2010 წელს გამომცემლობამ “ნეკერი” გამოსცა შოთა რუსთაველის ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის თანამშრომელთა მიერ მომზადებული სქელტანიანი (469 გვ.) კრებული “ანტისაბჭოური სიტყვიერება (1921-1991)”, “ავტორებად” მოხსენებულნი არიან რუსუდან ჩოლოყაშვილი, ეკა ჩხეიძე, ნინო ბალანჩივაძე, ნესტან რატიანი და ირმა ყველაშვილი მაშინ, როდესაც ისინი, რეალურად, არიან შემდგენლები და არა ავტორები ამ წიგნისა. გამოცემის რედაქტორია ზემოხსენებული ინსტიტუტის დირექტორი, პროფესორი ირმა რატიანი. პროექტი დაუფინანსებია რუსთაველის ფონდს (გრანტი #027-08).
შემდგენელნი ხაზგასმით მიუთითებენ, რომ გამოცემა წარმოადგენს “ზეპირი ისტორიების” და “გადმოცემების” კრებულს, თუმცა, წიგნში წარმოდგენილი მასალის უდიდესი ნაწილი რეალურად ძალზე შორსაა ფოლკლორისაგან. ლიტერატურის ინსტიტუტის კოლექტივს ის თუ ვერ გაურკვევია, თუ რას ნიშნავს “ზეპირი ისტორიები” და “ხალხური სიტყვიერება”, ცუდად გვქონია საქმე. დღემდე ვიცოდი, რომ ხალხურ ლექსს, ფოლკლორის ნიმუშს არ შეიძლება ყავდეს ერთი კონკრეტული ავტორი …
“საბჭოთა სისტემაზე სიმართლის ცოდნა დღეს აუცილებელია, ჯერ ერთი, ქვეყნის ისტორიის სწორად გასააზრებლად და, რაც მთავარია, იმიტომ, რომ მსგავსი საშინელება აღარასოდეს არსად განმეორდეს. ეს სინამდვილე კი ძირითადად ზეპირმა გადმოცემებმა, ანეკდოტებმა თუ სიტყვიერების სხვა ნიმუშებმა შემოგვინახა. ამდენად, დღეისათვის უკვე აუცილებლობამ განაპირობა მოძიება და დაფიქსირება იმ ანტისაბჭოური სიტყვიერებისა, რომელშიც ასახულია საქართველოს რეალური ყოფა მე-20 საუკუნის ოციანი წლებიდან საუკუნის ბოლომდე … დღეს უკვე ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის ფოლკლორის განყოფილებამ ამ ხარვეზის გამოსწორების მიზნით სერიოზული მუშაობა ჩაატარა, რისთვისაც მოვიძიეთ ანტისაბჭოური სიტყვიერების ნიმუშები, რომლებშიც მოთხრობილია საქართველოში ტოტალიტარული კომუნისტური რეჟიმისათვის ნიშანდობლივი ამბები” – აღნიშნავს წიგნის შესავალში მისი ერთ-ერთი შემდგენელი, ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის ფოლკლორის განყოფილების გამგე რუსუდან ჩოლოყაშვილი (გვ. 11).
ამდენად, სავსებით ცხადია, რომ განსახილველ წიგნში სწორედ ფოლკლორთან გვაქვს საქმე.
