ეს დაახლოებით ერთი წლის წინ იყო. მაშინ ბიბლიოთეკის იშვიათ გამოცემათა განყოფილებაში ვმუშაობდი. მერე, ზაფხულის პერიოდში ჩემი პოლიტიკური შეხედულებები გამერდინებული არ აღმოჩნდა და კიდეც დამითხოვეს შავწყალა და სისხლდუბელა ადამიანებმა.
იმ დღეს კი ჩვეულებისამებრ ძველ გამოცემათა გაცრეცილ-გაფიცხებულ ფურცლებს ვათვალიერებდი. უცებ, მოულოდნელ-სასიხარულოდ გალაკტიონის ვრცელი ლექსის “გადია”-ს პუბლიკაციამ მიიპყრო ჩემი ყურადღება. ლექსს სათაურქვეშ “ფრაგმენტი” ეწერა, რაც მოწმობდა, რომ დიდ პოეტს იგი პოემად ჰქონდა ჩაფიქრებული. ლექსი, ამავე სათაურით “გადია”, მახსოვდა გალაკტიონის სხვადასხვა გამოცემებიდან, მაგრამ ის სულ რამდენიმესტროფიანი იყო, აღმოჩენილი ლექსი კი მეტად ვრცელი გახლდათ – 24 სტროფი და მოიცავდა იმ ლექსებსაც, რომლებიც დამოუკიდებელი სახით იკითხება სხვადასხვა გამოცემებში.
გადავიკითხე ეს ვრცელი ლექსი, მტკიცედ ნაჭედი, ცრემლებით გაჟღენთილი გულის ლმობიერი სიყვარულით დაწერილი, მიძღვნილი მოხუცი ქალისადმი (ერთ-ერთი მისი ხელნაწერი სწორედ ასე არის დასათაურებული “მოხუცი ქალი”) და დამაინტერესა, ვინ იყო ეს “კეთილი ძველი ქართველი ქალი, ვისი გზაც სულის სიდიადეა” – დედა, მაკრინე ადეიშვილი? (ჩემო გატუნია), განდეგილი – დომინიკა ერისთავი? ის ხომ სალომინაოდან იყო, ჭყვიშიდან არცთუ შორეული სოფლიდან და გალაკტიონს სიყმაწვილეშივე შეეძლო ამ მშვენიერ, დახვეწილ, კეთილი ზნის ქალბატონს, ილიასა და აკაკის უმცროს მეგობარ მწერალს დაკავშირებოდა? მაგრამ დომინიკა ერისთავი ლექსის დაბეჭდვის დროს 56 წლის თუ იქნებოდა, ლექსი კი მოხუც ქალს ეძღვნება. იქნებ სხვა ვინმე? და ვინ?
თუმცა მთავარი სხვა რამ იყო, მე ამ ლექსმა აღმაფრთოვანა, გამალამაზა, გამამშვენიერა. ამიტომ დავიწყე მისი ამ სახით ძებნა სხვადასხვა გამოცემებში, რათა არ მეპოვნა და მხოლოდ ჩემი აღმოჩენით გამეხარებინა ლიტერატურაში ლმობიერი სიყვარულის მაძიებელი მკითხველები, რადგან შმაგი და ბოროტი სიყვარულის ბიოგრაფიებით ხომ ისედაც აღსავსეა მთელი ლიტერატურული სამყარო. მე კი უკვე დიდი ხანია საკუთარ თავს ვუთხარი: აღარ მსურს ამ ნათელშემოძარცვული, სამოთხიდან გამოძევებული, საშოუშვილო და ძუძუხმელი ლიტერატურის ბოცვერი ვიყო, სატლეკად ტკბილი რძის საფირმო ლირიკას რომ სთავაზობენ ლიტერატურულ ჟურნალთა სჯულისმდებელნი. ამ ლირიკაში მეტწილად ყვითელი ტკიპები დაცურავენ საქმიანად და ერთი ტკიპა თუ იქნება მასში, რომ მოცოცხლდეს, ან მოცოცხოს, ანდა პირიქით, აქეთ მოცოცდეს – გულიგულისკენ. მე ჩემსას ვეძებ, აი უკვე ვიპოვე ჩემი, ამას მკითხველს გავუზიარებ.
