იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა, იყო ერთი გაუცინარი ხელმწიფე. თავის დღეში ის გაცინებული არავის ენახა და გაუცინარს იმიტომ ეძახდნენ.
ხელმწიფეს სამი ვაჟი ჰყავდა; ვაჟებს გაუცინარი ხელმწიფის შვილებს ეძახდნენ. ერთხელ ძმებმა თქვეს: წავიდეთ, ვკითხოთ ჩვენს მამას, რად გვეძახიან გაუცინარი ხელმწიფის შვილებსაო? წავიდნენ მამასთან საკითხავად. ჯერ უფროსი ვაჟი შევიდა. მამამ ჯამით ღვინო მიაწოდა და უთხრა: – ჯერ ეს დალიე, მერე ერთ სილას შემოგკრავ და გეტყვიო! – აიღო ვაჟმა ჯამი და დალია. შემოჰკრა სილა ხელმწიფემ და ქოჩორზე დაატრიალა: – წადი და მერე გეტყვიო! ახლა შუათანა შვილი შევიდა. – რა გინდაო? – ჰკითხა ხელმწიფემ. – გაუცინარი ხელმწიფის შვილებს გვეძახიან და რათა ხარ გაუცინარი, მითხარიო, – უთხრა შვილმა. – აბა, დალიე ეს ჯამი ღვინო და მერე გეტყვიო! აიღო ვაჟმა ღვინო და დალია. ხელმწიფემ სილა გაარტყა და ქოჩორზე დაატრიალა: წადი, მერე მოდი და გეტყვიო! – უთხრა შვილსა. წავიდა ძმებთან. ძმებმა ჰკითხეს: – რა გითხრაო? – წადი და მერე გეტყვიო.
ახლა უმცროსი ძმა წავიდა. – რა გინდაო? – ჰკითხა გაუცინარმა. – ჩვენ გაუცინარი ხელმწიფის შვილებს გვეძახიან და რათა ხარ გაუცინარიო? – მიაწოდა ხელმწიფემ ჯამით ღვინო და უთხრა: – აბა, დალიე ეს ჯამი ერთ სილას შემოგკრავ და მერე გეტყვიო! ჩამოართვა ჯამი ღვინო და დალია. შემოჰკრა ხელმწიფემ სილა, მაგრამ ფეხიც ვერ მოაცვლევინა.
– დამკარ მეორე და მითხარიო! – უთხრა შვილმა. შემოჰკრა კიდევ მეორედ გაუცინარმა, მაგრამ კიდევ ვერ მოაცვლევინა ფეხი.
– დამკარ მესამედ და მითხარიო! – უთხრა კიდევ გაუცინარს შვილმა. შემოჰკრა კიდევ მესამედ სილა, მაგრამ მაშინაც ვერ მოაცვლევინა ფეხი. მერე უთხრა: – წადი და ჩემი თავის ტოლა ბროწეულები მომიტანეო. სადაც იდგა, ისიც ასწავლა და უთხრა: მიხვალ და მოიტან, გეტყვი ჩემს ამბავსაო! ძმებთან მივიდა. ძმებმა უთხრეს: – რა გითხრაო – ჩემი თავის ტოლა ბროწეულები მომიტანე და მაშინ გეტყვიო.
იარეს, ბევრი იარეს და ტრიალ მინდორზე გავიდნენ; გზაგასაყარზე ნახეს, ერთი ქვა იდგა, ქვაზე ეწერა: აქეთ წახვალ – მოხვალ, აქეთ წახვალ – მოხვალ, ასე წახვალ – ვეღარ მოხვალო.
უფროსი ძმა იქით წავიდა, საითაც მოვიდოდა, შუათანა იქით წავიდა, საითაც მოვიდოდა, უმცროსი იქით წავიდა, საითაც ვეღარ მოვიდოდა. ბევრი იარა უმცროსმა, თუ ცოტა იარა, დაინახა შავი ჯარი, სულ ცხენოსანი. ბიჭმა იმედი გადაწყვიტა და სთქვა: ახლა კი მოვკვდებიო. დაიწერა პირჯვარი და გასწია ჯარისაკენ. ახლოს რომ მივიდა ჯართან, ნახა –გაქვავებული ლაშქარია, გასცდა და წავიდა.
ცოტა ხნის შემდეგ შორს წითელი ცხენოსანი ჯარი დაინახა; შეშინდა: ახლა კი მოვკვდებიო, და დაიწერა პირჯვარი. მიუახლოვდა და დაინახა, რომ წითელი ცხენოსანი ჯარი გაქვავებული იყო. გასცდა ამასაც და გაიარა. მერე თეთრი ცხენოსანი ჯარი ნახა.
