იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა. იყო ერთი კაცი, ჰყავდა სამი ქალი: უფროსი ია, შუათანა ვარდი და უმცროსი ველის ყვავილი. წავა მამა ტყეში, მოჰკრეფს იას, მოუტანს უფროს ქალს და გაახარებს. წავა ვენახში, მოჰკრეფს ვარდს, მოუტანს შუათანა ქალს და გაახარებს. წავა ტყეში, წავა ვენახში, დაბრუნდება ისევ, მაგრამ ველის ყვავილს კი ვერა პოულობს. არის უმცროსი ქალი გულნატკენად და დაღონებული. მამას უთხრა ერთხელ ველის ყვავილმა: მამავ, მე რაღა დაგიშავე, რომ ჩემ დებს ია-ვარდს უზიდავ და მე კი ერთხელაც არ მომიტანეო? – შვილო, მეც მინდა მოვკრიფო და მოვიტანო, – უპასუხა მამამ, – მაგრამ ჩემი ცდა ტყუილად ჩამივლის ხოლმეო. მაინც ქალი ძალიან ჯავრიანად იყო. შეატყობს მამა თავის ქალს, რომ გულით უნდა ველის ყვავილი და ჯავრად ჩასჭრია გულშიო.
ადგება და წავა ველის ყვავილის საძებნელად. ივლის ბევრს, ეძებს ველის ყვავილს, ვერსად შეხვდება და ბოლოს ერთ ადგილას მივა. იქ ძაღლის ტოლი გველი ნახა. ძალიან შეეშინდა. გველმა ჰკითხა: სად მიდიხარ, რა საქმე გაქვსო? – ველის ყვავილს ვეძებო, – უპასუხა კაცმა. – ველის ყვავილს მე მოგცემ, თუ შენი გულის ყვავილს მე მომცემო, – უთხრა გველმა. თუ არ მომცემ და მე შენ შეგჭამო. სული ტკბილიაო, ნათქვამია. თავის სიკვდილს შვილის მიცემა არჩია კაცმა და გველს თვრამეტი დღის ვადა დაუდო: იმ ვადაზე მოდი და წაიყვანეო. მოუკრიფა ერთი კონა ველის ყვავილისა და მისცა კაცს.
მოუტანა მამამ ველის ყვავილს კონა ყვავილებისა და გაახარა. ქალი სიხარულისაგან ფეხზე აღარ იდგა, დარბოდა, სუნავდა ველის ყვავილებს, ხან ჰკოცნიდა და ეტოლებოდა. ქალი დგას ბაღში და ესურვილება თავის ყვავილებს. ბაღს გარეთ ცხენის ჯოგია მომდგარი. უცებ ჯოგიდან ერთი ჯაგლაგი ცხენი დაიძახებს: – ველის ყვავილო, რომ იცოდე, რაც არის შენს თავს, ეგრე აღარ გაიხარებდიო! – რათაო?! – ჰკითხა ველის ყვავილმა. – იმიტომაო, – უპასუხა ცხენმა, – რომ მამაშენმა მაგ კონაში შენი სიცოცხლე მისცა გველსაო. თვრამეტი დღის შემდეგ მოვა გველი და წაგიყვანსო. როდესაც გველი მოვა და გაგამზადებს, მამა გგითხავს: რა მოგცეო და შენ ჩემი თავი სთხოვეო!
გავიდა თვრამეტი დღე და მოითხოვა გველმა თავისი, მოვიდა ველის ყვავილის წასაყვანად. მამამ ჰკითხა ველის ყვავილს: რა მოგცე, შვილოო? – ის ერთი ჯაგლაგი ცხენი რომ გყავს ის მომეციო, – უთხრა ქალმა. ჯერ არ აძლევდა მამა: ეგ რად გინდაო, მაგრამ რაკი ქალმა არ დაიშალა, მისცა. როდესაც წასვლა დააპირეს, ცხენმა უთხრა ველის ყვავილს: შენ ერთი წმინდა სავარცხელი წამოიღე, ერთი მინა ზეთი და ლურსმნებიო. შეჯდა ქალი და გასწია. ცხენი ეტყვის კარგა გზას რომ გაივლიან: აბა მიიხედე, ხომ არავინ მოდისო? – მიიხედა ქალმა: – ძაღლის ტოლა რაღაცა მოგვდევსო! – გადააგდე სავარცხელი და მე კი არ მომახვედროო! გადააგდებს სავარცხელს. ისეთი ტყე გაჩნდა, ისეთი ჯაგი და ბარდა, რომ ხოხობს გაუჭირდება ჩაძრომა. მოვა გველი, ეცემა ჯაგიანს, დაიგლიჯება და კატის ტოლა კიდევ დარჩება. გასცდება ამ დროს ქალი და წავა. ივლიან ბევრსა, ივლიან და ბოლოს ცხენი ეტყვის ველის ყვავილს: აბა მიიხედე, ხომ არავინ მოგდევსო? მიიბრუნებს თავს ქალი. კატის ტოლა რაღაც მოგვდევსო, – ეტყვის ცხენსა. – გადააგდე ლურსმნებიო! – ეტყვის ცხენი. გადააგდებს ლურსმნებს ველის ყვავილი. დაეფინება ალმასი. მოვა გველი, დაიჭრება, დაიკუწება ალმასებზე. ბუზის ტოლა კიდევ გადარჩება. გასცდება ქალი და წავა.