მაგრამ სანამ მკითხველს გავუზიარებ, მაინც ვეძიებ და ძიებისას ნამდვილ აბლაბუდაში ვიხლართები, ვერც წინ მივდივარ, ვერც უკან ვიხევ, ვერაფრით ვარკვევ, პოემის ფრაგმენტი დაშალა და დაანაკუწა გალაკტიონმა ცალკეულ ლექსებად, თუ პირიქით ცალკეული ლექსები მოაქცია ერთ მთლიან კომპოზიციურ ქარგაში. ამის გაგება იმად მესაჭიროება, რათა გავარკვიო, არის თუ არა იგი ცნობილი ამ ვრცელი სახით მკითხველი საზოგადოებისათვის. სათითაოდ მივმართავ გალაკტიონის უზარმაზარი მემკვიდრეობით დაინტერესებულ ლიტერატორებს, მაგრამ მათთან ხომ ვერასოდეს ვერაფერს მიაკვლევ, როცა რაიმე გესაჭიროება. აქ მხოლოდ ერთია ცხადი: ისინი ან თავიანთი განცდების ენაზე გესაუბრებიან, ან ცდილობენ “დაგაბოლონ”. გალაკტიონის პოეზიაში კი სახმარად მხოლოდ ერთი არს, ეს მისი ლექსით მოგვრილი ტკბობაა.
დიახ, ვერაფრით ვარკვევ, რადგან დიდი პოეტი ვირტუოზია, აწყობაც და დაშლაც ერთნაირად ხელეწიფება. მე კი რაც ეს ვრცელი ლექსი ვიპოვე, მაწუხებს და მაშფოთებს, როცა მის ნაწილებს დაშლილ-დანაკუწებული სახით ვპოულობ სხვადასხვა გამოცემებში. თითქოს ცოცხალ არსებას ხერხემალი გამოსცლოდეს, მოღვენთილიყოს, ცალ-ცალკე წასულიყოს მისი თვითეული ნასხამი.
რამ აიძულა დიდი პოეტი ასე უწყალოდ მოპყრობოდა ამ საოცარ შედევრს? (დაშალა, უეჭველად დაშალა!)
ლექსი 1921 წელს არის დაბეჭდილი, ერთ-ერთი გაზეთის საახალწლო ნომერში. მომდევნო თვე, თებერვალი კი ორი უმძაფრესი მომენტით აღინიშნება მის ცხოვრებაში: ხდება გასაბჭოვება და ის წვავს მთელ თავის ახალგაზრდობისდროინდელ არქივს, წვავს გზნებებს და ოცნებებს და ასეც განიცდის, თითქოს სიყმაწვილე მოჰკვდომოდეს. ვიცი, კი? რომელი რომელს უსწრებდა, პირადი ზოგადს, თუ ზოგადი პირადს, ან ზოგადი პირადთან რამდენად იყო კავშირში? (უეჭველად იქნებოდა!) მაგრამ თუ ეს საახალწლო ნომერში დაბეჭდილი ლექსი ვრცელია, 1922 წელს გამოცემულ ლექსთა კრებულში, სადაც გალაკტიონს თემატურად აქვს ლექსები დალაგებული, იგი ნაკუწების სახით არის სხვადასხვა თემებს ამოფარებული. რა ხდება? რაკი ჩვეოდა წიგნის საერთო სტილისთვის შეეხამებინა ლექსები, თემატიზმის ერთგულებამ იძალა მასში? თუ მენშევიკების გაზეთში დაბეჭდვის კვალი გააქრო? ეს პერიოდი ხომ რეპრესიების დასაწყისის ხანაა?
დაშალა, თუ ააწყო?
ააწყო, თუ დაშალა?
რამდენად საიმედოა ამ დანაკუწებულ ლექსებზე თარიღებად მიწერილი “არტისტული ყვავილების” გამოცემის წინარე წლები? (ვითომ ააწყო?!) ხომ გვახსოვს, როგორ ნაიბარაზე აწერდა ლექსებს თარიღებს. ყოველშემთხვევაში პოეტის ბოლო ოცდახუთტომეულშიც ამ ლექსების პირველ პუბლიკაციად 1927 წელია მითითებული. ჩემს მიერ ნაპოვნი საგაზეთო პუბლიკაცია უცნობია შემდგენელთათვის, თუ გაზეთში დაბეჭდვა არ ჩაითვლება?