ბევირ იარა, თუ ცოტა იარა, დაინახა ერთი ციხე; მისი წვერი ცამდე იყო აწვდილი! ციხის ძირს ბროწეული იდგა. ბროწეულს ხუთი თავის ტოლა ბროწეულები ება, ჩავიდა გაუცინარი ხელმწიფის შვილი, მოსწყვიტა ბროწეულები. ერთი შეჭამა, სამი ჯიბეში ჩაიდო და ერთიც ზედ შეარჩინა.
გამოიხედა ქალმა ციხიდან და დაუძახა: – ვაიმე, შვილო, რა ჩემს შვილსა ჰგავხარ, აქ ვინ მოგიყვანაო? ბინძური დევი მოგკლავსო. – მე მანდ უნდა ამოვიდე და რაც მომივა, მომივა, – უთხრა გაუცინარი ხელმწიფის შვილმა ქალსა. ქალმა თმა გამოუკვანჯა და ჩაუშვა. შეხტა ვაჟი, სტაცა მას ხელი და ავიდა ციხეში. ქალმა დამალა: რომ მოვიდეს და გნახოს, მოგკლავსო. გაუცინარი ხელმწიფის შვილმა სთხოვა: – როგორმე გაიგე, ჰკითხე, რაში არის იმის სული და მერე მე ვიციო. მოვიდა დევი და სთქვა: – ხორციელის სუნი მომდისო! – არაო, – უთხრა ქალმა, – აქ ადამიანს რა უნდა, შენ თვითონ მოგყვებოდაო. ჩამოეკიდა ყელზე ქალი ბინძურ დევს და დაუწყო სურვილება: – ძალიან მიყვარხარ, უშენოდ ვეღარ ვძლებ, როდესაც შენ აქ არა ხარო. მითხარ, რაში არის შენი სულიო?
– ჩემი სული ცოცხში არისო, – უთხრა ბინძურმა დევმა. ბინძური რომ სანადიროდ წავიდა, ქალი ადგა და მორთო ცოცხი ათასნაირად, შემოახვია ბაღდადები და ფარჩები, მიიტანა და ლოგინზე დადო.
მოვიდა ბინძური დევი, ნახა ცოცხი და დაიწყო სიცილი: – მოგატყუე, განა მართლა მაგ ცოცხში არის ჩემი სულიო?! ჩემი სული დედაბოძში არისო. წავიდა ბინძური დევი ისევ სანადიროდ. აიღო და გარეცხა და გაწმინდა დედაბოძი, მორთო და მოკაზმა, ეხვევა და ესურვილება. მოვიდა ბინძური და ნახა ცოლი რა ამბავშია. – მაგას რასა შვრებიო? – ჰკითხა. – შენ სულს ვეხვევიო! – რამ გაგასულელაო, – უთხრა ბინძურმა სიცილით, – ჩემ სულს შენ ვინ მოგცემს, ამა და ამ ალაგას რომ ერთი ტახია, იმის თავში ერთი კოლოფია, იმაში სამი ჩიტია: წითელი ღონეა, თეთრი – გონება და შავი – სულიო! – ვინ მოჰკლავს იმას, არი ვინმე იმისთანაო? – იმას ვევრფერი მოჰკლავს, თუ ჩემ შარდში ნაწრთობი ისარი არ მოხვდაო, – უპასუხა ბინძურმა.
წავიდა თუ არა ბინძური დევი სანადიროდ, ადგა გაუცინარი ხელმწიფის შვილიც, აიღო ორი პური და წავიდა მჭედელთან. გააკეთებინა ოცი ლიტრის მშვილდ-ისარი, მოსწია და მოდრიკა. გააკეთებინა ორმოცისა, მოსწია და მოდრიკა, ბოლოს სამოცისა გააკეთებინა, მოსწია მშვილდი, მაგრა იდგა. მჭედელს უთხრა: – შენ არ აწრთო, საწრთობელ წყალს მე თვითონ მოგიტანო. წავიდა და გამოიტანა ბინძური დევის შარდი, აწრთო მჭედელმაც მშვილდ-ისარი. გადიგდო გაუცინარ ხელმწიფის შვილმა მხარზე და გაუდგა გზას ღორის საძებნელად.
იარა, იარა და მივიდა იმ წყალზე, სადაც ტახი წყალსა სვამდა. წყალზე ქალი იჯდა და ტიროდა. რა გატირებსო? – ჰკითხა ვაჟმა, – რად იტკენ მაგ მშვენიერ თვალებსაო? – თუ ქრისტიანი ხარ, წადიო! – უთხრა ქალმა, – დრომ მოაწია, ღორი მოვა, უნდა შემჭამოსო. თურმე ღორს ყოველდღე თითო ქალი ჰყავდა გადადებული შესაჭმელად. ვაჟმა უთხრა: შენ იმისი ნუ გეშინია, ახლა სულ ცოტას დავიძინებ და დავისვენებ, შენ მუხლზე მივდებ თავს და, როდესაც ტახი მოდიოდეს, ერთი სილა შემომკარი და გამომაღვიძეო.
