, ვისაც შეეძლოთ ქართული ეკლესიის დევნის შეჩერება.

“ძვირფასო გიბრალტარის ეპისკოპოსო,

დიდი მადლობა თქვენი წერილისათვის. დიდად მადლობელი ვარ იმის გამო, რაც გააკეთეთ და დარწმუნებული ვარ ქართული ეკლესიაც მადლობელი იქნებოდა, ეს რომ სცოდნოდა.

ფაქტმა, რომ ინგლისელმა ეპისკოპოსმა ინტერესი გამოთქვა ახალგაზრდა ძმების მიმართ, დადებითი გავლენა უნდა იქონიოს რუსულ სინოდზე. გულწრფელად ვიმედოვნებ, რომ ბატონი ბირკბეკი, მისი მცირე ხნით ნახვის შემდეგ, გამოიყენებს თავის გავლენას რუსულ ეკლესიაზე.” Mს. ჭარდრ. D26/5

მარჯორის მიერ ქართული ეკლესიისათვის გაწეული ღვაწლი, ქართველი მეგობრებისათვის გაწეული დახმარება ამით არ უნდა ამოწურულიყო. მისი ინტერესი საქართველოსადმი და მისი აღშფოთება რუსთა უსამართლობებისადმი იმდენად ღრმა იყო, რომ იგი მხოლოდ გიბრალტარის მღვდელთმთავრისათვის მიწერით არ უნდა დაკმაყოფილებულიყო. ის იყენებდა თავის კავშირებს, პრივილეგიებსა და ცოდნას, რომ ყველასათვის გაეცნო საქართველოში არსებული მდგომარეობა. ამის დამადასტურებელია მარჯორის კოლექციაშივე დაცული რუეთის მთავრობისადმი მიწერილი და სხვადასხვა ქვეყნის საზოგადოებებისა თუ მაღალი რანგის პირების მიერ ხელმოწერილი მრავალი წერილი.

მარჯორის გარკვეული წვლილი უნდა მოუძღოდეს ასევე ევროპაში კირიონ II დაცვის საზოგადოების დაარსებაში, რომლის წევრებმა კარგად იცოდნენ ის, რაც ხდებოდა ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში. კირიონის ცხოვრებას და საქართველოში არსებულ მდგომარეობას კარგად გაცნობილმა ადამიანის უფლებათა დაცვის ლიგის თავმჯდომარემ, დეპუტატმა ჟორჟ ლორანმა, ბელგიიდან, ბრიუსელიდან 1909 წლის 10 მარტს ყოფილ სახელმწიფო სათათბიროს თავმჯდომარე ხიმიაკოვს სთხოვა ეპისკოპოს კირიონის წამებისაგან დაცვა.

ბოდლის ბიბლიოთეკაში შესაძლებლობა მოგვეცა გვენახა ერთ-ერთი ასეთი მიმართვის ასლი. როგორც ჩანს, არაერთი პეტიცია და მიმართვა გაგზავნილა რუსეთში,Eგამორიცხული არაა, რომ ეს მარჯორის შუამავლობის ერთ-ერთი ნაყოფია, ამიტომაც იქნა ეს მიმართვები შემონახული სწორედ მარჯორი უორდროპის ფონდში. ერთ-ერთი მიმარვა შედგენილია ბრიტანეთში არსებული ბრიტანული საზოგადოებებისა და კომიტეტების წარმომადგენელთა მიერ, სადაც დეტალურადაა აღწერილი ჰააგის კონფერენციის გადაწყვეტილებები და რომელსაც ხელს აწერენ მაღალი თანამდებობის პირები. მოთხოვნა დაწერილია მისი აღმატებულების მთავრობის მიმართ, უფლებების საზღვრების შეხსენების, უსამართლო ტანჯვის თავიდან აცილების მიზნით.

“მსოფლიოში მშვიდობიანობის ინტერესების შენარჩუნების ფარგლებში, სასურველია, რომ ჩვენს მიერ მიღებული კანონმდებლობა, რომელიც აღიარებულ იქნა მთავრობათა მიერ, უნდა გავრცელდეს შესაძლო საგანგებო მდგომარეობასა და უკვე საომარ მდგომარეობაში მყოფ რამდენიმე ქვეყანაზე, რასობრივ და მოსახლეობასთან დაკავშირებულ საკითხებზე. ჰააგის პირველ კონფერენციაზე მიღებულ სანქციებთან კავშირში, რომლის მიხედვითაც: “მოსახლეობა და საომარ მდგომარეობაში მყოფი საზოგადოება რჩება საერთაშორისო სამართლის პრინციპების დაცვის ქვეშ…” (ქვეყანაში სამართლისა და ომის წესებთან დაკავშირებული კონვენცია, ჰააგის კონფერენცია, 1899)

ჩამოთვლილი მუხლები ითვალისწინებს პატიმართა მოპყრობას, შეხსენებულია იმ ადამიანთა უფლებები, რომელთაც ომის დროს იარაღი დაყარეს და აღარ გააჩნიათ თავდაცვის არანაირი საშუალება, ნახსენებია საკუთრების ძარცვასთან დაკავშირებული საკითხები, რის მიხედვითაც აკრძალულია პიროვნების საკუთრების განადგურება, მანამ, სანამ ამას ომის საჭიროება არ მოითხოვს. აკრძალულია თუნდაც ძალით აღებული ტერიტორიების ძარცვა. აკრძალულია დაუცველი სოფლებისა და უბნების დაბომბვა. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა პუნქტს ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ, რის მიხედვითაც დამპყრობელმა პატივი უნდა სცეს ოჯახის უფლებებს (მანდილოსნებს, გოგონებს, მოხუცებს, რელიგიური აღმსარებლობას.

წერილს ხელს აწერენ: საქართველოს შემწეობის კომიტეტის თავმჯდომარე, საერთაშორისო არბიტრაჟისა და მშვიდობის ასოციაცია, ბალკანეთის კომიტეტი, ამხანაგობა რუსეთის თავისუფლებისათვის, ორგანიზაცია ამხანაგობა სომხეთის თავისუფლებისათვის თავმჯდომარე და პრეზიდენტი, კონგოს რეფორმის კომიტეტი, ახალი რეფორმის პოლიტიკური კომიტეტი და სხვები.

უკვე ავადმყოფი ინგლისელი მანდილოსნის თავდაუზოგავი შრომისა და ღვაწლის მიუხედავად, ზემოთ ჩამოთვლილი პრობლემები პრობლემად დარჩა და თითოეული ზემოთ ჩამოთვლილი აკრძალვა გაუთვალისწინებლად. საერთაშორისო სამართლის, მრავალი მთავრობის მიერ აღიარებული (ჰააგის კონვენციის) მოთხოვნები ნაკლებ მნიშვნელოვან მოვლენად იქნა ჩათვლილი და დარღვეული იქნა ყოველი პუნქტი. ქართველ მღვდელთა და ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიის დევნა არც კი შეჩერებულა.

როგორც ჩანს, ბოდლის ბიბლიოთეკის ქართული საგანძური ღირებულია არა მხოლოდ იმიტომ, რომ გვაწვდის მარჯორის მიერ შექმნილ მაღალმხატვრულ თარგმანებს, არამედ, მნიშვნელოვან ინფორმაციას გვაწვდის საქართველოს ისტორიასთან დაკავშირებულ საკითხებზე. ამასთან, XIX საუკუნის ინგლისურ-ქართული, რუსულ-ქართული ურთიერთობების შესწავლის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყაროა.