“როდესაც რამდენიმე დღით ერთ ოთახში ჩაგკეტავენ მშივრებს, იქ სიტყვა “მეგობარი” აღარ არსებობს.”
კომიქსს – ქართულ თარგმანში გრაფიკულ ნოველად, ან გრაფიკულ რომანად მოვიხსენიებთ, თუმცა ძალიან ცოტაა “სარომანე” კომიქსები. ამ მხრივ ერთ-ერთი უდავოდ გამორჩეულია ამერიკელი ავტორის – არტ შპიგელმანის 296 გვერდიანი, შავ-თეთრ ნახატებში შესრულებული, თითქმის მინიმალიზმამდე დაყვანილი გრაფიკული რომანი – “თაგვი” (Maus), რომელიც დასრულებული სახით პირველად 1991 წელს გამოიცა და გახდა პირველი კომიქსი, რომელმაც პულიცერის პრემია მოიპოვა. პრემიის არ ვიცი, მაგრამ მისმა პერსონაჟებმა და უაღრესაც დაინტერესო სიუჟეტმა მსოფლიოს მილიონობით მკითხველი ნამდვილად დააინტერესა, მიუხედავად იმისა, რომ კომიქსის მთავარი თემა ცოტა გაცვეთილი ჰოლოკოსტია.
კომიქსის კითხვის დაწყებისთანავე თვალში გხვდება მარტივი ნახატები, ადამიანთა ნაცვლად გამოყვანილი ცხოველები, რომლებიც ეროვნების მიხედვით განირჩევა და საკმაოდ მსუყე ტექსტი, რომელიც რამდენიმე სხვადასხვა ამბავს მოგვითხრობს. თავიდანვე, იქმნება შთაბეჭდილება, თითქოს მხატვარმა სქელი შავი ფანქარი აიღო და რომანის დასურათება ერთი ხელის მოსმით შეძლო, ისე, რომ ესკიზებიც კი არ შეუქმნია. მთავარი მოქმედი პერსონაჟები თავად ავტორი და მისი მამა არიან. არ ვიცი, რამდენად სანდოა რეალობის კომიქსისეული აღწერა, თუმცა წიგნის დიდი ნაწილი ბიოგრაფიული ხასიათისაა. ახალდაოჯახებული, წარმატებული არტი ჩადის მამასთან, რომელიც მეორე ცოლთან ერთად ცხოვრობს და ცდილობს მისგან მოსმენილი ამბებით ახალი ნაწარმოები შექმნას. ნაწარმოები, რომელიც გრაფიკულად იქნება გაფორმებული და ზედმიწევნით ზუსტად მოყვება ერთი იღბლიანი ებრაელის ამბავს.
მთავარი ებრაელი – არტის მამა, უფროსი შპიგელმანია, რომელიც სხვა მისი თანამემამულეების მსგავსად თაგვის სახითაა წარმოდგენილი. აქვე არიან ძაღლი – ამერიკელები, (თუმცა “ძაღლი” ცოტა უხეშად ჟღერს, რადგან იანკები კომიქსში საკმაოდ დადებითი კუთხით არიან წარმოჩენილი. მათი შექმნისას, ალბათ, შპიგელმანი მცირედით თავის კარიერაზეც ფიქრობდა.) ღორი – პოლონელები (არაებრალი პოლონელები), კატა – გერმანელები, ირემი – შვედები და ა.შ. რომანი რამდენიმე თავადაა დაყოფილი, რომლებიც ნელ-ნელა ამძაფრებს სიუჟეტს და საბოლოოდ ლოგიკურ დასასრულამდეც მიდის. საწყის თავებში ძალიან ახლოს ვეცნობით შპიგელმანების ოჯახს, მათ ომისწინანდელ მდგომარეობას და რაც მთავარია, ებრაელებთან დაკავშირებულ მსოფლიოში გავრცელებული სტერეოტიპების დამდასტურებელ უამრავ ფაქტს.
ძალიან საინტერესო პერსონაჟია უფროსი შპიგელმანი – ვლადეკი. შეუძლებელია, მისი ერთგვაროვნად დახასიათება. თითქოს, ტანჯული, მძიმე წარსულის მქონე “თაგვია”, თუმცა, მეორე მხრივ, მისი ახლანდელი ხუშტურები არც მთლად მოსაწონი და ძნელადაც გასამართლებელია. იმ ომშიც, თავისი მოხერხებულობის და ჭკუის წყალობით ბევრ მომენტში “გამოძვრა”, რამაც საბოლოოდ გადაარჩინა კიდეც. ვლადეკის პერსონაჟი, მიუხედავად ძალიან საინტერესო ხასიათისა, ალბათ მცირედ ჩრდილს სცხებს მთლიან რომანს, იმ მხრივ, რომ ის არ არის უბრალო, გაჭირვებული ტყვე, რომელმაც სულ მთლად ბედის ირონიით მოახერხა სამშვიდობოს გასვლა. ვლადეკი მუდამ კარგად გამოიმუშავებდა და საგულდაგულოდ შენახული ძვირფასეულობაც არაერთხელ დაეხმარა მძიმე წუთების გადატანაში. თუმცა, სიმართლე უნდა ითქვას, – მეგობარი და კეთილი საქმის გამკეთებელი არასდროს დავიწყებია და ყველას სათანადოდ აჯილდოვებდა, მიუხედავად იმისა, ისინი კატები იყვნენ, ღორები თუ თაგვები.
რა განასხვავებს “თაგვს” მეორე მსოფლიო ომის და ჰოლოკოსტის შესახებ დაწერილი ისტორიებისგან? გარდა იმისა, რომ ისტორიის გრაფიკულმა გადაწყვეტამ მონათხრობის სიმძაფრე, თითქოს, ერთი შეხედვით, შეამცირა, ბოლო გვერდამდე არ გტოვებს მოუსვენრობის გრძნობა და მიუხედავად იმისა, რომ მისი გმირები შესაძლოა შენთვის საყვარელი და ახლობელი არსებები არ გახდნენ, მათდამი თანაგრძნობა იმდენად დიდია, რომ უკანასკნელმა წინადადებამ და ნახატმა შეიძლება ცრემლიც ვერ შეგაკავებინოს.
გარდა ამისა, შპიგელმანის მთავარი პლუსი მაინც ის მგონია, რომ მიუხედავად უთანასწორო ბრძოლისა, ამ ამბის ყველა პერსონაჟი თანაბრად “გათხვარა” და არც ერთი ცოცხლად დარჩენილი გმირი არ წარმოუჩენია განტევების ვაცად. “თაგვში” ერთდროულად, ძალიან ბევრი და ძალიან ცოტა “მსხვერპლია”. თავად ავტორიც კი, (არ ვიცი, განზრახ, თუ ავტორისეული პატიოსნებით) რიგ მომენტებში გამაღიზიანებელ შთაბეჭდილებას ტოვებს და ამით ბოლო გვერდებზე შემცირებული “კატების” სურათებიც კი შეიძლება მოგანატროთ.
დაბოლოს, ღირს კი, ჩვენი დროის, თვალების და წარმოსახვის უნარის “თაგვების ისტორიაზე” დახარჯვა? – დიახ! უდავოდ, ღირს. რადგან, არტი არის ძალიან ძალიან საინტერესო მთხრობელი და მას ვლადეკის (რომელიც სალფეთქსაც კი არ ყიდულობს, ზედმეტი ფინანსები რომ არ დახარჯოს და ქუჩაში დაგდებულ ელექტრო-სადენებს ზიდავს შინ, – რაიმეში ოდესმე გამომადგებაო) სახით ჰყავს ძალიან ძალიან მსუყე წყარო, რომლის ისტორიაც თავისი შინაარსით განსხვავდება ყველა აქამდე მოსმენილი/ნანახი ამბისგან. არ ვიცი, რამდენად იმსახურებს “თაგვი” ლიტერატურულ პრემიებს, მაგრამ ის ნამდვილად იმსახურებს მსოფლიოს მკითხველთა დიდ ინტერესს, რადგან აქ მოთხრობილი ამბები იმავე წარმატებით შეიძლება მოვყვეთ ჩვენსავე თავებზე – ძროხებზე, დათვებზე, კურდღლებზე, ჭიანჭველებზე…
ავტორი: ირაკლი სულაძე