დაიძინა გაუცინარი ხელმწიფის შვილმა. გავიდა ცოტა ხანი და გამოჩნდა ღორიც; ილესავდა კბილებს და ქაფსა ჰყრიდა. ქალმა ვაჟს შესძახა, შემოჰკრა სილაც, მაგრამ ტყუილად! ტირის ქალი, ტირის, დედამიწა იწვება მისი ცოდვით. უცებ ქალის ცრემლი დაეცა ვაჟს და ცხრა პირი კანი ასძვრა. წამოხტა ვაჟი, მოავლო მშვილდ-ისარს ხელი და ესროლა ღორს, ესროლა და ერთს გვერდში ნაკრავი მეორე გვერდში გაჩნდა. წაიქცა ღორი და დალია მაშინვე სული. მოსჭრა სასწრაფოდ თავი, გაჩეხა და ამოიღო იქიდან ყუთი. ყუთში ჩიტები იყვნენ.
ჯერ ჯანს წაგლიჯა თავი და მერე გონს. სულის ჩიტი კი ცოცხალი წამოიყვანა და წავიდა კოშკში.
სანადიროდ იყო ბინძური დევი; გაეგო გრძნობით, რომ ღორის თავს უბედურება რაღაცა არისო და წამოსულიყო საჩქაროდ. მაგრამ ამ დროს მოასწრო ვაჟმა და ღონის ჩიტსაც თავი მოსწყვიტა.
ბინძურს ძალა აღარ ჰქონდა და ძლივსძლივობით მიეთრია კოშკთან. მივიდა და დაეგდო კოშკის ძირას; აღარაფერი არ შეეძლო. დაინახა ზევიდან ქალმა, ჩამოვიდა, დაუჯდა თავით და დაუწყო კითხვა: – რა გჭირს, ჩემო სიცოცხლევ, რა დაგემართაო? მოვიდა ვაჟიც და დაუჭყივლა ბინძურს: – რას უდგიხარ, ძაღლო, ადე, დაიკარგე მანდედანო! მითხარი, სად არის შენი ცხოვრებაო, ან ის ჯარები რომ გაგიქვავებია, მათ რაღა გააცოცხლებსო? მაშინ დევმა უთხრა: – წადი, მაღლა ადი, იქ სამი მათრახია, ერთი თეთრი, ერთი წითელი და ერთიც შავიო. შავი მათრახი შავ ჯარს დაჰკარი, წითელი წითელს და თეთრი თეთრსაო. ჯარები გაცოცხლდებიან და შენი ყმები იქნებიანო – მასწავლე ლოცვაცაო – უთხრა ვაჟმა. ასწავლა ბინძურმა ლოცვაც. – შენი სიმდიდრე რაშიღა არისო? – ჰკითხა ვაჟმა. – აი, ეს გასაღები წაიღე, სულ ნაპირის ოთახი გააღე და ჩემი სხოვრება იქ არისო, – უთხრა ბინძურმა. წავიდა ვაჟი, გააღო კარი და სამი წყეული კი დახვდა. – ოჰ, ეს რა კარგი საქმეა ჩვენთვისაო! – თქვეს წყეულებმა. ვაჟმა უთხრა: – ცოტა ხანს აქ იყავით, გარეთ გავალ და ისევ შემოვალო. გამოვიდა და გამოიკეტა გარეთ კარი, მივიდა დევთან და ჰკითხა: – იქ რისთვის შემიყვანე, იქ წყეულებმა კინაღამ შემჭამესო. – არაო, – უთხრა ბინძურმა, – შენ წადი, ესა და ეს ოთახები გააღე, იქ თვალ-მარგალიტია, ის წყეულები შენ აღარაფერს გიზამენ, რაკი ნათელი აჩვენეო; აჰკიდე მათ და წაიღეო. ადგა ბიჭი, გააღო ოთახები, აუარებელი თვალ-მარგალიტი წამოიღო და წამოვიდა, წამოიღო თან ის ბროწეულებიც. მივიდა იმ ქვასთან, გზის გასაყარში რომ იდო, დაჯდა იქა და დაისვენა. გაუცინარი ხელმწიფის შვილს ძმები იქ დახვდნენ. ამოიღო ბროწეულები და თითო-თითო დაურიგა. ძმებს შეშურდათ: ჩვენი მოტანილი ბროწეულლები წვრილებია და მაგის მოტანილი მსხვილებიო. ადგნენ და ღალატი დაუპირეს. მაინც ერთად წავიდნენ. გზაზე წყალი მოსწყურდათ. ერთი ჭალა იყო; იმ ჭალას ეძახდნენ ბულაყს. მივიდნენ ძმები ბულაყთან და წყალი უნდა ამოეღოთ. ჯერ უფროსი ძმა ჩაუშვეს. ცოტა რომ ჩაუშვეს, ყვირილი მორთო: ამწით, ამწით, დავიწვიო. ამოსწიეს და ამოიყვანეს. ახლა შუათანა ძმა ჩაუშვეს, მანაც ისე დაიწყო ყვირილი. ამოსწიეს და ისიც ამოიყვანეს. უმცროსმა ძმა თქვა:
– მე ჩამიშვით და რამდენიც ვთქვა �დავიწვიო�, იმდენი ძირს ჩამიშვითო. ჩაუშვეს უმცროსი ძმა და დაიძახა: �დავიწვიო� და უფრო ჩაუშვეს. ჩავიდა ვაჟი და დალია წყალი. ჯერ წყალი ააწოდა ძმებს, ახლა თვითონ მოიბა წელზე, მაგრამ შუა გზაზე გადაჭრეს ძმებმა თოკი და ჩააგდეს ძირს. წამოვიდნენ ძმები, წამოიღეს ბროწეულები და მოუტანეს მამას. – მესამე ძმა რაღა უყავითო? – ჰკითხა მამამ. – არ ვიცით, არ გვინახავსო, – უპასუხეს ძმებმა. – აბა, მაშ შენ გზაზე რა ნახეო? ჰკითხა მამამ უფროს შვილს. – არაფერიო, – უპასუხა შვილმა. დაუძახა ახლა შუათანას და მასაც ისე ჰ კითხა. არც არაფერი მინახიაო, უთხრა მანაც. გაჯავრდა ხელმწიფე, მაშინვე გაგზავნა ნაზირ-ვეზირი და გაატანა ჯარი. წავიდა ჯარი, ბევრი ეძებეს და ბოლოს ბულაყში იპოვეს. ამოიღეს და წამოიღეს შინ მკვდარი.
ხელმწიფემ უფლის ხელსახოცი წაუსვა თუ არა, ვაჟი მაშინვე გაცოცხლდა. გაუცინარმა ისეთი გაიცინა, რომ მიწა შეინძრა, ცა გაიხსნა და იქიდან აუარებელი ოქრო-ვერცხლი გადმოიბნა. მაშინ ხელმწიფემ უთხრა: – რა უყავი ბროწეულებიო? – მე წამოვიღე, ცოტათი მახსოვსო, – უთხრა შვილმა. – მაშ რა ნახე, შვილო, გზაზედაო? – ჰკითხა მამამ. შვილმა ყველაფერი უამბო, რაც ნახა: გზაზე შავი ცხენოსანი ჯარი იდგა გაქვავებული,, იმის იქით წითელი და იმის იქით თეთრიო. გავიარე კიდევ და ერთი ციხე ვნახე, წვერი ცამდინ ჰქონდა აწვდილი და სამი ფანჯარა ჰქონდაო. იმ კოშკის ძირში ერთი ბროწეული იდგა და ეს ბროწეულები იმაზე დავკრიფეო. – მაშ, იქ ქალი კი ვერავინ ნახეო? – ჰკითხა ხელმწიფემ. – ვნახეო, – უთხრა ვაჟმა. მაშინ უთხრა ხელმწიფემ: – შვილო, გაუცინარს იმიტომ მეძახიან, რომ ის ქალი ჩემი ცოლია, იმ ბინძურმა დევმა მომტაცა და ის შავი ცხენოსანი ჯარი, ის წითელი და ის თეთრიც ჩემია და იმან გამიქვავაო. ახლა მოდი შენა და გაიცინე, ვისაც იმოდენა დაგიკარგავსო. ადგა მაშინვე ვაჟი, წავიდა კოშკში, მოჰკლა ბინძური, წამოიყვანა დედა, წამოიღო მათრახები, ერთი ერთ ჯარს გადაჰკრა, მეორე მეორესა, მესამე – მესამესა, გააცოცხლა და წამოვიდა შინ მშვიდობით.
ჭირი იქა, ლხინი აქა.
ქატო იქა, ფქვილი აქა.
ელასა, მელასა,
ჭიქა მეკიდა ყელასა;
მთქმელსაც და გამგონებელსაც
ძილი გაამოთ ყველასა!