სრული აბსურდია ქ-ნ რ. ჩოლოყაშვილის მტკიცება იმის შესახებ, თითქოს საბჭოთა ტოტალიტარულ სისტემაზე სინამდვილე ძირითადად ასახულია ზეპირ გადმოცემებში, ანეკდოტებსა და სიტყვიერების სხვა ნიმუშებში. რეალურად, დიდძალი და უაღრესად მნიშვნელოვანი მასალა, რომელიც ასახავს ამ სინამდვილეს, არის ქართველ პოლიტიკურ ემიგრანტთა ნაშრომები, რომლებიც გაბნეულია როგორც ცალკე გამოცემებში, ისე ემიგრანტულ პერიოდიკაში. ყოველი მათგანი იყო უშუალო თვითმხილველი ამ ნაშრომებში აღწერილი მოვლენებისა. გარდა ამისა, ნუ დაგვავიწყდება ის ფაქტი, რომ ქართული პოლიტიკური ემიგრაციის ანტისაბჭოთა მოღვაწეობა წარმოადგენდა ქართველი ერის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის განუყოფელ ნაწილს. გასათვალისწინებელია ის მნიშვნელოვანი გარემოებაც, რომ ქართულ ემიგრანტულ პერიოდიკაში სისტემატურად, ფსევდო-ნიმებით ქვეყნდებოდა ის მასალები, რომლებიც ფარულად, კონსპირაციული გზებით იგზავნებოდა საქართველოდან. გარდა ამისა, საქართველოს არქივებში, უპირველეს ყოვლისა, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივში, დაცული საგამოძიებო საქმეებისა და მათზე დართული მტკიცებულებების ზედმიწევნითი კრიტიკული ანალიზი ამა თუ იმ მოვლენასთან დაკავშირებული სიმართლის დადგენის საშუალებას იძლევა. ზემოთქმულს ემატება ის გარემოება, რომ ყოფილი საბჭოთა იმპერიის დანგრევის შემდეგ გამოქვეყნდა ქართველ მკვლევარ ისტორიკოსთა აღნიშნული პრობლემებისადმი მიძღვნილი არაერთი საყურადღებო ნაშრომი. ამდენად, ჩვენ მიერ ზემოთ მითითებული მასა¬ლის ფოლკლორად, ზეპირსიტყვიერებად, მით უმეტეს, – ანეკდოტებად და გადმოცემებად მიჩნევა სრული უმეცრებაა.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ვერასგზით ვერ ჩაითვლება ფოკლორის ნიმუშებად კოტე ელიოზიშვილის 1918 წლის 10 თებერვლით დათარიღებული წერილი (გვ. 16-17), მიხეილ ლაბაძის ნაშრომი (გვ. 17-21), ამონარიდი ჯონდო გვასალიას ნაშრომიდან (გვ. 22-23), ვლადიმერ ჯაფარიძის წერილები (გვ. 23-30), გაზეთის “კალმასობა” პუბლიკაცია (გვ. 73-74), ამონარიდი ნიკო ჯავახიშვილის მონოგრფიიდან (გვ. 79-81), ნაწყვეტი მიხა ხელაშვილის შესახებ ედიშერ გიორგაძის წიგნიდან (გვ. 81-84), ჩემი ნაშრომის დამახინჯებული ადგილების ყოვლად უგვანო მონტაჟი (გვ. 88-89), სიმონ მდივნის წერილი სამსონ ფირცხალავასადმი (გვ. 90-93), ამონარიდები რევაზ კვერენჩხილაძის ნაშრომიდან (გვ. 292-298), ამონარიდები როსტომ ჩხეიძის ნაშრომიდან (გვ. 299-300), ამონარიდი ლავრენტი ჯანიაშვილის მონოგრაფიიდან (გვ. 304-305), ამონარიდი ნაზირა ვაჩნაძის წიგნიდან (გვ. 305-38), ამონარიდი ნოდარ ჯალაღონიას წიგნიდან (გვ. 447-454), ამონარიდი გიორგი (გოგი) ოჩიაურის მოგონებიდან (გვ. 454-457) …
გამომდინარე ფოლკლორის კლასიკური განმარტებიდან, ფოლკლორს წარმოადგენს ხალხური ზეპირსიტყვიერების ნიმუშები, თქმულებები, გადმოცე¬მები, ანუ ის, რაც შემოინახა ერის, ხალხის ზეპირმა მეხსიერებამ. ამდენად, ფოლკლორის ნიმუშებად ვერ ჩაითვლება განსახილველ წიგნში გამოქვეყნებული კონკრეტული პიროვნებების მოგონებები, რომლებიც ჩაიწერეს წიგნის შემდგენლებმა.
რეალურად, ფოლკლორად შეიძლება მივიჩნიოთ მხოლოდ ის რამდენიმე ანეკდოტი, რომლებიც განსახილველ წიგნშია გამოქვეყნებული …
ჩვენი გაკვირვება გამოიწვია ერთმა გარემოებამ. ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის ფოლკლორის განყოფილება დაარსებულია 1937 წლის სისხლიანი რეპრესიების მსხვერპლის, ბრწყინვალე მეცნიერისა და მამულიშვილის, პროფესორ ვახტანგ კოტეტიშვილის მიერ. განსახილველი წიგნის ავტორებმა ეს წიგნი გამოსცეს ისე, რომ მასში არაფერია ნათქვამი ამ დიდებულ, საბჭოთა სისტემის მიერ ჯვარცმულ ადამიანზე.
წიგნში, ჩემთან ყოველგვარი წინასწარი შეთანხმების გარეშე, ჩემი ავტორობით ჩართულია ერთგვარი `დომხალი” (გვ. 88-89), რომელიც წარმოადგენს ყოვლად უგვანო მონტაჟს ჩემი ერთ-ერთი პუბლიკაციის (`სტალინიზმი და საქართველოს ტრაგედია: 1921-1953~, გაზ. `ქართული უნივერსიტეტი~, #47-48, 2010) დამახინჯე¬ბული ადგილებისა. გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხაში კი გაკეთებულია ამგვარი ოდიოზური განმარტება: `მოგვაქვს ციალა ბრეგაძის სტატიის მიხედვით: `სტალინმა არაფერი იცოდა”, გაზ. “რაეო~, 2010, 21 იანვარი“ (გვ. 463).
`1926 წლის შემოდგომაზე თბილისში შეიქმნა “თეთრი გიორგის” პირველი კონსპირაციული ჯგუფი. ჯგუფს ხელმძღვანელობდა, 20-30-იანი წლების ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის თვალსაჩინო მოღვაწე (გენო) ღვალაძე. ჯგუფმა იარსება 1937 წლის აგვისტომდე. როგორც ხელმძღვანელი, ისე მისი წევრები 1937 წელს ე.წ. შინსახკომის დიდი სამეულის გადაწყვეტილებით დახვრიტეს ყველა. მეორე კონსპირაციული ჯგუფი შეიქმნა 1928 წელს, რესპუბლიკის ეროვნული არმიის პოლკოვნიკის ალექსანდრე ჭავჭავაძის ხელმძღვანელობით. ჯგუფის მთელი შემადგენლობა 1930 წელს დააპატიმრეს და ამავე წელს დახვრიტეს.
ორგანიზაციის მესამე ჯგუფი შეიქმნა 1942 წელს, მისი შექმნის ინიციატორები იყვნენ ლევან აბდუშელიშვილი და ცნობილი მწერალი ლევან გოთუა. 1944 წელს ჯგუფის წევრები გაასამართლეს და სამს მიესაჯეს დახვრეტა, დანარჩენი გადაასახლეს სხვადასხვა ვადით.~ – აღნიშნულია განსახილველ გამოცემაში (გვ. 88. აქაც და ყველგან სტილი და პუნქტუაცია დაცულია – ლ.უ.).
ახლა კი ვნახოთ, როგორ გამოიყურება თქვენი მონა – მორჩილის ნაშრომის ეს ამონარიდი დედანში:
“1926 წლის შემოდგომაზე `თეთრი გიორგი”-ს პირველი კონსპირაციული ჯგუფი შეიქმნა თბილისში. ჯგუფს ხელმძღვანელობდა 1920-1930-იანი წლების ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის თვალსაჩინო მოღვაწე ევგენ (გენო) ღვალაძე. ჯგუფმა იარსება 1937 წლის აგვისტომდე, როდესაც მისი წევრები იქნენ დაპატიმრებულნი. როგორც ჯგუფის ხელმძღვანელი, ისე წევრები დახვრი¬ტეს 1937 წელს, ე.წ. შინსახკომის ე.წ. “დიდი სამეული~-ს გადაწყვეტილებით. “თეთრი გიორგი”-ს მეორე კონსპირაციული ჯგუფი შეიქმნა 1928 წელს, პირველი რესპუბლიკის ეროვნული არმიის პოლკოვნიკის ალექსანდრე ჭავჭავაძის ხელმძღვანელობით. ჯგუფის მთელი შემადგენლობა დააპატიმრეს 1930 წელს და იმავე წელს დახვრიტეს. ორგანიზაციის მესამე ჯგუფი შეიქმნა 1942 წელს. მისი შექმნის ინიციატორები იყვნენ ლევან აბდუშელიშვილი და ცნობილი მწერალი ლევან გოთუა. 1944 წელს ჯგუფის წევრები გაასამართლეს. სამს (აბდუშე¬ლიშვი¬ლი, სვანიძე, სუტა) მიესაჯა დახვრეტა, დანარჩენები გადაასახლეს სხვადასხვა ვადით. ჯგუფის ერთ-ერთი ლიდერი ლევან (მუსტაფა) შელია იმავე ხანებში მოკლეს~.
განსახილველ წიგნში ვკითხულობთ: `1923-1925 წლებში ჩეკისტებმა მოკლეს ვაჟა-ფშაველას ვაჟი ლევან რაზიკაშვილი. მწერალთა კავშირის თავმჯდომარემ კოტე მაყაშვილმა წერილობით მიმართა პირადად სერგო ორჯონიკიძეს. მან უპასუხა – ვაჟა-ფშაველას შვილი კი არა, ვაჟა რომ ცოცხალი იყოს, იმასაც ზედ დავაყოლებდიო~ (გვ. 88).
ვნახოთ, რას ვწერ მე ჩემ ნაშრომში:
`1923 და 1925 წლებში ჩეკისტებმა მოკლეს ვაჟა-ფშაველას ვაჟი ლევან რაზიკაშვილი (იხ.: საქართველოს შსს საარქივო სამმართველო, ფ. 6, საქ. 2370) და შესანიშნავი პოეტი, ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ერთ-ერთი უახლოესი თანამებრძოლი მიხა ხელაშვილი. ლევან რაზიკაშვილის შეწყალების თხოვნით მწერალთა კავშირის თავმჯდომარემ კოტე მაყაშვილმა წერილობით მიმართა `ჩეკა~-ს და პირადად ს. ორჯონიკიძეს. ამ უკანასკნელმა ასე მიუგო მწერალთა ჯგუფს: – ვაჟა-ფშაველას შვილი კი არა, თავად ვაჟა რომ ცოცხალი იყოს, მასაც ზედ დავაყოლებდიო~.
`1926 წლიდან პოლიტიკური ემიგრანტის ბეთანელის თაოსნობით თბილისში არსებობდა საქართველოს თავისუფლების მებრძოლთა არალეგალური ჯგუფი, ემზადებოდა სამხედრო გამოსვლებისათვის. დააპატიმრეს და დახვრიტეს, ჯგუ¬ფის წევრები – 12 მამაკაცი. ეს იყო 1925 წლის 27 იანვარს~, – ვკითხულობთ გან¬სახილ-ველ წიგნში (გვ. 88).
ჩემ ნაშრომში კი შავით თეთრზე წერია შემდეგი:
`1922 წლიდან ცნობილი პედაგოგის და ეროვნული მოღვაწის, 1926 წლიდან პოლიტიკური ემიგრანტის ფერდინანდ ბეთანელის თაოსნობით, თბილისში არსე-ბობდა საქართველოს თავისუფლებისათვის მებრძოლი არალეგალური ჯგუფი, რომელიც აქტიურად ემზადებოდა სამხედრო გამოსვლებისათვის. 1924 წლის ამბოხების ჩახშობიდან მცირე ხნის შემდეგ ჯგუფის წევრები (გარდა ვ. ბეთანელისა, რომლის კვალს ვერ მიაგნეს) დააპატიმრეს. მათგან დახვრეტა მიუსაჯეს 12-ს: ვლადიმერ გიორგობიანს, გერმანე ღლონტს, გიორგი ჩიკაშვილს, აკაკი ნინუას, მიხეილ შარვაძეს, აპოლონ ჭუბაბრიას, ალექსანდრე მდინარაძეს, ნიკოლოზ კაკოიშვილს, იაკობ შარვაძეს, ილია სიამაშვილს, ვახტანგ თარხან-მოურავს და სევერიან ფანცხავას. განაჩენი სისრულეში იქნა მოყვანილი თბილისში, 1925 წლის 27 იანვარს”.
`1924 წლის 31 აგვისტოს ბათუმში დახვრიტეს აგვისტოს ამბოხების 23 აქტიური მონაწილე: პოლკოვნიკი დავით დადიანი, გენერალი გიორგი ფურ¬ცელაძე – ყველას ვერ ჩამოვთვლით~ – ვკითხულობთ განსახილველ წიგნში.
კვლავ მივმართოთ ჩემ ნაშრომს, სადაც მითითებულია:
`1924 წლის 31 აგვისტოს ბათუმში დახვრიტეს აგვისტოს ამბოხების 23 აქტი¬ური მონაწილე: პოლკოვნიკი დავით დადიანი, გენერალი გიორგი ფურცელაძე, ვლადიმერ ახვლედიანი, აკაკი რამიშვილი, დიომიდე გეგიაძე, აპოლონ ფანცულაია, აღათი გორდელაძე, ანტონ იმნაძე, გიგა ჩიქოვანი, ალექსანდრე ზოიძე, კალენიკე მალაზონია, ალფეზ ხომერიკი, ისიდორე ზოიძე, კირასი მკურნალაძე, ვლადიმერ ზაპერტოვი, ნიკოლოზ მუჯირი, ლავრენტი ქადეიშვილი, მიხეილ თაყაიშვილი, ვიქტორ ხომერიკი, სოფრომ ქინქლაძე, მიხეილ საბაშვილი, ვასილ ჩიტაიშვილი და ანთიმოზ ჩიქოვანი~.
`1937-39 წლების სისხლიან რეპრესიებს თითქმის მთლიანად შეეწირა ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის 20-იან წლებში გადარჩენილი ნაწილი. გარდა ამისა, დახვრიტეს მეცნიერების და კულტურის დარგში მოღვაწე მრავალი შესანიშნავი მამულიშვილი. უშუალოდ სტალინის პირადი მითითებით გაანადგურის აკადემიკოსი გრიგოლ წერეთელი, მწერალი და საზოგადო მოღვაწე მემედ აბაშიძე, პროფესორი ბიძინა რამიშვილი, პროფესორი ვახტანგ კოტეტიშვილი – ყველა პროფესორს ვერ ჩამოვთვლით. მოსპეს საქართველოს დემოკრატიული ელჩი რუსეთში, გაბრიელ ხუნდაძე, მწერალი მიხეილ ჯავახიშ¬ვილი, პოეტი ტიციან ტაბიძე, მხატვარი დიმიტრი შევარდნაძე, მწერალი გერცელ ბააზოვი, მწერალ ლევან გოთუას მამა~ … – ვკითხულობთ ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის მიერ გამოცემულ წიგნში (გვ. 88-89).
ჩვენ ნაშრომში კი აღნიშნულია შემდეგი:
`1937-39 წლების სისხლიან რეპრესიებს თითქმის მთლიანად შეეწირა ეროვ¬ნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის 20-იან წლებში გადარჩენილი ნაწილი. გარდა ამისა, დახვრიტეს მეცნიერებისა და კულტურის დარგებში მოღვაწე მრავალი შესანიშნავი მამულიშვილი. იმისთვის, რომ მკითხველისათვის ნათელი იყოს, თუ აღნიშნულ წლებში ბოლშევიკურმა რეჟიმმა როგორ გააპარტახა ქართველი საზოგადოების საუკეთესო ნაწილი, ქვემოთ ჩამოვთვლით მცირეზე მცირე ნაწილს იმ პიროვნებებისა, რომლებიც გაანადგურეს უშუალოდ სტალინის პირადი მითითებით: აკადემიკოსი გრიგოლ წერეთელი, მწერალი და საზოგადო მოღვაწე მემედ-ბეგ აბაშიძე, პროფესორი ბიძინა რამიშვილი, გენერალი გიორგი მაზნიაშვილი, პროფესორი შალვა ცინცაძე, პროფესორი ბენედიქტე (ბენო) მესხი, ცნობილი