ივლიან, ივლიან და ეტყვის ქალს ცხენი: აბა მიიხედე, მოგვდევს რამე, თუ არაო? მიიხედავს ქალი: ბუზის ტოლა რაღაცა მოგვდევსო. გადააგდე მინაო, – უთხრა ცხენმა. გადაისროლა მინა და გაჩნდა ტბა, ჰღელავს და ექანება. ცხენი ეტყვის: მე დაღლილი ვარ, დამეძინება, ის ბუზისტოლა გველი ბებრად იქცევა, მოვა ტბასთან და დაგვიძახებს: შვილო, ბეწვი გამოაძვრე ცხენს, გადმოდევ ტბაზე, გამიყვანე, შეგაქცევო, – მაგრამ შენ არ შეცდეო. – დაიძინებს ცხენი. მოვა გველი მოადგება ტბას, იქცევა ბებრად, აუვლის და ჩაუვლის ტბას. – შვილო, შენს ცხენს ბეწვი გამოაძრე, ტბაზე დააგდე, ხიდად იქცევა, გამოვალ, შეგაქცევო! – დაუძახებს გველი. – ვერა, – ეტკინებაო! – უპასუხებს ქალი. ვერ აცდინა ბებერმა ქალი.
გაეღვიძება რაშს, შეჯდება ქალი და გასწევენ. ცხენმა უთხრა ქალს: ჩვენ ქალაქში შევალთ და ვინც პირველად ხელი მომკიდოს, იმას გაჰყევიო.მივიდნენ ერთ ქალაქში, ჩაიარეს ბაზარზე. ერთი ახალგაზრდა სოვდაგრის შვილი მივიდა ცხენთან, დაუჭირა აღვირი და უთხრა ქალს: შენ ცოლი და მე ქმარიო. ქალი დათანხმდა. ვაჟი ძალიან მდიდარი იყო. წაიყვანა ქალი და გადაიხადეს ქორწილი.
ქალმა უამბო ყველა თავის თავგადასავალი ქმარს. ვაჟი ეტყვის: თუ არ წაველ და არა ვნახე ჩემი სიმამრი, არ იქნებაო. უშალა ცოლმა, უშალა, მაგრამ ქმარმა არ დაიშალა. შეჯდება ცხენზე და წავა: გონიერი ცხოველია, თვითონ მიმიყვანსო. შეჯდა, მაგრამ ცხენი ხმას აღარ იღებდა. გაჩუმებულები იყვნენ. საღამო ჟამს იმ გველის ტბასთან მივიდა, ჩამოხტა და დაისვენა. მივიდა ისევ ის ბებერი ტბასთან და გამოსძახა: დედაშვილობას, ცხენს წამწამი გამოაძრე, გადმოაგდე ტბაში, ხიდად გაიდება, გამოვალ და შეგაქცევო! – რა იცოდა ქალის ქმარმა, გამოაძრო წამწამი და გადაუგდო. გამოვიდა ბებერი. იმ ღამეს ერთად იყვნენ ბებერი შეაქცევდა.
გათენდა დილა. შეჯდა ცხენზე ვაჟი, უნდოდა წასვლა, მიიარ-მოიარა, მოძებნა გზა, მაგრამ ვეღარ იპოვა. ასე დაუღამდა. გათენდა მეორე დღე. დაუღამდება იქვე, ერთ ტანჯვაშია. ამ ხნობით ველის ყვავილს ვაჟი ეყოლება, მაშინვე გაგზავნიან მახარობელს სოვდაგრის შვილთან: ვაჟი გეყოლაო. მახარობელი მოადგება გველის ტბას და დაუღამდება. მოვა იმასთან ბებერი და შეაქცევს; ჰკითხავს: სად მიდიხარ შვილო, რა საქმე გაქვსო? – მახარობელი ეტყვის, რომ სოვდაგრის შვილს ვაჟი ეყოლა და ის უნდა ვახაროვო. აიღებს ეს ბებერი და წერილს ასე შეუცვლის: შენ ცოლს ძაღლის ლეკვი ეყოლა და რას იტყვი რა ვუყოთო. წაიკითხავს სოვდაგრის შვილი, ეცემა ელდა. აიღებს და მისწერს: აიღეთ, გაახურეთ საკირე და იმაში ჩააგდეთო.
დაბრუნდება მახარობელი, მოუტანს ამ წერილს. დაღონდება ვაჟის დედ-მამა, არ უნდათ შვილ-რძლის სიკვდილი, მაინც გაახურებენ საკირეს, უნდა ჩააგდონ. შეიტყობს ცხენი, დასწყვეტს თოკს და გაქანდება ქალისაკენ. ქალს ეტყვის: აიყვანე შენი ბავშვი ხელში, შემაჯექი და წავიდეთო. შეჯდა ქალი, შესვა თავის შვილიც და გაფრინდა ცხენი. ბავშვს ქუდი გადმოუვარდა და დარჩა იქა. რაკი ქალს უბედურება გადაეკიდა, სოვდაგრის შვილსაც გზა გაეხსნა: იარა, იარა და მოვიდა სახლში. შეიტყო ყველაფერი. ბევრი ინანა, მაგრამ რაღას უშველიდა. იპოვა შვილის ქუდი, წაიღო და წავიდა: ვისაც ეს ქუდი გამოადგება, ის იქნება ჩემი შვილიო.
ცხენი და ქალი რომ წავიდნენ, ბევრი იარეს, ერთ მინდორზე გამოვიდნენ. დადგა ცხენი, ქალს უთხრა: – ჩამოდი, აიღე დანა და ყელი გამომჭერიო. ასო-ასო დამჭერ, დამალაგე, მერე ინატრე რაც გინდა და იმად გექცევა ჩემი ნაჭრებიო. თუ მეც რამედ გინდივარ, ჩემთვისაც გადადევ ერთი ნაჭერიო. ქალი უარს ეტყვის: ვერ დაგკლავო. – არა, – თვალები დახუჭეო, – უთხრა ცხენმა, – და ისე დამკალიო.
დახუჭა თვალები ველის ყვავილმა, დაკლა ცხენი, დაჭრა ასო-ასო და ინატრა. გაცოცხლდა ისევ ცხენიც და გაიმართა მშვენიერი დუქან-ბაზრიანი ქალაქიც. გახდა ქალი ქალაქის უფროსად და პატრონად; ყველაფერი იმას ეკითხება.
ივლის ველის ყვავილის ქმარი, ატარებს ქუდს, ხან ვის დაჰხურავს, ხან ვის, მაგრამ ვერ იპოვის შვილს, თუმცა ბევრ სოფელსა თუ ქალაქს გაივლის. ბოლოს მივა იმ ქალაქში, სადაც ველის ყვავილია უფროსად. ჩაატარებს ქუდს ქუჩაზე და ხან ვის დაჰხურავს და ხან ვის, მაგრამ ვერ იპოვა. ბოლოს შეხვდა თავის შვილს; ძიძა ასეირნებდა. გადააგდებს ერთხელ ქუდს, ქუდი დაეხურება ბავშვს და მოუხდება. გადააგდებს მეორედ, მესამედ და ქუდი კარგა მოსდის. გაჯავრდება ძიძა; რასა მასხარაობ, დაიკარგე აქედან, ჭკუიდან ხომ არ შეიშალეო!
ბოლოს წაიყვანენ სოვდაგრის შვილს ველის ყვავილთან. სოვდაგრის შვილი და ველის ყვავილი იცნობენ ერთმანეთს და მოეხვევიან. უამბობს ყველაფერს ქმარი ველის ყვავილს, შერიგდებიან, მორიგდებიან და დაიწყებენ წინანდებურად ტკბილ ცხოვრებას.
ჭირი იქ დავაგდე,
ლხინი აქ მოვიტანე.
ქატო იქ დავაგდე,
ფქვილი აქ მოვიტანე.