აი, ასეთ ძიებაში ვიყავი, სანამ სამსახურიდან დამითხოვდნენ და კვლევის გაგრძელების საშუალება მომეცემა, ამიტომ ახლა მხოლოდ აქაურ განცდებზე თუ ვისაუბრებ, სადაც ვარ:
წვიმს, ფანჯრიდან მოსჩანს ნისლში ჩაძირული ბონკოს ღელის მიდამოები. უჩვეულო აგვისტოა, გრილი, წვიმიანი. ძროხა კოკოჩინას უკვე მოვუნაცვლე, სხვაგან გადავაბი, ნამდვილი დინოზავრია, ვეებერთელა, ძოვს, ძოვს, კითხულობს ბონკოს მიდამოების რომანს, თავს არ იღებს ზემოთ. დილით, როგორც კი გამოვწველი, გულაბი მსხლის ძირთან მიდანდალდება, ხარბად ნთქავს წვნიან ნაყოფს. მეც იქვე ვტრიალებ, ყუნწებს ვაცლი მსხლებს, რომ ყელში არ გაეჩხიროს, თან ვფიქრობ, უგუნური პოლიტიკის გამო ვინ იცის, ქალაქში რამდენს ენატრება ეს გულაბი მსხალი, არადა ხილს მიაქვს ცა და მიწა, როგორც აქ იტყვიან, ლპება ცისქვეშ. არ დავალპოთ, ჭამე კოკოჩინა, ჭამე, კარგად მოგაწველინებს. რძეს დავკვეთავ, ფუშფუშა ყველს ამოვიყვან, ქალაქში ხომ მეც მენატრებოდა ყველი. სწორედ ეს ვთქვი, იმ უგუნურების შესახებ, რის გამოც ადამიანებს ენატრებათ საკვები, ვთქვათ ყველი და მსხალი. ამისთვის გამათავისუფლეს სამსახურიდან, კოკოჩინა, შავწყალა და სისხლდუბელა ადამიანებმა. და შემაწყვეტინეს კვლევა ისეთი მნიშვნელოვანი საქმისა, როგორიც არის გალაკტიონის პოემა “გადია”, ფრაგმენტი. წუხელ კრაზანები დაგვესხნენ თავს, კოკოჩი, ყვითლები, მაღალფეხება კრაზანები, მათი თავდასხმა ხომ ძალიან საშიშია, მათი ნესტარი დანასა ჰგავს, ხომ გამოვცადე, ვებრძვი, კოკოჩინა, შხამიანი პულვერიზატორით და ცოცხით. მაგარი აბჯარი აქვს კრაზანებს, იოლად ვერ მოერევი, მაგრამ ბრძოლას წინ რა უდგას, კოკოჩი, სანამ მთლად მოუშხამავთ მომავალი.
ხვალ ჭყვიშში წავალ, ეს აუცილებელია, შუამთის გადასახვევიდან ფეხით, თუნდაც ვერაფერი ვნახო იქ საგულისხმო. იასამანთან გავჩერდები, ოწინარიდან წყალს ამოვიღებ, მეფისჭალას გავხედავ. საზამთროების გორები აქვთ ამ დროს ეზოებში ჭყვიშელებს, კობრები ჰყავთ წითელხახადაღებული ლეღვის ხეებზე, გზაგზა ჩამოკრიფე, ვინ დაგიშლის.
მაკრინე ადეიშვილი?
დომინიკა ერისთავი?
ვარდისფერი თოვლი? დომინ, დოვენ, დოვლი?
“სარკეში თეთრი თმები თოვდება და საათიდან სამოცდაათი წელი გადია გიახლოვდება”, მაგრამ თუ ამ დროს დომინიკა ერისთავი მხოლოდ 56 წლის არის? დედა, მაკრინე ადეიშვილი? რამდენი წლისაა ამ დროს მაკრინე ადეიშვილი? იქნებ ხანდაზმული ქალის ზოგადი სახეა? მერე, რამდენად უხერხდება პოეტს, ზოგად სახეს ამხელა ლმობიერი სიყვარული დააფრქვიოს?
დაშალა თუ ააწყო ეს ფრაგმენტი გალაკტიონმა? ბროლის ლარნაკივით რომ არის და ბზარსაც ვერ უპოვნი?
მოდი, დაველოდოთ მკითხველთა და ლიტერატურისმცოდნეთა გამოხმაურებას და თუ ცნობილი არ არის ვრცელი, 24 სტროფიანი ლექსი სახელწოდებით “გადია”, გამოგიგზავნით, გამოაქვეყნეთ ისე, როგორც მიიღებთ, ზუსტად ავკრიფე, მძიმეც კი არსად გამომრჩენია. მე ამ ლექსმა ლმობიერი სიყვარულის, გულში ჩაღვრილი ცრემლის უსაზღვრო ძალა მაგრძნობინა, ის მსჭვალავდა გალაკტიონს, როცა მოხუც ქალზე ფიქრობდა, მან დამაფიქრა ჩემი გრძნობის ნამცეცობაზე, მე ამ ლექსმა გამალამაზა, თქვენც ძალიან მოგეწონებათ.
გადია, ვარდები… ჰო, ვარდები დამრჩა, ის იქ არის, ლექსში იყნოსავთ ვარდების სურნელს.
წყარო: “ახალი საუნჯე” http://lightgroup.ge