ბიბლიოგრაფი და პედაგოგი ვიქტორ ბროსე (აკადემიკოს მარი ფელისიტე ბროსეს შვილიშვილი), რეჟისორი ალექსანდრე (სანდრო) ახმეტელი, მსახიობი ივანე (ვანიკო) აბაშიძე, პროფესორი შოლომონ ქურდიანი, პროფესორი ილია ჯანდიერი, ეროვნული მოძრაობის თვალსაჩინო მოღვაწე აკაკი ანდღულაძე, ეროვნული მოძრაობის თვალსაჩინო მოღვაწე, ადვოკატი და პუბლიცისტი ევგენ (გენო) ღვალაძე, პროფესორი ვახტანგ კოტეტიშვილი, ეროვნული არმიის ყოფილი პოლკოვნიკი პავლე კოდუა, პოლკოვნიკი ვლადიმერ (ლადო) ქარუმიძე, პოლკოვნიკი დავით (დათა) ქარუმიძე, ადვოკატი ირაკლი ამირეჯიბი, ადვოკატი და საზოგადო მოღვაწე იოსებ (ოსიკო) ბარათაშვილი, პროფესორი ლევან ლეონიძე, 1922-1924 წლებში დამკომის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი იასონ ჯავახიშ¬ვილი, 1918-1919 წლებში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ელჩი რუსეთში გაბრიელ (გაბო) ხუნდაძე, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების (პარლამენტის) წევრი სეით დევდარიანი, მწერალი მიხეილ ჯავახიშვილი, პოეტი ტიციან ტაბიძე, პროფესორი გიორგი (გოგი) ელიავა, მსახიობი ივანე (ვანო) ლაღიძე, პროფესორი იოსებ აბაკელია, საქართ¬ველოს პირველი რესპუბლიკის მთავრობის წევრი ივანე ლორთქიფანიძე, ეროვნული მოძრაობის თვალსაჩინო მოღვაწე მიხეილ (მიხაკო) ჭანიშვილი, მხატვარი პეტრე ოცხელი, მხატვარი დიმიტრი შევარდნაძე, თბილისის სამხატვრო აკადემიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი ჰენრიკ ჰრინევსკი, ქართული სპორტის გამოჩენილი მოღვაწე გაიოზ ბერელაშვილი, მწერალი გერცელ ბააზოვი, ცნობილი მრეწველი და საზოგადო მოღვაწე ისიდორე ვარაზაშვილი, ცნობილი პუბლიცისტი და საზოგადო მოღვაწე პართენ გოთუა (მწერალ ლევან გოთუას მამა), დრამატურგი ვახტანგ გარიკი (ვაჩნაძე), ცნობილი ადვოკატი, პუბლიცისტი და მთარგნელი პეტრე ქავთარაძე …~.
განსახილველ წიგნში აღნიშნულია:
`1941 წელს, ეროვნული სულისკვეთებით ანთებული ქართველი ასპირან¬ტების და უნივერსიტეტის უმცროს პედაგოგთა თაოსნობით, თბილისში შეიქმნა არალეგალური ახალგაზრდა პატრიოტულ-პოლიტიკური ორგანიზაცია `სამანი~, რომლის ერთადერთი მიზანი იყო საქართველოს თავისუფლება. 1942 წლის შემოდგომაზე შინსახკომმა მოახერხა `სამანის~ 33 წევრის დაპატიმრება. 10-20 სექტემბერს გაიმართა დახურული სასამართლო პროცესი. 25 ოქტომბერს გამოც-ხადდა განაჩენი: დახვრეტა. დახვრიტეს ყველანი. 13 `სამანელი~ შუააზიაში გადა-ასახლეს. სასამართლო პროცესამდე მოკლეს დაჯგუფების ლიდერი, ადამ ბობღიაშვილი~ (გვ. 89).
ჩემ ნაშრომში კი ვკითხულობთ შემდეგს:
`1941 წელს ეროვნული სულისკვეთებით ანთებული ქართველი ასპირან¬ტე¬ბისა და უნივერსიტეტის უმცროს პედაგოგთა თაოსნობით თბილისში შეიქმნა არა¬ლე-გალური ახალგაზრდული პატრიოტული პოლიტიკური ორგანიზაცია `სა¬მა¬ნი~, რომლის ერთადერთი მიზანი იყო საქართველოს თავისუფლება. 1942 წლის შემოდგომაზე `შინსახკომმა~ მოახერხა ჯგუფის 33 წევრის დაპატიმრება. დახურული სასამართლო პროცესი გაიმართა 10-20 სექტემბერს. 25 სექტემბერს გამოცხადდა განაჩენი, რომლის ძალით ჯგუფის წევრებს გიორგი ახობაძეს, რომან ბატიაშვილს, დიმიტრი ბურდიაშვილს, გივი თარგამაძეს, ლევან თორაძეს, გიორგი იმერლიშვილს, მიხეილ იმერლიშვილს, სოლომონ იმერლიშვილს, მიხეილ კაციტაძეს, ზურაბ მისაბიშვილს, გიორგი ქადაგიძეს, შალვა შავიანიძეს, თურმან შანშიაშვილს, გიორგი ძიგვაშვილს, კონსტანტინე (კოტე) ხიმშიაშვილს და კონსტანტინე ჯოგლიძეს მიესაჯათ სასჯელის უმაღლესი ზომა. 13 სამანელი შუა აზიაში გადაასახლეს. სასამართლო პროცესამდე მოკლეს დაჯგუფების ლიდერი ადამ ბობოაშვილი~ (გვ. 89).
`ასევე იერიში მიიტანეს 1951 წელს კათოლიკოს კალისტრატეზე. მან თბილისში გაზეთ `ნიუ-იორკ ტაიმსის~ წარმომადგენლებთან საუბარში განაც¬ხა¬და, რომ საქართველოში მხოლოდ 100 ეკლესია შემორჩა. ეს საკმარისი იყო კათალიკოს კალისტრატეს დასაპატიმრებლად. 1952 წლის თებერვალში კათალიკოსი ციხეში გარდაიცვალა~, – მითითებულია განსახილველ წიგნში (გვ. 89).
უწმინდესისა და უნეტარესის კალისტრატეს (ცინცაძე) სიცოცხლის ტრაგიკულ ფინალზე საუბრისას ჩვენ მთლიანად ვეყრდნობით 1955 წელს აშშ-ის კონგრესის მიერ გამოცემულ მოხსენებას `კომუნისტური გადატრიალება და საქართველოს ოკუპაცია~, რომლის ქართული თარგმანი 2007 წელს გამოსცა საქართველოს ეროვნული მუზეუმის საბჭოთა ოკუპაციის მუზეუმმა. კერძოდ, აშშ-ის კონგრესის ამ სპეციალური მოხსენების ამონარიდების მოხმობით ჩვენ ნაშრომში აღნიშნულია:
`მასში (მოხსენებაში – ლ.ე.) ვკითხულობთ: `1951 წელს, კათოლიკოსმა კალისტ-რატემ, თბილისში გაზეთ `ნიუ-იორკ ტაიმსის~ წარმომადგენელთან, ჰარისონ სოლზბერისთან საუბარში განაცხადა, რომ საქართველოში მხოლოდ 100 ეკლესია შემორჩა (იგულისხმება მოქმედი ეკლესიები – ლ.უ.). სხვა ფაქტები რომც არ არსებობდეს, ესეც საკმარისი იქნებოდა იმის საილუსტრაციოდ, რაც კომუნისტებმა ქართულ ეკლესიას დამართეს~ (გვ. 41). ქართული მართლმა¬დი¬დებელი ეკლესიის მესაჭის ეს უაღრესად თამამი და რისკიანი განცხადება სავსებით საკმარისი იყო ჩეკისტებისათვის, რომ შესაბამისი ზომები მიეღოთ კათოლიკოს-პატრიარქის `ურჩობის~ ასალაგმავად. `კათოლიკოსი კალისტრატე, რომელიც `ნიუ-იორკ ტაიმსის~ ჟურნალისტ სოლზბერის ესაუბრა და ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ქართველ ხალხს ამერიკელ ხალხთან მეგობრული ურთიერთობის დამყარების სურვილი ჰქონდა, დააპატიმრეს. წამების შემდეგ, 1952 წლის თებერვალში, კათოლიკოსი კალისტრატე ციხეში გარდაიცვალა~, – აღნიშნულია ზემოხსენებულ ავტორიტეტულ გამოცემაში (გვ. 45)~.
ჩემ ნაშრომში საერთოდ არ არის ლაპარაკი ვინმე ციალა ბრეგაძის ბედზე. უფრო მეტიც, მე საერთოდ არაფერი მსმენია ამ ქალბატონის შესახებ. მისი მამის, – ისტორიული და დიალექტიკური მატერიალიზმის პროფესორის მწარე ხვედრ¬ზე ვერ გვექნებოდა საუბარი, ვინაიდან ეს პიროვნება დაპატიმრებამდე საბჭოთა საოკუპაციო რეჟიმის ერთგული მსახური გახლდათ. განსახილველ წიგნში ქ-ნ ბრეგაძეზე და მის მამაზე თხრობა მოტანილია, როგორც ჩემი ნაშრომის ნაწილი.
ჩემ ნაშრომში, ასევე, არაფერია ნათქვამი პროლეტარული მწერლობის უგვანო წარმომადგენელზე კალე ფეოდოსიშვილზე და მის ოდიოზურ ლექსზე. განსახილველი წიგნის შემდგენელთა მიერ ეს თხრობაც ჩვენი სტატიის შემადგენელ ნაწილად არის გასაღებული …
ვფიქრობ, ყოველივე ზემოთქმული არ საჭიროებს ზედმეტ კომენტარს. სახე¬ზეა მეცნიერული არაკეთილსინდისიერების თვალსაჩინო ნიმუში!
ნუთუ, ამ უშველებელი წიგნის შემდგენელთ ისე გაუჭირდათ ჩემი ნაშრო¬მის მოძიება, რომ `იძულებულნი გახდნენ~ ესარგებლად ციალა ბრეგაძის ვაი – პუბლიკაციით?!…
უნდა აღინიშნოს, რომ წიგნი `ანტისაბჭოური სიტყვიერება~ სავსეა სხვა მსგავსი შეცდომებით. ამის საილუსტრაციოდ რამდენიმე მაგალითიც იკმარებდა:
წიგნში გამოქვეყნებულია ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ხსოვნისადმი მიძღვნილი ლექსი `გმირის ხსოვნას~ (გვ. 68). მის ავტორად დასახელებულია ქაქუცას ერთ-ერთი უერთგულესი თანამებრძოლი, პოეტი მიხა ხელაშვილი. 1925 წელს ჩეკისტების მიერ მოკლული პოეტი მიხა ხელაშვილი ვერასგზით ვერ იქნებოდა ამ ლექსის ავტორი, – ქაქუცა ჩოლოყაშვილი გარდაიცვალა 1930 წელს, ემიგრა¬ციაში … აი, ეს კი ანეკდოტია;
ემიგრაციაში გასული ქართველი იუნკრების რაოდენობის შესახებ მცდარი მონაცემებია მითითებული ლევან ძნელაძის მიერ (გვ. 61). საზღვარგარეთ გავიდა არა 25, არამედ შვიდ ათეულზე მეტი იუნკერი;
მცდარია `კვირის პალიტრის~ მონაცემებიც (გვ. 61) – 1924 წელს დახვრიტეს არა 12 000, არამედ 7000-მდე პატრიოტი.
აღსანიშნავია ისიც, რომ რუსთაველის ფონდს, რომელიც დღეს `ეროვნულ სამეცნიერო ფონდს~ წარმოადგენს, მეტი ყურადღება მართებს ამა თუ იმ პროექტისათვის სახელმწიფო სამეცნიერო გრანტის მიკუთვნებისას.
დაბოლოს, `ეს წიგნი გამიზნულია მომავალი თაობისათვის, რომელმაც უნდა იცოდეს – რა იყო და რა აღარ უნდა განმეორდეს~-ო, მიუთითებს წიგნის შესავალში ქ-ნი რუსუდან ჩოლოყაშვილი (გვ. 14). სამწუხაროდ, ასე უხეიროდ შედგენილი, შეცდომებით სავსე წიგნი ვერასგზით ვერ გამოდგება მომავალი თაობებისათვის სახელმძღვანელოდ.
ლევან ზ. ურუშაძე,
საქართველოს ეროვნული მუზეუმის
უფროსი მეცნიერ თანამშრომელი –
საბჭოთა ოკუპაციის მუზეუმის კურატორი,
ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი
